Albert Cuyp (1620-1691) - Schilder

Albert - officieel gespeld als Aelbert - Cuyp kreeg als telg uit een bekende Dordtse schildersfamilie het schilderen met de paplepel ingegoten en bleek al vanaf jonge leeftijd over een uitzonderlijk talent te beschikken. Zijn hele leven bleef hij wonen en werken in zijn geboortestad Dordrecht en genoot, net als zijn vader, veel bekendheid als portretschilder. Maar Alberts daadwerkelijke passie lag bij het schilderen van landschappen. Na zijn huwelijk met een zeer welgestelde weduwe werd het schilderen steeds minder noodzaak en Albert richtte zich meer op sociale en religieuze activiteiten.

Inhoud

• De jeugd van Aelbert Cuyp
• Weldoener van Dordrecht
• Aelberts werken

De jeugd van Aelbert Cuyp

Als zoon van een bekende Dordtse schilder trad Albert Cuyp al op jonge leeftijd in de leer als schildersleerling en bleef ook na zijn leertijd werkzaam in het atelier van zijn vader. De kleine Albert was vaak in en om Dordrecht te vinden om de landschappen en rivieren te tekenen en zijn oog voor detail was, zeker gezien zijn jonge leeftijd, opvallend. Ondanks zijn passie voor de natuur leerde het grote publiek Albert kennen door zijn portretten die vooral in de smaak vielen door de opvallende wijze waarop Albert de geportretteerden afbeeldde.

Familie Cuyp

Eind zestiende eeuw woonde er in Dordrecht een man genaamd Jacob Cuyp (1594-1652), telg uit het bekende Dordtse schildersgeslacht Cuyp. Al vanaf jonge leeftijd hield Jacob zich bezig met tekenen, illustreren en schilderen en portretten waren zijn specialiteit. Het goede werk van Jacob viel ook op bij het Sint-Lukas schildersgilde en in 1617 werd hij toegelaten als meester-schilder bij de afdeling in Dordrecht. Kort na zijn toelating opende Jacob zijn eigen atelier en ongeveer een jaar na zijn toelating trad hij in het huwelijk met Aertken Cornelisdochter van Cooten (geboorte- en overlijdensdatum onbekend). Ongeveer twee jaar na hun huwelijk kwam Aertken met het gelukkige nieuws dat ze in verwachting was en in oktober 1620 werd Aelbert Cuyp geboren. Op 20 oktober 1620 werd Albert officieel gedoopt in de Augustijnenkerk van zijn geboorte- en woonplaats Dordrecht. Het was onduidelijk of zijn ouders nog hebben geprobeerd om meer kinderen te krijgen maar Albert bleef enig kind.

Schildersleerling
Al op jonge leeftijd bracht Albert het grootste deel van zijn tijd door in het atelier van zijn vader en toen hij oud genoeg was om een kwast beet te houden trad hij officieel in de leer als leerling. Albert verkeerde in het atelier in goed gezelschap tussen mede-leerlingen zoals Ferdinand Bol (1616-1680) en de halfbroer van zijn vader Benjamin Cuyp (1612-1652). Waar de passie van zijn vader lag bij het schilderen van portretten was Albert al vanaf jonge leeftijd gefascineerd door het schilderen en tekenen van landschappen. Als kleine jongen struinde Albert - met schetsblok onder zijn arm - rond in en om Dordrecht en voltooide al snel zijn eerste landschappen en riviergezichten. Alberts werk werd door zowel zijn vader als zijn collega's goed ontvangen en met name zijn goede oog voor detail werd alom geprezen. Ook Alberts vader timmerde hard aan de weg en in 1637 werd Jacob gekozen tot hoofdman (voorzitter) van het Dordtse schildersgilde. Vijf jaar laten richtte hij een eigen schildersgenootschap op waar Albert in de loop der jaren veel interessante contacten opdeed.

Alberts doorbraak

Ondanks dat Alberts passie lag bij het schilderen van landschappen verwierf hij bekendheid met zijn portretten. Als zoon van een portretschilder had Albert deze techniek met de paplepel ingegoten gekregen maar had de verfijndheid van dit schildersgenre nooit goed onder de knie gekregen. De aantrekkelijkheid van Alberts portretten was dan ook gelegen in het feit dat hij met het positioneren en afbeelden van zijn modellen geheel tegen de heersende mode inging. Waar statige en overduidelijk geposeerde portretten veel gevraagd waren beeldde Albert zijn modellen juist af in een weelderig landschappen of als ruiter te paard en veelal exotisch of opvallend gekleed. Albert voelde zich ook aangetrokken tot de ridderlijke en dynastieke cultuur en op veel van zijn portretten waren uitingen hiervan terug te zien.

Weldoener van Dordrecht

Het hoogtepunt van Alberts carrière lag 1650 en alle kunstkenners en schilders in Dordrecht kenden Albert van naam. Niet alleen kopers en kenners waren onder de indruk ook collega-schilders waren vol lof over de door Albert gebruikte technieken. In 1658 trad Albert in het huwelijk en het schilderen verdween steeds verder naar de achtergrond. Dat roem vergankelijk was bleek wel bij Alberts overlijden; er werd vol lof over zijn daden voor de stad gesproken maar over zijn schilderijen werd met geen woord gerept.

Huwelijk
Rond 1650 bereikte Albert het hoogtepunt van zijn carrière en iedere inwoner van Dordrecht kende zijn naam. De elite stond bij hem in de rij om zich door hem te laten vereeuwigen en hij kreeg meer tijd en middelen om zijn eigen onderwerpen te kiezen. Naast de portretten die hij schilderde om brood op de plank te brengen schilderde hij ook steeds vaker landschappen en riviergezichten en ook deze werken vonden gretig aftrek. In 1658 trad Albert in het huwelijk met de zeer vermogende weduwe Cornelia Boschmann (geboorte- en overlijdensdatum onbekend) en accepteerde niet alleen Cornelia als zijn vrouw, maar werd tevens vader van haar drie kinderen. Het getrouwde leven beviel Albert blijkbaar goed want ongeveer een jaar na hun jawoord schonk Cornelia het leven aan een dochter, het vierde kindje voor Cornelia en het eerste kindje van haar en Albert. Gezien het vermogen van zijn vrouw was de noodzaak voor Albert om te schilderen verdwenen en het aantal werken van Alberts hand nam in hoog tempo af.

Laatste jaren

Albert besteedde de tijd die hij niet (meer) in zijn atelier doorbracht overigens wel uiterst nuttig. Als schilder was hij al bekend bij de elite maar als de vermogend man die hij nu was werd hij een graag geziene gast op sociale aangelegenheden. Albert zette zich op zijn beurt in voor diverse instanties en bekleedde diverse sociale en religieuze functies. Naast de schilder van Dordrecht begon men hem steeds meer te kennen als de weldoener van Dordrecht en zijn schilderscarrière verdween meer en meer naar de achtergrond. In 1687 overleed Cornelia en liet Albert, na een huwelijk van bijna dertig jaar, achter met hun vier kinderen. Albert erfde als enige erfgenaam het hele vermogen van Cornelia en kon zijn kinderen hierdoor een zorgeloos bestaan bieden. Bij zijn overlijden in 1691 werd Albert geëerd voor het vele werk dat hij had verricht voor de stad Dordrecht maar over de enorme bijdrage die hij had geleverd aan de schilderskunst werd met geen woord gerept. Na de dienst werd Albert in het bijzijn van zijn vier kinderen begraven in de Augustijnenkerk van Dordrecht. Dezelfde kerk als waar hij 71 jaar geleden was gedoopt.

Aelberts werken

Albert had een vloeiende schilderstijl en beheerste meerdere thema's. Zijn passie lag bij het schilderen van landschappen, zee- en riviergezichten en in zijn begin periode schilderde hij vooral veel portretten. Naarmate Albert ouder werd was er een flinke verandering in zijn werk zichtbaar. Waar hij vroeger vooral ruige landschappen schilderde en tekende werden zijn werken later een stuk rustiger. Albert signeerde zijn werken wel, maar dateerde ze niet. Mede hierdoor ontstond verwarring met een andere schilder die ook de initialen AC gebruikte.

Thema's

Albert werd bekend door zijn portretten maar zijn passie en kracht lag bij het schilderen van landschappen en riviergezichten. Pas nadat hij naam had gemaakt was Albert vrijer in het bepalen van zijn onderwerpen en zijn schilderijen maakte diverse veranderingen door. Naast kleurrijke dieren en figuren kwam ook het water weer terug in zijn werken. Met de Dordtse rivieren als inspiratiebron vervaardigde Albert een aantal fictieve zeegezichten die werden geroemd om hun warme gloed. Waar Albert als kind vooral werd geïnspireerd door grauwe luchten, woeste rivieren en grote donderwolken werden zijn werken naarmate hij ouder werd rustiger en liefdevoller. Opvallend was, was dat Albert ook bij zijn meer stemmige werken vrijwel het volledige kleurenpalet gebruikte, een techniek die bewondering oogstte bij zijn collega's.

Schilderstijl

Albert had een zeer vloeiende schilderstijl en was meester in het beheersen van de claire-obscurtechniek; door de licht/donker effecten veel sterker weer te geven dan ze daadwerkelijk waren kon er, naar inzicht van de schilder, meer of minder dramatiek aan het schilderij worden toegevoegd. Met name bij de stemmige riviergezichten maakte Albert veelvuldig gebruik van deze techniek maar ook bij diverse portretten was de techniek overduidelijk aanwezig. Naast een vloeiende schilder was Albert ook een zeer gedetailleerde schilder en kon met name de atmosferische elementen zeer doeltreffend weergeven; een naderende storm of de kenmerkende gouden gloed van de zonsondergang of -opgang. Veel van de door Albert gebruikte technieken waren afgeleid van schilders waar hij een grote bewondering voor had zoals Salomon van Ruysdael (tussen 1600 en 1603-1670), Jan van Goyen (1596-1656) en/of Jan Both (circa 1615-1652).

Ondertekening
Aangezien Albert zijn werken signeerde mocht aangenomen worden dat hij lid was van een schildersgilde maar het was onduidelijk bij welk gilde hij stond ingeschreven. Naast signeren mocht een schilder zijn werken ook dateren maar om onduidelijke redenen deed Albert dat niet. Voor de historici was het een moeilijke klus om te bepalen welk schilderij in welke periode was geschilderd maar na langdurig onderzoek lukte het hen een globale tijdslijn op te stellen. Om de verwarring omtrent de werken van Albert nog groter te maken had hij na zijn dood ook nog last van een schilder die dezelfde initialen gebruikte. Albert signeerde zijn werken met een simpel AC net als de latere schilder Abraham van Calraet (1642-1722). Abrahams broer was een leerling geweest van Albert en ook Abraham liet zich sterk door de werken van Albert inspireren. Van sommige werken van Abrahams hand dacht men jarenlang dat ze door Albert Cuyp waren gemaakt.