Pioenroos, magisch, medisch en eetbaar

Pioenen, pioenen, pioenen! Het waren voor mij té protserige zware pronkbloemen, die nauwelijks gedragen worden door hun ijle stelen. Tot dat ik, zomaar in de Franse Drôme in de onderbegroeiing van hellingbossen schitterende wilde exemplaren als een geestverschijning zag bloeien. In de Middeleeuwen was het niet alleen een geneeskrachtige maar ook een hogelijk gewaardeerde magische plant. Magisch in de edele betekenis van spiritueel en kunstzinnig. Een plant met religieuze allures.

Ritueel gebruik

In vroeger eeuwen werd hij ook bij ons ritueel gebruikt. Zo werd de wortel aan de zoldering gehangen, bleef de plant doorgroeien, dan konden de bewoners van het huis op geluk en voorspoed rekenen in het komende jaar. Ging de plant evenwel dood, dan dienden ze zich voor te bereiden op tegenslag. Dit gebruik is niet zo verbazingwekkend als men weet dat de pioen door de eeuwen heen tot de toverplanten gerekend werd, waarvan heksen vooral gebruikt maakten om goede daden te verrichten. Het was een antidiabolische plant, die dus tegen diabolische ziekten zoals epilepsie gebruikt werd. Zo vertelt Galenus: Ik heb een jong kind gezien dat soms wel acht maanden vrij bleef van vallende ziekte, indien het een Pioenwortel rond de hals hing.

Pioen tegen nachtmerries

De pioen was eveneens een schutmiddel tegen de Mare of nachtmerrie: « Vijfthien oft sesthien swarte keernkens van Pioene / dat is / het saet selve / met Wijn / Meede oft ander nat ende ghemeynen dranck ghedroncken / worden seer goet bevonden teghen die swaere droomen oft overvallinghen der dampen die de herssenen pleghen te beswaeren / diemen gemeynelijck de Maere oft Nacht-merrie in ‘t Neerduytsch / oft Ephialtes ende Incubus in ‘t Griecks ende Latijn pleegh te noemen.

Als je een keer de bijzondere zaaddozen in levende lijve gezien hebt, kun je iets van de fascinatie begrijpen. Ook Dodonaeus werd er door aangesproken, 's nachts 'glinsteren ze als sterren', schrijft hij. De magische krachten die de plant bezat, waren zo belangrijk dat men de pioen zelfs een speciale beschermer toegedacht heeft, de specht. Deze behoedt en bewaakt de plant van de ochtend tot de avond en wee de mens die overdag een pioen durft te plukken of de plant durft uit te trekken. De specht zal onmiddellijk toeschieten om de ogen van de snoodaard uit te pikken.

Daarom mag men de bloemen van pioenen alleen in de schemering plukken en de plant alleen 's nachts verplanten. Vóórdat men ze opnieuw plant, snijdt men een paar wortels af, want deze behoeden de drager tegen de vallende ziekte. Trouwens ook een paar pioenpitten op zak beschermen tegen onheil en ziekten. Deze krachten worden versterkt als men pitten en wortels oogst bij afnemende maan, vóór zonsopgang en tijdens de hondsdagen. Wie de genezende krachten met de genietingen van een geurige drank wenst te combineren, kan altijd nog 15 pioenpitten op een liter wijn gedurende 14 dagen in de zon laten trekken. De wijn wordt op deze wijze niet alleen doortrokken met een zeer verfijnde geur maar bewaart diegene die ervan drinkt ook tegen zware dromen en 'overvallingen der dampen'.

Recepten

Na magie en spiritualiteit, nuchtere recepten:

Pioenenstroop

1 liter water, 1 kg suiker, 300 g pioenbloemen, liefst donkerrood
Verwarm het water tot het bijna kookt en giet het water heet over de gewassen pioenbloesems. Laat alles een nacht staan, breng het mengsel aan de kook en zeef het. Mocht het rode vocht niet geurig genoeg zijn, dan dient men nog eens 500 gram pioenen te plukken, in dit vocht te weken, weer te koken en te zeven. De geurigheid van de bloemen is afhankelijk van de grond, de rassen en het weer. Is het aftreksel geurig, dan wordt de suiker toegevoegd en alles gekookt tot stroopdikte.

Pioenwater of hydrolaat

1000 g pioenbloemen, 1 1iter wijn, 1 1iter water
Week de gewassen bloemen gedurende een nacht in de wijn. Haal de bloemen uit het vocht en vul een ketel met de bloemen en een liter fris water. Zorg dat de ketel goed af te sluiten is met een kurk, doorboor deze kurk en plaats er een slangetje van ongeveer 1,5 m lengte in. Leid de slang door een bad met koud stromend water en laat ze uitmonden in een glazen fles. Breng het water met de bloemen aan de kook, de damp gaat door de slang, koelt af tot water en komt dan in de fles terecht. Dit is een primitieve manier om een zogenaamd hydrolaat te maken. Je kan natuurlijk een echt distlleertoestel gebruiken om dit bloemenwater te maken.

Voor medicinaal gebruik, zie onderzoek.

• Het wetenschappelijk onderzoek is zeer uitgebreid, vooral in de Chinese fytotherapie wordt veel gebruik gemaakt van verschillende Pioensoorten en dan vooral in combinatie met andere planten.
• Monograph Paeonia species. http://www.thorne.com/ Alternative Medicine Review Volume 6, Number 5 / 2001
• Voornaamste medische indicaties: leverproblemen, menstruatieklachten, spierkramp, cardiovasculaire aandoeningen en mogelijk epilepsie.

• Tsuda T, Sugaya A, Ohguchi H, et al. Protective effects of peony root extract and its components on neuron damage in the hippocampus induced by the cobalt focus epilepsy model. Exp Neurol 1997;146:518-525. Component crude gallotannin fraction showed marked but incomplete protective action. A combination of crude gallotannin fraction and paeoniflorin showed complete protective action in the same way as peony root extract
• Nagasawa H, Iwabuchi T, Inatomi H. Protection by tree-peony (Paeonia suffruticosa Andr) of obesity in (SLN x C3H/He) F1 obese mice. In Vivo 1991;5:115-118.
• Sakai Y, Nagase H, Ose Y, et al. Inhibitory action of peony root extract on the mutagenicity of benzo[a]pyrene. Mutat Res 1990;244:129-134.
• Goto H, Shimada Y, Tanaka N, et al. Effect of extract prepared from the roots of Paeonia lactiflora on endothelium-dependent relaxation and antioxidant enzyme activity in rats administered high-fat diet. Phytother Res 1999;13:526-528.
• Lin HC, Ding HY, Ko FN, et al. Aggregation inhibitory activity of minor acetophenones from Paeonia species. Planta Med 1999;65:595-599.
• Ishida H, Takamatsu M, Tsuji K, Kosuge T. Studies on active substances in herbs used for oketsu ("stagnant blood") in Chinese medicine. VI. On the anticoagulative principle in paeoniae radix. Chem Pharm Bull 1987;35:849-852.
• Ji LX, Zhang LY, Xu LN. Anticoagulant and fibrinolytic effects of total glycosides of Chi-Shao (Paeonia lactiflora) in rats. Chung Kuo I Hsueh Ko Hsueh Yuan Hsueh Pao 1981;3:41-43. [Article in Chinese]
• Tomoda M, Matsumoto K, Shimizu N, et al. An acidic polysaccharide with immunological activities from the root of Paeonia lactiflora. Biol Pharm Bull 1994;17:1161-1164.
• Kumada T, et al. Effect of shakuyaku-kanzo-to (Tsumura TJ-68) on muscle cramps accompanying cirrhosis in a placebo-controlled double-blind parallel study. J Clin Ther Med 1999;15:499-523.
• Yosida M, et al. Effects of shakuyaku-kanzo-to on muscle cramp in diabetics. Neurol Ther 1995;12:529-534.
• Maruyama K, et al. Effectiveness of shakuyaku-kanzo-to on convulsion and pain associated with alcohol dependence. Kampo Igaku 1996;20:81-84. [Article in Japanese]