Fort Napoleon een onneembaar verdedigingswerk

Een fort is een gebouw waarin militairen gelegerd waren en dat zodanig is gebouwd dat ze zich vanuit het fort konden verdedigen tegen vijandelijke aanvallen. Het woord fort is afgeleid van het Latijnse woord fortis dat sterk betekent. De verdedigingselementen van een fort bestaan onder meer uit speciale muren, palissades, grachten, wallen, escarpen, contrescarpen en caponnières. In principe zijn die voorzieningen aan alle zijden van het fort aangebracht om van alle kanten te kunnen verdedigen.

Fortengordel in plaats van één fort

Een stad werd niet altijd door slechts één fort verdedigd. Soms werd er een aantal forten ringvormig rond een stad aangelegd zoals bij de Fortengordel rond Luik, de Stelling van Antwerpen en de Stelling van Amsterdam. Een fort huisvestte alleen militairen. Ingeval er in een dergelijk complex ook burgerbevolking verbleef wordt dat een vesting genoemd. Een vesting is meestal groter dan een fort.

Fort Rammekens nabij Vlissingen

Het oudste Nederlandse fort is Fort Rammekens bij Vlissingen dat gebouwd is in 1547-1548 als verdedigingswerk voor de toenmalige waterweg van de Westerschelde naar Middelburg. Fort Rammekens is gebouwd in opdracht van Maria van Hongarije, landvoogdes van de Nederlanden en een jongere zus van Karel V. Naast militaire doelen diende het fort ook ooit als hospitaal voor zieke Oost-Indiëvaarders.

Fort Napoleon gebouwd als onneembaar verdedigingswerk

Een fort dat bijzonder tegen zijn verdedigingstaak was opgewassen is Fort Napoleon in de Belgische kustplaats Oostende. Maar zoals diverse andere forten in de loop van de eeuwen verschillende doelen hebben gediend zo is Fort Napoleon nooit gebruikt voor de taak waarvoor het oorspronkelijk gebouwd is. Het fort is gebouwd in opdracht van Napoleon die voortdurend allerlei veroveringsplannen had. Maar na zijn desastreuze resultaten in Rusland en bij Leipzig in 1813 ontbrak het hem in 1814, toen het fort gereed was, aan vechtmacht.

Snel metselwerk

De bouw van het fort is aangevangen in 1811 met het uitgraven van de funderingen door Spaanse krijgsgevangenen. Het metselwerk is door plaatselijke bouwlieden in een snel tempo uitgevoerd waardoor de ruwbouw al in 1812 klaar was. De metselaars hebben snel heel veel werk verzet door muren te bouwen van ruim twee en een halve meter dik en daarvoor meer dan acht miljoen stenen te gebruiken.

Vijfhoekig grondplan met ruimte voor 500 militairen

Het fort heeft een vijfhoekig grondplan met in het midden een centrale toren in zeer zwaar metselwerk. Een van de punten van de vijfhoek is naar zee gericht voor een maximaal schootsveld in die richting. De toren van tien meter hoog heeft twee bouwlagen. Op de begane grond was de werkruimte en op de eerste verdieping waren de verblijfsruimten en slaapruimten voor 500 militairen. De officieren en onderofficieren beschikten over aparte ruimten. Het dak diende als uitkijkpost en er konden kanonnen worden opgesteld.

Vijand geen kans

Fort Napoleon is gebouwd als een onneembaar verdedigingswerk doordat eerst een steile muur (contrescarp) om het complex heen en daarna eenzelfde muur (escarp) aan de binnenrand overwonnen moest worden. In de brede droge gracht tussen de escarp en de contrescarp bevinden zich vijf overdekte galerijen (caponnières genoemd) dwars over de gracht heen die vanuit de toren bereikbaar zijn. In beide kanten van de caponnières zitten schietgaten. Een vijand die kans zag over de de contrescarp van zes meter hoog te komen kwam vast te zitten in de droge gracht tussen de contrescarp en de escarp en zou door de schietgaten van de caponnières worden neergeschoten.

Lees verder

• Fort Rammekens voor soldaten en vleermuizen