Garry Kasparov: een wereldveranderaar

Garry Kasparov (1963-) is een Russisch politiek activist en voormalig wereldkampioen schaken. Door veel mensen wordt hij gezien als de beste schaker aller tijden. Tegenwoordig protesteert hij met name tegen het regime van de president van Rusland Putin. Daarnaast promoot hij nog altijd het schaken over de hele wereld.

Jeugd

Garry is in 1963 geboren in Baku, Azerbaijan, toendertijd deel van de Sovjet-Unie. Zijn vader leerde hem schaken toen hij vijf was en hij liet direct talent zien. Zeven jaar later, op twaalfjarige leeftijd wint hij het juniorkampioenschap van de Sovjet-Unie wat hij een jaar later over doet. Nog vijf jaar later, nog geen achttien, wint hij het wereldkampioenschap voor de junioren en daarmee de status van grootmeester. Datzelfde jaar debuteert hij voor het Sovjet-team op de Olympiade, het WK landenteams bij het schaken.

Wereldtop

Al als tiener behoorde hij tot de wereldtop terwijl hij nog steeds groeide als speler. Tweemaal werd hij gedeeld eerste op het nationaal kampioenschap van de Sovjet-Unie en in 1963 kwalificeerde hij zich voor de voorronden van het wereldkampioenschap, wat alleen Bobby Fischer op jongere leeftijd is gelukt. Rond die tijd won hij ook zijn eerste grote internationale toernooien en bereikte hij de tweede plaats op de Fide-ratinglijst. Alleen Anatoly Karpov wist hem voor te blijven. Kasparov won bij de kandidatentoernooien eerst van Alexander Beliavsky (6-3) en van Viktor Kortsjnoi (7-4). In de finale versloeg hij oud-wereldkampioen Vasily Smyslov in Vilnius en verkreeg hij het recht om Karpov voor de wereldtitel uit te dagen.

Wereldkampioen

De eerste van vele matches tegen Karpov kwam in 1984. De vorm van het wereldkampioenschap was echter mentaal uitputtend. De winnaar moest namelijk 6 partijen winnen. Hoeveel remises er daarbij gespeeld werden maakte niet uit. Aanvankelijk leek dit niet uit te maken: Karpov won 4 van de eerste 9 partijen en leek af te gaan op een makkelijke prolongatie van zijn titel. Niets was echter minder waar. Partijen 10 tot en met 26 eindigden namelijk in een remise. De 27e partij won ook Karpov om de stand op 5-0 te brengen: hij had nog één partij nodig om de match te winnen. Toen volgde de omslag. Van de volgende 20 partijen won Kasparov en hij bracht de stand op 5-3. De match was op dat moment al ruim 5 maanden op gang en de spelers waren uitgeput. Om die reden werd de match afgebroken.

De tweede match vond een jaar later plaats in een ander formaat: een best of 24. Wie dus het eerste 12,5 punten haalde won (winst is één punt, remise 0,5, verlies 0 punten). Bij 12-12 zou Karpov, de huidige kampioen winnen. Nadat Kasparov de eerste partij won verloor hij de vierde en vijfde partijen. In de 11e partij kwam Garry terug en maakte de stand gelijk. Ook de 16e partij won hij op briljante wijze en opnieuw in de 19e partij. Karpov moest dus twee partijen meer winnen met 4 partijen te gaan wat hem niet lukte. Bij een stand van 11-12 voor Kasparov won hij de 24e partij om zijn eerste wereldkampioenschap met 11-13 te winnen.

Vasthouden van de titel en breuk met FIDE

Omdat Karpov voorstond toen de 1984-match werd afgebroken had hij het recht op een revanche. Deze won Kasparov met 12,5-11,5. Datzelfde jaar won Karpov de kanditatenmatches en mocht Kasparov uitdagen voor een vierde match in 1987 die Kasparov net aan won: 12-12. Nu hij wereldkampioen was en zichzelf bewezen had als beste schaker kon hij een oppositie vormen tegen FIDE, de wereldschaakbond. Hij richtte zijn eigen bond, de GMA, op. Hoewel dit een conflict opleverde met de FIDE, was hij toch wereldkampioen van de FIDE en mocht hij zijn wereldtitel prolongeren tegen... Anatoly Karpov! Opnieuw won Karpov met moeite: 12.5-11.5. In totaal hadden Kasparov en Karpov voor de wereldtitel 144 partijen gespeeld, een record. 104 eindigden in remise, Kasparov won er 21 en verloor er 19. Het wordt gezien als de grootste rivaliteit tussen twee schakers, die echter ook vrienden waren en nog steeds zijn.

In 1993 kwam de uiteindelijke breuk met FIDE. Karpov werd ouder en kon de Britse grootmeester Nigel Short in de finale van de kandidatenmatches niet verslaan. Zij speelden hun match onder hun nieuwe schaakbond: de PCA. Dit zorgde ervoor dat er twee verschillende wereldkampioenen tegelijk waren. Kasparov won zijn match tegen Short met 12,5-7,5 en Karpov mocht de Nederlandse Jan Timman uitdagen voor het FIDE-wereldkampioenschap. Karpov won en was dus tegelijktijdig met Kasparov wereldkampioen. Deze titel zou tot 2006 gesplitst blijven!

Latere schaakcarrière

Het begin van de 90's betekende de start van de carrières van een boel jonge topschakers, waarvan velen tot op de dag van vandaag nog tot de wereldtop behoren. Een van hen was huidig wereldkampioen Viswanathan Anand. Hij versloeg in de kandidatenmatches huidig Amerikaans #2 Gata Kamsky, die op zijn beurt huidig Russisch #1 en oud-wereldkampioen Vladimir Kramnik had verslagen. De match tussen Anand en Kasparov werd gespeeld op de 107e verdieping van het World Trade Center in New York en werd, na te openen met 8 achtereenvolgende remises, door Kasparov met 10,5-7,5 gewonnen. De jaren erop lukte het financieel niet om een match tussen Kasparov en een uitdager te organiseren. Shirov versloeg Kramnik in de finale van de kandidatentoernooien maar er was geen geld om te match te organiseren. Ook met Anand kon geen rematch worden georganiseerd. In de tussentijd speelde Kasparov twee matches tegen IBM's supercomputer Deep Blue. Beide partijen wonnen een van de matches. Pas vijf jaar later, in 2000 kwam een match met Kramnik.

Kramnik had zich op deze match zeer goed voorbereid. Hij had met de Berlijnse verdediging een opening gevonden die Kasparov niet kon kraken en zo wist Kasparov geen enkele partij te winnen. Kramnik won echter wel twee partijen en zo de match. Voor het eerst sinds 1985 was Kasparov geen wereldkampioen meer. Toch bleef hij qua rating de beste speler van de wereld. In 1999 had hij de hoogste rating ooit behaald: 2851. Deze rating is pas dit jaar door Magnus Carlsen verbroken. Door de breuk met FIDE konden geen wereldkampioenschappen meer worden georganiseerd naast die van FIDE. De wereldkampioenen die FIDE leverde behoorden niet tot de besten van de wereld. Hij ging rond tafel met FIDE en probeerde met een van die wereldkampioenen, Rustam Kasimdzanov en Ruslan Ponomariov, maar FIDE stelde dit steeds uit. Moe van het gedoe met de FIDE beëindigde Kasparov zijn schaakcarrière in januari 2005 om zich op zijn politieke carrière en zijn goede doel, het Kasparov Chess Foundation, te richten.

Politieke carrière

In 2006 richtte hij het United Civil Front op, een, zo vermeldt zijn site, "pro-democratische organisatie die zich richt tegen de rechtenschendingen van Vladimir Putin''. Hij is nog steeds leider van deze groep. Met de UCF wil hij democratische verkiezingen in Rusland proberen af te dwingen en het huidige dictatoriale model in Rusland af te zetten. Hij schrijft in 2007 een boek over het maken van beslissingen: How life imitates chess. Nadat hij verscheidene protestmarsen had bijgewoond en georganiseerd werd hij door Putin gezien als een serieuze dreiging en in 2007 wordt hij opgepakt door het regime. Door zijn status als volksheld konden ze hem echter niet veel doen. In dat zelfde jaar mocht hij zich niet verkiesbaar stellen als president, omdat hij geen locatie kon vinden waar 500 van zijn supporters gelijktijdig konden zijn. Vermoed wordt dat het regime van Putin iedereen onder druk zette die eraan dacht om zijn pand aan Kasparov te huren. In 2012 werd hij opgepakt terwijl hij protesteerde voor Pussy Riot, een punk-band die ook tegen het Putin-regime protesteert.

Invloed

Garry Kasparov wordt door velen als de beste schaker aller tijden gezien. Hij verbrak als eerste de rating-barrière van 2800, die zelfs Bobby Fischer niet heeft kunnen doorbreken en zijn record-rating van 2851 is pas recentelijk door Magnus Carlsen verbroken. Hij is 15 jaar wereldkampioen geweest. Voor interesse in zijn partijen hoeft men maar te googlen. Sites als Chessgames.com bevatten al zijn partijen met veelal commentaar van andere schakers. Hij schreef ruim 20 boeken over zowel schaken als de politiek en is een inspiratie voor veel jonge en oude schakers en voorstanders van de democratie. omdat hij lieveling bij het publiek is kan het regime van Putin hem niet erg veel maken en zal hij druk blijven uitoefenen als voorzitter van de oppositie.