George Sand en Chopin, een vochtige winter op Mallorca

De romance van de Franse romanschrijfster George Sand en de Poolse componist Fryderyk Chopin, midden in de eeuw van de Romantiek, spreekt nog steeds menigeen tot zijn verbeelding. Sand was één van de allereerste feministes en onverzadigbaar in de liefde. Chopin leefde voordat hij Sand leerde kennen voor een grote liefde, waarvan hij gedwongen werd om afstand te nemen. Hun relatie laat zich min of meer samenvatten in een winterlang verblijf op het Spaanse eiland Mallorca.

George Sand

George Sand is het pseudoniem van Amandine Lucile Aurore, in het kort Aurore, Dupent (1804-1876), dochter van een aristocraat, die beneden zijn stand getrouwd was. Een deel van haar jeugd bracht zij door in een Augustijnenklooster, dat zij in 1822 op haar achttiende wist te ontvluchten door een huwelijk met de baron van Dudevant. Uit dat huwelijk kwamen, voor hun scheiding in 1831, een zoon (Maurice, 1823) en een dochter (Solange, 1828) voort. Solange wordt ook wel toegeschreven aan haar minnaar uit die tijd, Stéphane de Gransagne.

Parijs

Met haar twee kinderen verhuisde Dupent daarna naar Parijs om daar als schrijfster naam te maken. Dat ging eerst in samenwerking met Jules Sandeau, met wie ze ook samenwoonde. In 1831 kwam hun ‘Rose et Blanche’ uit onder de schrijversnaam Jules Sand. Toen Dupent daarna onder de naam George Sand haar eigen roman ‘Inidiana’ publiceerde, ging het paar vanwege jaloezie en onenigheid uit elkaar.

Dat het pseudoniem ‘George Sand’ een mannennaam is, is geen toeval. De schrijfster, hoewel ze achter elkaar -aanvankelijk kortstondige- avontuurtjes met mannen had, wilde zich graag meten met de concurrerende mannenwereld, waarin ze leefde. Om dat te bevestigen droeg ze dan ook een broek en rookte ze pijp, iets waar zelfs in het mondaine Parijs redelijk over geroddeld werd. Maar een mannelijk pseudoniem gaf een vrouw in die tijd ook meer mogelijkheden serieus te worden genomen door uitgevers. Sand’s later vriendin, Marie d’Agoult (1805-1876), publiceerde bijvoorbeeld ook onder een mannennaam, Daniel Stern.

Alfred de Musset

Vanaf 1833 had Sand een relatie met de schrijver Alfred de Musset (1810-1857). Deze relatie kwam twee jaar later al weer tot een einde, omdat Sand tijdens een reis naar Venetië, waarin de Musset ziek werd, een romance begon met zijn arts en die zelfs met zich meenam naar Parijs. De relatie wordt door Sand zelf naverteld in ‘Elle et lui’. In die periode werd ook haar scheiding met de baron van Dudevant officiëel.

Vervolgens kreeg Sand nog een aantal andere relaties, o.a. met de oudere republikeinse advocaat Michel de Bouges, wiens radicale politieke opvattingen haar fascineerden en zich uiteindelijk van haar distantiëerden, en met Pierre Leroux, een anarchist die tegen eigendom was en de emancipatie van de vrouw predikte. Sans zou ook een voorstander van de revolutie van 1848 zijn, maar diens hevigheid en bloederigheid verafschuwde haar uiteindelijk, waarna ze zich nooit meer met politiek zou bemoeien.

Fryderyk Chopin

Fryderyk Franciszesk Chopin (1810-1849) was de zoon van een Poolse moeder en een Franse vader, en een muzikaal wonderkind. In 1818 gaf hij zijn eerste pianoconcert in Warschau, acht jaar oud.
Rond 1830 verliet hij Polen om zich in Wenen te vestigen. Toen daarna in Polen de revolutie uitbrak, wilde hij terugreizen om mee te gaan vechten, maar raakte op de één of andere manier de weg kwijt en keerde terug naar Wenen. Acht maanden later kreeg hij plotseling genoeg van die stad en kwam hij via omzwervingen in 1831 in Parijs terecht.

Daar leidde hij een rustig leventje als pianoleraar en componist. Ook gaf hij wel concerten, liefst in salons en raakte hij bevriend met andere componisten, als Liszt, Mendelssohn, en het echtpaar Robert en Clara Schumann, en met de schrijvers Heiner en Balzac.

Geheime verloving in Dresden

In 1835 ontmoette hij tijdens een bezoek aan Dresden Maria Wodzinska, die hij in Polen als kind al kende. Ze werd zijn eerste grote liefde. Met toestemming van haar ouders verloofden ze zich, maar voorlopìg werd dat geheim gehouden vanwege de prille leeftijd van Maria, die slechts 17 jaar was. Uiteindelijk zouden de ouders achter Chopin’s slechte gezondheidstoestand komen, en een toekomstig huwelijk afblazen. Daarna schreef de componist nog zijn beroemde ‘Wals in As op. 69 nº 1’, beter bekend als de ‘Afscheidswals’, die hij aan zijn geliefde overhandigde alvorens terug te keren naar Parijs. Hij zou Maria nooit meer terugzien.

De relatie Sand-Chopin

Onder deze omstandigheden zou Chopin in 1836 George Sand ontmoeten. Dat gebeurde tijdens een feestje dat georganiseerd werd door Franz Liszt (1811-1886) en diens geliefde Marie d’Agoult. Aanvankelijk was er weinig wederzijdse sympathie tussen de componist en de schrijfster. In een brief aan zijn ouders schreef Chopin dat haar gezicht hem absoluut niet aanstond en dat er iets in haar was wat hem terughoudend maakte. George Sand vroeg zich openlijk af of Chopin niet eigenlijk een meisje was.

In 1838 zouden ze elkaar echter opnieuw tegenkomen, nu tijdens een feestje bij Chopin thuis. Plotseling bleek niets een vriendschap en op den duur zelfs een romance in de weg te staan. Die moest wel voor de ouders van Chopin geheim gehouden worden –Sand was niet alleen zes jaar ouder dan Chopin en een gesscheiden vrouw, maar had ook een zekere faam als mannenverslindster.

Erg heftig moet de liefde niet geweest zijn. Later zou George Sand erover zeggen dat van de acht jaar die de relatie duurde ze de laatste zeven jaar eigenlijk volstrekt kuis had doorgebracht. In 1847 kwam er een einde aan door onenigheden tussen George Sand en haar vrijgevochten dochter Solange, waarbij Chopin partij koos voor de laatste. Bovendien had Chopin nooit een goede relatie met haar zoon Maurice, die zich tegen hem en zijn relatie met diens moeder verzette.

De winter op Mallorca

Wat van de relatie tussen de componsist en de schrijfster het meeste tot de verbeelding spreekt, is hun verblijf op Mallorca tijdens de winter van 1838-39. Daar verbleven ze maandenlang in een cel van een Karthuizerklooster in het dal Valldemosa. Vanwege het vochtige klimaat ging de gezondheid van Chopin echter zienderogen achteruit. Hij hoestte veel en de drie beste artsen van het eiland werden erbij gehaald. Er werd een tuberculose geconstateerd. Chopin verwierp die diagnose echter en hield het liever op een angina. Maar de eilandbewoners -toch al gechoqueerd door de figuur van George Sand met haar broek en haar pijp- lieten zich niet zo gemakkelijk voor de gek houden en hielden liever grote afstand.

Uiteindelijk besloot het paar om maar weer huiswaarts te gaan. Toen Chopin op het schip opeens ‘schalen met bloed’ op begon tegeven, werd de scheepsarts geroepen, die echter weer hoop wist te schenken. Hij schreef rust voor en verzorging en zei dat alles wel weer goed zou komen. Bij hun terugkeer op Nohart, het landgoed van George Sand, bleek dat ook vreemd genoeg te zijn gebeurd, want Chopin voelde zich al weer veel beter en ook de huisarts van Sand kon niets bij hem vinden wat wees op tbc.

Epiloog

• Om te kunnen blijven componeren had Chopin overigens een Pleyel, een halve vleugelpiano, naar Mallorca op laten sturen. Die staat nog steeds ter bezichtiging in dat klooster in Valldemosa, alsmede enkele andere door het paar achtergelaten eigendommen. George Sand schreef over dit verblijf in 1842 haar geroemde boek ‘Un Hiver à Majorque’ ('Een winter op Mallorca').
• In 1849 vertrok Chopin naar Engeland. Daar verbleef hij enige tijd, waarna hij weer naar Parijs terugkeerde. Op 17 oktober 1849 overleed hij daar, 39 jaar oud. Zijn hart werd in een urn naar Polen gebracht en daar bijgezet in de Heilige Kruis kerk te Warschau.
• George Sand trok zich meer en meer terug op haar landgoed en bleef schrijven. Ze was zo productief dat ze bijna ieder jaar wel een nieuwe roman uitgaf, soms zelfs twee. Ze was ook éénvan de weinige schrijvers van haar tijd, met de eerder genoemde Balzac, maar ook andere beroemde namen als Victor Hugo en Alexandre Dumas, die ervan konden leven. Bovendien had ze natuurlijk haar eigen familiekapitaaltje.
• Vanaf 1849 kreeg George Sand een relatie met de schrijver Alexandre Manceau (1817-1865), die ook haar privésecretaris was. Die duurde tot 1864, toem Manceau overleed. George Sand stierf zelf in 1876 aan een intestinale interruptie (een soort blokkatie van de darmen). Ze werd 72 jaar oud.