De Tachtigers - revolutie in de literatuur

De Tachtigers waren een groep van kunstenaars. In hun werken kwamen vooral het impressionisme en naturalisme naar voren. Ze staan bekend om de verandering die ze literatuur hebben toegebracht.

Het begin

De geschiedenis van de Tachtigers is begonnen bij Jacques Perk. Hij is geboren in 1859 en gestorven in 1881 door een longaandoening. Hij is dus 22 jaar oud geworden. Hij had een talent voor dichten en maakte vooral sonnetten. In 1880 ging hij rechten studeren in Amsterdam en daar ontmoette hij Willem Kloos. Die twee werden snel vrienden. Willem Kloos zal later de leider worden van de Tachtigers. Jacques Perk had al een paar sonnetten gemaakt voordat hij dood ging maar nog geen enkele bundel was gepubliceerd toen hij dood ging. Zo had hij een liefdesgedicht Iris geschreven maar die werd geweigerd door het tijdschrift De Gids vanwege de religieuze toon. De Gids was op dat moment het toonaangevende tijdschrift waar veel dichters hun werken konden publiceren.

Willem Kloos kreeg de rechten om zijn werken te publiceren. Hij publiceerde de gedichten van Perk in 1882. Hij had de gedichten zorgvuldig uitgekozen zodat het leek alsof hij de nieuwe generatie van dichters was. Jacques Perk zou later het grote voorbeeld van de Tachtigers worden.

Een jaar daarvoor, in 1881, had Willem Kloos samen met een paar andere schrijvers de genootschap Flanor opgericht. Flanor werd het trefpunt waar de Tachtigers elkaar ontmoetten. Schilders en schrijvers kwamen daar samen om te discussiëren. Ook werden er voordrachten gehouden over de moderne kunst. Toen de Tachtigers in 1885 hun eigen tijdschrift De Nieuwe Gids hadden opgericht was er geen reden meer voor de genootschap Flanor. Daarom werd de genootschap opgeheven in 1887.
Achteraf gezien, kan gezegd worden dat Flanor geen bloeiende vereniging was. Er zouden soms maar drie mensen bij een vergadering komen. Ook is de rol van de beeldende kunst (denk aan schilders of architecten) nooit erg groot geweest. Het belangrijkste was dat contacten tussen deze verschillende groepen werden gelegd.

Hoofdprincipes

De Tachtigers vonden dat de literatuur toe was aan vernieuwing. Ze hadden genoeg van literatuur waarin alles draaide om een moraliserende boodschap. Vele schrijvers vonden dat ze zich moesten beperken aan onderwerpen als geboorte, liefde en deugd. Daar waren de Tachtigers het niet mee eens.

De principes van de Tachtigers kunnen als volgt worden samengevat:

1. Estheticisme: de kunstenaars en theoretici van het estheticisme waren van mening dat kunst ervoor diende om in alle opzichten de schoonheid te bevorderen, en niet een nuttig of opvoedkundig doel moest dienen of leiden naar een betere wereld.
2. L'art pour l'art: de kunst dient geen ander doel dan kunst te zijn. Dit heeft een erg sterke relatie met het impressionisme.
3. Individualisme: de kunst is de "aller individueelste expressie van de aller individueelste emotie" (Willem Kloos).
4. Eenheid van vorm en inhoud: de inhoud van een een werk moet een bepaalde vorm hebben die een eenheid met elkaar vormen.
5. De waarneembare werkelijkheid als uitgangspunt: dit leidt tot realisme en naturisme.
6. Originaliteit: werken moeten origineel zijn en ze moeten clichés vermijden.

De Nieuwe Gids

De ideeën en literaire bijdragen wilden de Tachtigers ook buiten Flanor vertellen. Dat lukte alleen niet zo goed. Diverse tijdschriften, waaronder het in 1837 opgerichte tijdschrift De Gids, wilden niets weten van de moderne opvattingen van de jonge generatie. De jongeren besloten daarom een eigen tijdschrift op te richten. Dit tijdschrift werd de De Nieuwe Gids genoemd.

De Nieuwe Gids werd opgericht in 1885 en de eerste publicatie was op 1 oktober. Het ging niet alleen over literatuur. Het belangrijkste was dat vernieuwende denkbeelden op het gebied van literatuur, politiek, maatschappij en wetenschap daar gepubliceerd konden worden. Deze denkbeelden zouden andere tijdschriften niet accepteren. Toch ging het vooral over literatuur.

Drie jaar na de eerste uitgave schreef Kloos dit: ‘Het zwaartepunt der Hollandse literatuur is verplaatst. Ja, drie jaren lang was er revolutie in dit land. Revolutie in denken en verbeelden en voelen, revolutie in kritiek, in romans en in verzen’. De literatuur was helemaal van gedaante veranderd. De Nieuwe Gids zat in zijn glorie dagen en De Gids zat in zijn dieptepunt.

Willem Kloos

Willem Kloos was een dichter maar heeft als dichter niet erg veel betekend. Hij heeft zijn bekendheid vooral te danken aan zijn goede leiderschap. Hij was namelijk de leider van de Tachtigers. Hij was een van oprichters van Flanor en De Nieuwe Gids. Toen Jacques Perk dood was, had Kloos bij Perk’s vader aangeklopt om de rechten om zijn werken te publiceren te krijgen. Die kreeg hij.

Kloos had een aparte persoonlijkheid. Hij was waarschijnlijk biseksueel en had waarschijnlijk ook een relatie met mederedacteur Verwey. Nadat Verwey verloofd was met een vrouw raakte Kloos aan de drank en kreeg hij last van depressie. Daarnaast kreeg hij ook nog zelfmoord neigingen. Hij is meerdere keren naar een psychiatrische inrichting gestuurd maar ontsnapte. Kloos heeft ook scheldsonnetten geschreven waarin hij al zijn vrienden belachelijk maakte.

De verbetering in zijn leven kwam toen hij trouwde met Jeanne Reyneke van Stuwe in 1900. Zij heeft rust in zijn leven gebracht.

Frederik van Eeden

Frederik van Eeden was net als Kloos medeoprichter van Flanor en De Nieuwe Gids. Internationaal was hij vooral bekend als psychiater. In Nederland vooral is schrijver.

In het eerste nummer van De Nieuwe Gids publiceerde hij een deel hij van zijn boek “De Klein Johannes”. De ideeën van het boek sloten eigenlijk niet goed aan bij de ideeën van de Tachtigers. Het was neoromantisch boek. Maar de Tachtigers zagen het als een aanval op de domineedichters. Dat zijn dichters die een moraal in hun werken stoppen. Het tegenovergestelde van wat de Tachtigers willen dus. Ook publiceerde hij “Grassprietjes of liederen op het gebied van Deugd, Godsvrucht en Vaderland”. Ook dit maakte korte metten met de domineespoëzie.

In 1893 ging hij weg bij de Tachtigers want hij kon zich niet meer vinden in hun standpunten. Hij begon kunst en de maatschappij met elkaar te verbinden en dat was tegen de hoofdprincipes van de Tachtigers.

In 1900 publiceerde hij het boek “Van de koele meren des doods”. Dat wordt gezien als een naturalistisch roman maar gaat tegen de principes van naturalisme in. In tegenstelling tot de personages in de naturalistische romans weet zijn hoofdpersonage uiteindelijk wel bepaalde karaktereigenschappen te overwinnen. Dat kon hij met de hulp van de psychoanalyse en de kracht van de religie.

Het einde van de Tachtigers

In 1888 begon de groep al uit elkaar te vallen. Kloos en Verwey waren altijd goede vrienden geweest en hadden waarschijnlijk ook een homoseksuele relatie. Toen Verwey zich met een vrouw verloofde in 1988, kregen ze ruzie met elkaar. Kloos schreef de sonnettenreeks “Het boek van kind en God” als reactie op de verloving. Het kind was Verwey en de God was hijzelf. Kloos zei dat het kind ondankbaar was naar de God. In 1889 stapte Verwey uit redactie en als reactie daarop schreef Kloos nog een aantal stukken om alle werken van Verwey af te kraken.

Niet alleen op persoonlijk vlak deden zich ruzies voor. Ze hadden ook als groep een probleem. Het had vooral te maken met de spreuk: l'art pour l'art. Sommige redactieleden vonden dat kunst onafhankelijk van de maatschappij moest zijn. Andere wilden afwijken van dit principe. Deze socialistische figuren wilden deze de maatschappij en kunst juist met elkaar verbinden tot een zogenaamde gemeenschapskunst. Dat is kunst in dienst van de maatschappij. Dit verschil leidde tot het vertrek van belangrijke personen waaronder Frederik van Eeden. Het vertrek van veel belangrijke personen leidde tot de ondergang van de Tachtigers en De Nieuwe Gids.

De ‘tweede’ Nieuwe Gids

Na het vertrek van vele personen in 1894 ging de Nieuwe Gids toch door met Kloos aan de leiding. De Nieuwe Gids is alleen nooit meer zo groot geworden als dat het was met de originele groep. De vrouw van Kloos, Jeanne Reyneke van Stuwe, had officieel geen macht. Achter de schermen oefende ze echter veel druk uit op Kloos. Toen Willem Kloos in 1938 stierf, huwde Jeanne Reyneke van Stuwe een rijke Duitse Nazi. De laatste vijf jaar van de Tweede Nieuwe Gids was het een tijdschrift vol met Nazipropaganda. In 1943 werd het tijdschrift opgeheven door het overlijden van de Duitser.