De schilder El Greco

El Greco is een bijzondere schilder, beeldhouwer en architect. Zijn ongewone manier van schilderen schokte zijn tijdgenoten en tegenwoordig wordt hij gezien als de voorloper van de expressionisten en de kubisten.

Jeugd

El Greco, wat simpelweg de Griek betekent, werd in 1541 geboren op Kreta als Domenikos Theotocopulos. Kreta maakte op dat moment deel uit van de Venetiaanse Republiek. Over zijn jeugd is weinig bekend. Hij begon als schilder van iconen in de Byzantijnse traditie. In documenten van 1566 wordt hij genoemd als meesterschilder. Langzaam begon hij steeds meer elementen van de Italiaanse stijl in zijn Byzantijnse werk te integreren. Zeer waarschijnlijk was El Greco een orthodox christen, maar tijdens zijn leven in Toledo ging hij over tot het katholieke geloof. Rond 1570 vertrok hij naar Venetië en vervolgens naar Rome. Hij wordt vaak genoemd als een volgeling van Titiaan, maar het waren vooral Tintoretto en Michelangelo die hem sterk beïnvloedden.

Michelangelo

El Greco veroorzaakte een schandaal in Rome door te zeggen dat hij 'Het laatste oordeel' van Michelangelo op een betere en meer christelijke manier had kunnen schilderen. De geboorteplaats van El Greco, Kreta, op de grens tussen de christelijke en de islamitische wereld, het laatste byzantijnse bastion, beïnvloedde hem zeer sterk. Rome was voor El Greco een vervuilde plek, waar religie niet in acht werd genomen. Tegelijkertijd werd hij aangetrokken door de verfijndheid en complexiteit van het leven en de kunst daar. Hij zette zich af tegen de renaissancistische kunst en maakte gebruik van de technieken van het mannerisme, waar Tintoretto de grote meester van was. En het was Michelangelo die de trend had gezet en gebroken had met de classicistische traditie van de renaissance. Hiermee wordt de dubbelzinnigheid van El Greco duidelijk, het is Michelangelo die enerzijds een grote invloed op hem had en anderzijds zette hij zich sterk tegen hem af. Michelangelo had echter de top van de schilderkunst bereikt en het was min of meer onmogelijk om groter te worden dan hij. Dit maakt misschien de overstap naar Toledo meer begrijpelijk. Toledo was afgelegen, mensen hadden niet het inzicht in kunst wat men in Rome had.

Toledo

In 1577 vertrok hij naar Toledo in Spanje, waar hij zijn eigen stijl begon te vervolmaken. Zijn figuren leken uitgerekt en op te vlammen, zijn kleuren waren koud, griezelig en drukten een sterk religieus gevoel uit. Hij werd sterk beïnvloedt door het religieuze enthousiasme in Toledo. Spanje was een wereldrijk, maar op cultureel gebied lag het achter. Het was een prima plek voor een schilder. Hij was naar Toledo gekomen om daar een altaarstuk te schilderen en daar ging hij, na zijn eerste succes, mee door. Hij kreeg wel kritiek uit religieuze, conservatieve kringen. Toch ging hij door met zijn religieuze werk en hij was zelf ook oprecht gelovig. Naast religieuze stukken blonk hij ook uit in de portretkunst, waarbij hij vooral mannen schilderde. Een uniek stuk in zijn oeuvre is Laocoon, een mythologische schildering. Ondanks zijn overtuigde religiositeit was hij er echter van overtuigd dat kunst autonoom is, hij gebruikte altijd zijn eigen stijl, zijn eigen manier van schilderen, in zijn schilderijen werd alles ondergeschikt gemaakt aan El Greco.

Expressionisten

Aan het einde van zijn leven scheen hij enigszins in financiële moeilijkheden te komen. Hij zag zichzelf niet alleen als schilder, maar als kunstzinnig filosoof en hij leidde een uitbundig leven. Hij stierf in 1614 in Toledo. Zijn werk was zo persoonlijk dat hij weinig echte navolging vond. Sommige critici beweerden zelfs dat hij waanzinnig was, door de koortsachtige intensiteit en de mystieke sfeer van zijn werk. Hier zijn echter geen aanwijzingen voor. Aan het einde van de negentiende eeuw kwam hij opnieuw in de aandacht en in de twintigste eeuw had hij een sterke invloed op de 'expressionisten'. Ook Pablo Picasso werd sterk door hem beïnvloedt.