Jacques Perk (1859-1881) - biografie

Jacques Fabrice Herman Perk wordt beschouwd als één van de belangrijkste dichters uit de Nederlandse literatuurgeschiedenis. Hij is vooral bekend als dichter van de sonnettenkrans Mathilde. Mede door zijn vriendschap en samenwerking met Willem Kloos wordt hij vaak beschouwd als een grondlegger van de literaire beweging 'De Tachtigers'. Jacques Perk werd op 10 juni 1859 geboren in Dordrecht. Zijn vader was een vooruitstrevende predikant, die een grote literaire interesse had. Mede dankzij zijn vader kwam Jacques al jong in aanraking met de grote wereldliteratuur. Een andere belangrijke invloed bij zijn vorming was zijn leraar Nederlands op de HBS, W. Doorenbos. Tijdens zijn tienerjaren droomde Jacques Perk ervan om een groot dichter te worden.

Mathilde

In 1879 was Jacques op vakantie in de Belgische Ardennen. Tijdens die vakantie ontmoette hij de Franstalige Mathilde Thomas. Hij bracht vijf 'zalig-lange' dagen met haar door en werd dolverliefd op haar. Toen hij terug in Nederland was, werd die verliefdheid op Mathilde een enorme inspiratiebron: Perk schreef ruim honderd sonnetten over de dagen die zij samen hadden doorgebracht. Een aantal van die gedichten stuurde hij naar diverse tijdschriften, maar tot zijn bittere teleurstelling wilde men ze indertijd niet publiceren.

Willem Kloos

In 1880 ontmoette Jacques Perk in de Amsterdamse Kalverstraat Willem Kloos, die kort daarvoor in het tijdschrift Nederland was gedebuteerd met het lange gedicht Rhodopis. Die ontmoeting tussen Kloos en Perk is later vaak gemythologiseerd als het begin van een grote revolutie in de Nederlandse literatuur: de Beweging van Tachtig. Het gesprek dat zij in de Kalverstraat voerden was in ieder geval het begin van een zeer intensieve vriendschap tussen de twee jonge, ambitieuze dichters. Maandenlang spraken ze samen verschrikkelijk veel over literatuur en ze schreven ook stapels gedichten voor elkaar. Willem Kloos gaf veel goede adviezen aan Perk, hoe hij zijn gedichten (onder meer uit de Mathilde-cyclus) kon verbeteren.
In 1881 maakte Jacques Perk echter een einde aan zijn vriendschap met Willem Kloos. Perk vond deze vriendschap te intensief; hij vond Kloos als vriend te bezitterig, te claimerig.

Jacques Perk had een zwakke gezondheid en leed aan tbc. Midden oktober 1882 bleek dat hij, wegens een abces op één van zijn longen, nog maar kort te leven had. Terwijl Jacques wekenlang op zijn kamer lag te wachten tot de dood hem kwam halen, kwam Willem Kloos nog menigmaal aan de deur bij de familie Perk om te smeken of hij afscheid van Jacques mocht nemen, maar Jacques Perk weigerde om Kloos op zijn sterfbed te ontvangen. Perk overleed uiteindelijk op 1 november 1881.

Uitgave Mathilde-cyclus

Na de dood van Perk bleef de liefde van Kloos, voor de voormalige vriend die hem uiteindelijk zo fel had afgewezen, toch intens groot. Hij deed er alles aan om betrokken te zijn bij een postume uitgave van de gedichten van Perk (waaronder de Mathilde-cyclus). Kloos betoogde dat hij, die zo veel met Perk over diens werk had gesproken, beter dan wie dan ook wist, welke gedichten er naar de smaak van Perk wel en niet in de postume bundel zouden mogen staan. De familie Perk gaf de opdracht voor het samenstellen en redigeren van die bundel eigenlijk aan de letterkundige Carel Vosmaer, maar die schakelde uiteindelijk Willem Kloos in voor het daadwerkelijke redactiewerk.

Later is gebleken dat Kloos bij de uitgave van die postume gedichten, vergeleken met de originele manuscripten van Perk, nog veel wijzigingen heeft doorgevoerd. Hij herschreef hele dichtregels of zelfs hele strofen. Ook koos hij bijvoorbeeld bij de Mathilde-cyclus voor een andere volgorde van de gedichten, dan Perk oorspronkelijk voor ogen had. Door de ingrepen van Kloos werd de Mathilde-cyclus veel moderner dan Perk oorspronkelijk voor ogen had (bijvoorbeeld: veel gedichten werden meer l'art pour l'art dan moralistisch en de cyclus als geheel werd meer impressionistisch in plaats van verhalend).

Willem Kloos beschouwde zichzelf als de profeet van een nieuwe literaire beweging en graag beschouwde hij zijn overleden vriend als een collega-profeet (ook al was Perk in werkelijkheid waarschijnlijk heel wat minder vernieuwingsgezind dan Kloos). Voor de postume uitgave van de gedichten van Perk schreef Kloos een magnifieke inleiding. Daarin presenteert hij Perk ook als een profeet van een literaire revolutie.

Kloos, De Nieuwe Gids en de Tachtigers

In de daaropvolgende jaren groeide Kloos als dichter en literair criticus inderdaad uit tot één van de toonaangevende auteurs binnen een vernieuwende, literaire stroming die later de naam 'de Tachtigers' zouden krijgen. Kloos was ook de redactie-secretaris van het belangrijkste tijdschrift van de Tachtigers, de Nieuwe Gids, dat sinds 1885 verscheen. Velen beschouwen de inleiding die Kloos enige jaren eerder had geschreven bij de postume dichtbundel van Perk als het literaire programma van die 'Beweging van Tachtig'. De rest van zijn leven zou Willem Kloos, in woord en geschrift, zijn vroegere vriend Jacques Perk blijven vereren als een literaire godheid.

Boeken over Jacques Perk

In 1957 publiceerde de letterkundige Garmt Stuiveling een biografie over Perk: ‘Het korte leven van Jacques Perk.'Een ander interessant boek voor elke lezer die geïnteresseerd is in Perk, is het boek dat Bart Slijper schreef over de vriendschap tussen Kloos en Perk: Onder de blauwe oneindigheid. De vriendschap tussen Perk en Kloos speelt ook een belangrijke rol in de biografie die Slijper over Willem Kloos schreef, getiteld: In dit gevreesd gemis.