In de naam van... Stinkende gouwe

De gele gouwe is toch wel een apart geval. Deze meerjarige, frisgroene overwinteraar groeiend langs hagen en oude muren heeft altijd wel tot de verbeelding gesproken. Hoe kan het ook anders, als je ziet hoe hij met zijn fel geel-oranje melksap en zijn tere bladeren fris de wintervorst overleeft. Of hoe hij de mieren verleid om de ‘lekkere’ mierenbroodjes aan de zaden mee te nemen, en er zo voor zorgt dat ze verspreid worden. De Nederlandse naam Stinkende gouwe is voor één keer snel verklaard. Stinkend slaat natuurlijk op de wat muffe geur die de plant, zij het bescheiden verspreid en gouwe van goudgeel verwijzend naar dat opvallend sap dat vrij komt bij het breken van stengel of wortel. Dat zijn de alkaloïde stoffen verwanten van de fameuze morfine. Deze stoffen hebben ook een licht etsende en virale werking waardoor ze tegen wratten gebruikt worden. Vandaar de volkse naam wrattenkruid, deze toepassing vind je terug in vele landen en dus vind je ook Killwart in Engeland, Warzekrut in Duitsland en Herbe aux verrues in Frankrijk.

Zwaluwkruid

Een andere Nederlandse naam is Zwaluwkruid, wat mogelijk afkomstig is van de Latijnse naam chelidonion. Omdat de bloei samenvalt met de terugkeer van de zwaluwen. Een mooiere en nog steeds gangbare verklaring vinden we bij Dioscorides ‘het gele sap zou door moederzwaluw aan de blinde jongen gegeven worden om hen de ogen te openen'. De alchemisten hadden nog een andere verklaring, het zou coeli donum, hemelse gave betekenen. Deze voorlopers van de chemici probeerden met de gele sap echt of symbolisch goud te maken. Dus wel degelijk een bijzondere gave.

Scelwortele

Een van de meest controversiële namen is wel het middeleeuwse Scelwortele of nu ook nog Schellekenskruid. In Duitsland is de officiële naam nog steeds Schöllkraut. Mogelijk afkomstig van het Oudduitse sceljan, schillen. Wat verwijst naar schillen die voor de ogen kwamen, de ziekte die wij nu kennen als staar en waar Chelidonium goed voor zou zijn. Een oogmiddel dus met een lange reputatie. Dodoens schrijft ‘goet om de schelle en lickteekenen die op den appel vander ooghen groeyen wegh te nemen, ende het ghesichte te verscherpen’. En zelfs de grote Boerhave beweert dat het de vlekken van de ogen kan genezen. Dat men Stinkende gouwe dan ook Ogenklaar is gaan noemen, moet dus niemand verwonderen. De verleiding is groot om deze plant ook een spirituele werking toe te dichten, in de zin dat hij sommige mensen inzicht kan geven, ‘de schellen vallen hem figuurlijk van de ogen’.

Dodoens namen voor Chelidonium

Die groote Gouwe heet in Griecx Chelidonion mega, in Latijn Chelidonium maius, en Hirundinaria maior. In der Apoteken Chelidonia. In Hoochduytsch/ grosz Scholwurtz/ grosfz Schwalben kraut/ Goldtwurtz/ en Schelkraut. In Neerduytsch Gouwortel/ en groote Gouwe. In Franchois Chelidonie/ ou Esclere et Esclayre. Dodoens spreekt over de grote gouwe, omdat hij speenkruid, kleine gouwe noemt. Niet verwonderlijk omdat speenkruid ook vroeg en geel bloeit, maar deze wordt nu niet meer als een verwante soort beschouwd.

Medisch gebruik

In de apothekersboeken van de 19de eeuw werden verschillende preparaten beschreven zoals Extractum en tinctura chelidonii. Het was en is nu nog altijd bekend als levermiddel, wat ook een vorm van signatuurleer is, het galkleurige sap voor galproblemen; en zelfs als kankerkruid is het ooit in gebruik geweest. Wegens de toch wel sterke en irriterende werking zou ik het nu zeker niet meer inwendig gebruiken voor de lever of de galwegen. Homeopatische tincturen in D6 of D12 sterk verdund dus, kunnen nog wel toegepast worden. Voor uitwendig gebruik moet wel de onverdunde tinctuur of het verse sap rechtstreeks op de wrat gestipt worden. Ook uitwendig, werd de gedroogde wortel als een amulet rond de hals gedragen. Onschuldig, ludiek en mogelijk voor de cholerische, opvliegende galmensen een harmoniserend hulpmiddel.

Stinkende gouwe, Ogenklaar, Wrattenkruid, Zwaluwkruid nog altijd een tot de verbeelding sprekende plant, maar misschien kunnen we er beter naar kijken en er over praten in plaats van op te eten.