Boerenwormkruid of Reinvaren

Boerenwormkruid. Wormen, boeren, kruiden! Toch wel een intrigerende woordcombinatie voor een plant. Het is dan ook nog een (on)kruid dat met zijn woekerende wortelstokken goed kan groeien en dus makkelijk overal te vinden is. Ik vind dat een voordeel. Daarbij komt, dat hij ook een bijzondere geur heeft. Bitter smaakt maar toch, juist gedoseerd, in kruidenpannekoeken kan verwerkt worden. Meer zelfs! Het is hét ingrediënt voor die pannenkoeken.

Reinvaren

Namen heeft hij genoeg gekregen van de mensen. De deftigste van allemaal, die voeger in de kruidenboeken ook de officiële naam was is Reinvaren of reinvaen. Dat 'rein' komt van 'reen', een dialectisch woord dat ik als kind bij de boeren in Hoegaarden veel gehoord heb. Het is de rand tussen de akkers, waar onkruiden konden groeien en waar dus ook Reinvaren voorkwam. Hondius, de leerdichter uit de 17de eeuw schreef al 'in de canten ende dijcken komt de Rijnvaen mij te moet / die haar cracht laat willich blijcken als se wormen sterven doet'. En zo komen we direct bij zijn wormdrijvende medicinale werking en ook bij zijn Nederlandse naam wormkruid. Niet speciaal tegen wormen van de boer, maar eerder tegen wormen bij de dieren op de boerderij.

Dat varen is waarschijnlijk omwille van de sterk ingesneden vorm van het blad, zoals bij de varen. Maar 'vaen' kan ook betekenen dat de plant als een vlag of vaan op de grens, reen van het veld stond. Een geel bloeiende en bewegende grensvlag.

Tenkte en Tanacetum

In 1310 noemde Jan Yperman de plant 'Tente die men heet reynevane'. Dat Tente is waarschijnlijk een verbastering van de Latijnse naam Tanacetum, een naam die mogelijk ook verwijst naar de wormdrijvende werking, afkomstig van Taenia, lintworm en akeesthai, helen. Al kan Tanacetum ook ontstaan zijn uit tanaos, langdurend en athanasia, onsterfelijk, omwille van de gele knopbloemen, die lang gedroogd aan de plant blijven. Dat 'athanasia' heeft mogelijk ook geleid tot de Franse naam 'tanaisie'.

Dodoens over reinvaren en Wormkruid

Dat derde gheslacht van Arthemisia, wordt in Griecx gheheeten Arthemisia monoclonos, in Latijn Arthemisia unicaulis van Apuleio Arthemisia Traganthes oft Taganthes. In der Apoteken Tanaceium en Athanasia. In Duytsch Reijn vaer ende wormcruyt, In Franchois Athanasie. Tsaet van Reijn vaer es een sonderlinghe ende experte medecijne teghen die wormen/ want in wat manieren dattet inghenomen wordt zoo doodet ende drijft die wormen af.

In Artseny-gewassen van Johannes Zorn uit 1800 vinden we een recept tegen wormen dat nu ook nog geadviseerd word 'bloemen en zaad tot poeier, en met stroop tot conserf gemaakt, zijn onder het landvolk het allergemeenste (meest gebruikte) middel tegens de wormen. Verder schrijft Zorn nog 'dat zij (Reinvaren) bij tussenpoosende koortsen, zenuwziekten der vrouwen, bij waterzucht, bleekziekte enz., voordeel aanbrenge, is bekend'.

Hedendaags.

Wormdrijvend, tegen ascariden en oxyuren, is wel dé werking, die je overal tegenkomt en die ook wetenschappelijk onderbouwd is. De plant wordt als zodanig nauwelijks nog gebruikt, ook al omdat de etherische olie met thujonen nogal sterk werkzaam is en er vele andere veiligere kruiden zoals papaja en pompoenzaad, voor handen zijn. Een efficiënte en veilige dosering voor Tanacetum is 2 tot 4 gr daags gedroogd kruid als poeder in honing of confiture voor kinderen en 8 gr voor volwassen. En zelfs een warm afkooksel van de bloeitoppen als cataplasma op de buik kan al werkzaam zijn.

Een tweede, bekend gebruik is als insectenverdrijvend middel, zeker tegen luizen en vlooien, kan het vers in de hondenmand gelegd worden of je kan er een luizenazijn mee maken.

• 5 gr lavendelbloemen (Lavandula angustifolia),
• 5gr. Poleimunt (Mentha pulegium),
• 5 gr. boerewormkruid bloeitoppen (Tanacetum vulgare)
• 200cc. de vinaigre d'alcool

Alles 14 dagen laten trekken (maceraat) in de azijn, zeven en als lotion op het haar gebruiken

Boerewormkruid, Tanacetum vulgare is ook terug in het nieuws gekomen omdat zijn familielid Moederkruid, Tanacetum parthenium in de professionele fytotherapie opnieuw gebruikt wordt tegen migraine. De parthenoliden, stoffen die grotendeels de werking bepalen, zijn ook aanwezig in Boerenwormkruid. Misschien dus in de toekomst Boerenwormkruid tegen migraine?

Namen

Engels: Common Tansy, Bitterbuttons, Hindheal, gingerplant, golden buttons, Bachelor's buttons
Frans: Tanaisie vulgaire, herbes aux vers, herbe au bon chasseur, herbe amère, sent-bon, chartreuse
Duits: Rainfarn

Voor verdere studie

• Schinella GR, Giner RM,ea. J Pharm Pharmacol. 1998 Sep;50(9):1069-74. Anti-inflammatory effects of South American Tanacetum vulgare. Cátedra de Farmacología, Facultad de Ciencias Médicas, Universidad Nacional de La Plata, CIC Provincia de Buenos Aires, Argentina.
• G Xie,IA Schepetkin, Immunomodulatory activity of acidic polysaccharides isolated from Tanacetum vulgare L. Journal: International immunopharmacology VOLUME: 71639-50
• Panasiuk, O. Response of Colorado potato beetles, Leptinotarsa decemlineata (Say), to volatile components of tansy, Tanacetum vulgare. J. Chem. Ecol 1325–1333.10.1984. CrossRef, CSA
• Larocque, N., C. Vincent, A. Bélanger, and J.-P. Bourassa. 1999. Effects of tansy oil, Tanacetum vulgare L., on the biology of the obliquebanded leafroller, Choristoneura rosaceana (Harris)(Lepidoptera:Tortricidae). J. Chem. Ecol. 25: 1319–1330.
• HéLène Chiasson, André Bélanger ea. Acaricidal Properties of Artemisia absinthium and Tanacetum vulgare (Asteraceae) Essential Oils Obtained by Three Methods of Extraction. Journal of Economic Entomology 94(1):167-171. 2001
• Lahlou S, Israili ZH, Lyoussi B. Acute and chronic toxicity of a lyophilised aqueous extract of Tanacetum vulgare leaves in rodents. J Ethnopharmacol 2008Feb3. the tansy extract does not appear to have significant toxicity. In view of the dose of tansy consumed in traditional medicine, there is a wide margin of safety for the therapeutic use of the aqueous extract of Tanacetum vulgare leaves.