Manuelstijl: overvloed in Portugal na ontdekkingsreizen

De Manuelstijl, die rond 1500 in Portugal tot grote bloei kwam, wordt gekenmerkt door een groot aantal nautische elementen. Dit is ook niet verwonderlijk. De handel met de nieuwe werelden bracht Portugal grote voorspoed!

De term Manuelstijl

De naam is afgeleid van koning Emanuel I van Portugal. Hij was aan de macht rond 1500. Alhoewel de regeerperiode van Emanuel I slechts dertig jaar besloeg is deze stijl zeer kenmerkend voor Portugal. Met de Manuelstijl wordt met name de bouwstijl rond 1500 aangeduid. Deze stijl kwam tot bloei in deze periode toen Vasca da Gama en Pedro Álvares Cabral de nieuwe werelden succesvol hadden ontdekt. De gebouwen werden uitbundig gedecoreerd. Er zijn veel verwijzingen naar nautische thema's. Denk hierbij aan schelpen en zeewier. Verder wordt er in gebouwen veel gebruik gemaakt van pilaren en zuilen die lijken opgevlochten touwen. Veel voorkomende plantmotieven zijn laurierstruiken, eikenbladeren en distels. De Manuelstijl overbrugt de tijdsperiode tussen de laatgotiek en de Renaissance.

Portugal: de periode rond 1500

Nieuwe zeeroutes naar Azië werden ontsloten, het land Brazilië ontdekt en meer betrouwbare methoden van navigatie zorgden dat de kustlijn van Afrika niet langer gevolgd hoefde te worden om de zeeroutes te bevaren. Deze ontdekkingen volgden op een lange periode van nautische ontwikkeling die bewust werd gestimuleerd. De bouw van al die uitbundige godshuizen werd betaald met het geld dat verdiend werd met het koopmanschap van de Portugezen. Ze handelden in van alles wat los en vast zat met India (specerijen) en Afrika (helaas veel slaven). De periode rond 1500 kenmerkt zich door een enorme rijkdom in Portugal.

Hendrik de Zeevaarder

Met name Hendrik de Zeevaarder had een groot aandeel in de ontwikkeling van Portugal als zeemacht van Wereldformaat. Hij was hier een voortrekker in. Hendrik leefde vanaf 1400 tot rond 1460. Hij stimuleerde de ontwikkeling van de zeevaart in Portugal door een aantal zwaargewichten op het gebied van kaartenmaken en navigatie te verzamelen in Sagres, vlakbij Kaap St. Vincent. Dat was in die tijd een plek waar veel nautische kennis beschikbaar was. Hij reisde zelf niet, maar was geldschieter voor een aantal expedities die uiteindelijk succesvol waren en veel geld in het laatje brachten.

Typische kenmerken van de Manuelstijl in Portugal

Het is een mix van laatgothische met een aantal Mediterrane en zelfs Indische en Moorse kenmerken. Deze stijl is voor de Portugese kusnstgeschiedenis van eminent belang. Hij komt voor in:

• Architecten of bouwmeesters: Diogo Boitac, Mateus Fernandes, Diogo de Arruda, Francisco de Arruda, João de Castilho, Diogo de Castilho
• Beeldhouwers : Diogo Pires
• Schilders: Vasco Fernandes, Gaspar Vaz, Jorge Afonso, Cristóvâo de Figueiredo, Garcia Fernandes, Gregório Lopes.

De Manuelstijl in de schilderkunst wordt gekenmerkt door grote doeken.
Verder wordt de Manuelstijl ook ten uitvoer gebracht in het goud- zilversmeedwerk, het geglazuurde aardewerk en meubels.

Diogo Boitac, een bouwheer met invloed

Het klooster van Batalha en het Hiëremonietenklooster in Belém zijn bekende voorbeelden van gebouwen die in deze stijl zijn gebouwd. De "aanstichter"van de Manuelstijl is Diogo Boitac. Dit is een beeldend kunstenaar en bouwmeester van Franse komaf. Hij was ook betrokken bij aanleg van het klooster in Batalha en verder had hij bemoeienis met het Santa Cruz-klooster in Coimbra. Zijn grootste stempel heeft hij echter gedrukt op het meest bekende bouwwerk in de Manuelstijl: het Hiëremonietenklooster in Belém. Dit gebouw heeft gelukkig de verwoestende aardbeving van 1755 doorstaan. Daardoor kunnen we nog altijd genieten van dit bijzondere bouwwerk.

Manuelstijl en de koloniën

Omdat Portugal vroeger een machtige zeevarende natie was en een grote kolonisator in de periode na 1500 werd ook de Manuelstijl over de wereld verspreid. Dus deze stijl is met name in de voormalige Portugese koloniën terug te vinden.Deze zijn verspreid over vele continenten Denk hierbij aan Zuid- Amerika, Brazilië, Afrika, China (Macau) en in India: Goa.

Andere gebouwen in Manuelstijl in Portugal

• Koninklijk paleis van Sintra
• Klooster van Batalha
• Santa Cruz-klooster in Coimbra