Engelwortel, geschiedenis van een kruid

Als de peste door het landt henen loopt en Godes handt op der aerde is verheven : doe elck een een saetgen geven dach voor dach om op te vasten van d'oprechte Angehca.' zo dichte Hondius in de 17de eeuw. Aartsengel Michael zou deze Angelica archangelica als geneesmiddel tegen de pest hebben aangewezen. Vandaar de naam. Verplegers van pestlijders kauwden dan ook op de wortels om zich 'de haastige ziekte' van het lijf te houden. Dodonaeus zag het zo 'Dese selve wortel nuchter inghenome oft alleen in den mont ghehouwe bewaert oock ende beschermt den mensche van der haestighe sieckte, van alle quade lochten ende fenijn. Ook andere infectieziekten, vergiftigingsgevaren, beten van dolle honden werden met angelica behandeld. De wortels hadden geneeskundig de beste reputatie, maar ook ook de bladeren en de zaden werden toegepast: 'Oock schrijft men den Angelica toe dat die bladeren daer af met Ruyte ende huenich vermenght seer goet gheleyt sijn op die beten van verwoede honden'.

Angelica, dat zelf een tegengif is, was een van de ingrediënten van de theriak, een beroemd middeleeuws tegengif, samengesteld uit tientallen kruiden en zo kostbaar dat alleen de welgestelden het zich konden permitteren.

Geur is geneeskracht

Sterk ruikende planten werden in vroeger tijden algemeen als desinfecterende middelen gebruikt. Engelwortel, met zijn uitgesproken muskusgeur, was daarop geen uitzondering. De wetenschap heeft de waarde van dit gebruik wel bevestigd. De proeven toonden aan dat de olie van angelica, evenals trouwens van kaneel en tijm, dodelijk is voor verschillende bacteriën. Het branden van de zaadjes op kolen of op een kachelplaat was een oud Engels gebruik waardoor het huis parfumeerd én ontsmet werd. Men kan ook zichzelf reinigen en beschermen door het nuttigen van angelica, althans volgens Beauvillard die een zogenaamd geheim vertelt: "Neem smorgens een aftreksel van Engelwortel, 22 gram voor een 1 liter water.' Diegene die dit geheim recept gebruikte zou 112 jaar geleefd hebben. Wel een eenvoudig recept om geheim te zijn.

Ziekten zijn des duivels

Ziekten werden vroeger als werk van de duivel beschouwd, of zouden in ieder geval van boze machten afkomstig zijn. Hielp een plant tegen een kwaal, dan diende hij tevens tegen boze krachten. Zodoende werd een bezetene met bladeren van wortel ingewreven. John Gérard schrijft met ontzag over de uitdrijvende kracht van angelica: '... although tbe corrupt aire have possessed the heart, yet it driveth it out againe. Dodonaeus is meer terughoudend in deze. Weliswaar schrijft hij dat 'dese wortelen oock goet ende krachtigh sijn om alle toverijen, belesinghen ende vervloekinghen van quade menschen te be­letten ...', maar hij neemt het niet voor eigen rekening.

Over engelwortel als maagmiddel was men het algemeen eens. Het Angelicawater, waarin ook korianderzaad was verwerkt, gold als erkend medicijn tegen maagkwalen. Zowel de tot poe­der gemalen wortels als thee van de bladeren en stengels werden voor de zieke maag gebruikt. En daar ik het ook nu zeker nog goed voor.

Broeder Aloysius en Culpeper over Engelwortel

Broeder Aloysius, een leerling van de beroemde pastoor Kneipp, raadde engelwortel aan bij maar liefst alle chronische aandoe­ningen, als daar zijn: wisselkoorts, bleekzucht, zenuwhoofdpijn, zenuwziekten, krachteloosheid, jicht, verslijmde longen, enzo­voort. 'Neemt uw toevlucht tot deze wortel, hij werkt uitstekend.' Geen wonder dat een dergelijke panacee als een heilige plant werd beschouwd. In België en de Nederlanden werd hij wel Heiligen Geestkruid genoemd en in Engeland Herb of The Holy Ghost, zeer tot ongenoegen van Culpeper, die een toornig be­toog afsteekt in zijn Complete Herball tegen godslasteraars 'die zich als heidenen en paapsen opstellen' : ' Alas ! I am sorry for their folly, and grieved at their blasphemy. God send them wisdom the rest of their âge, for they have their share of ignoran­ce already.' Hij vervolgt zijn kapittel nog een volle alinea om dan te besluiten met een vermakelijk staaltje Brits zelfvertoon: 'Others more moderate called it angelica ... and that name it retains still, and all nations follow it so near as their dialect will permit.'

Over de plant zelf geen kwaad woord, hij noemt meer dan dertig deugden van de engelwortel en vermeld ook het gebruik van geconfijte stelen. 'The stalks or roots candied are good preservatives in time of infection, and at other times to warm and comfort a cold stomach'

Als besluit een meelevend woord van Broeder Aloysius gericht aan alle mensen die last hebben van nervositeit. 'Arme zenuwlijders, beproeft eens den Engelwortel, het zal u niet berouwen'. Blijkbaar hadden ze honderd jaar geleden ook al last van zenuwen.