Han Knaap (1913-1973)

Han Knaap heeft een interessante rol gespeeld in de keramische vormgeving van de jaren ’50 in Nederland. Met zijn porseleinfabriek had hij een unieke productie van zeer hoogwaardig serviesgoed en gebruiksaardewerk. Han Knaap werd geboren in 1913 in Utrecht. Na de H.B.S. volgde hij aanvankelijk de tuinbouwschool, die hij vanwege zijn gezondheid moest verlaten. Hij volgde een opleiding tot bouwkundig tekenaar en ging werken bij Rijkswaterstaat. Eind jaren ’30 ontmoette hij de kunstenaar Ad Selhorst, die hem de liefde voor keramiek bijbracht en enkele lessen gaf. Hij leerde zoveel mogelijk over het vak, bouwde een eigen oven en zegde in 1942 zijn baan op, waarna hij figuren ging boetseren. Hij leerde draaien en ging experimenteren met de technische aspecten van de klei. In die tijd had hij ook contact met Luigi en Sophie de Lerma, die een bedrijfje in Groenekan hadden. In 1947 lukte het hem om zijn eerste porselein uit de oven te krijgen.

St. Maarten Porcelein

In 1949 verhuisde Han Knaap naar Rhenen, waar hij een pottenbakkerij begon onder de naam St. Maarten Porcelein. Op het hoogtepunt van het bestaan, werkten er 15 personeelsleden. Aanvankelijk werden de producten handgedraaid, maar toen de vraag groter werd en de productie omhoog moest, werd noodgedwongen overgeschakeld op het gietprocedé. Het werk kenmerkte zich door een zeer grote eenvoud, in combinatie met een uitzonderlijk hoge, ambachtelijke kwaliteit. De vormen werden uitgevoerd in een beperkt aantal kleuren: wit, grijs, geel, roze, rood en celadon. Later werd hier een door Knaap ontwikkelde versie van kaki-tenmoku aan toegevoegd. Het werk werd ondermeer verkocht via de winkels die het label van de Stichting Goed Wonen droegen, via de Bijenkorf, Metz & Co. en op exposities van het Centraal Orgaan Scheppend Ambacht. In 1954 werd het werk op de triënnale van Milaan als onderdeel van de Nederlandse inzending bekroond met een gouden medaille.

Het verval

In de loop van de jaren ’50 nam de import van (goedkoop) porseleinen gebruiks- en serviesgoed uit met name Duitsland hand over hand toe. Voor de Nederlandse bedrijven die zich in de naoorlogse markt hadden gemanifesteerd op dit gebied (zoals Fris, Mosa, Goedewaagen en ook St. Maarten), betekende dit een behoorlijke klap (zie ook ‘Made in Holland’, door Marie-Rose Bogaers, 1988). De St. Maarten fabriek, die in verhouding exclusievere en dus duurdere producten leverde dan de meeste andere fabrieken, zou deze klap niet te boven komen. In 1957 werd de vennootschap ontbonden en moest Han Knaap alleen verder. Hij ging over op het vervaardigen van biscuit porselein om de kosten te drukken, maar dit was niet voldoende om het bedrijf te redden, dat dan ook in 1960 werd opgeheven.

Een zwervend bestaan (1960-1973)

Na het faillissement in 1960, sloot hij een contract af bij de Porceleyne Fles, dat na een jaar echter weer ontbonden werd. Han Knaap –die inmiddels woonde op een schip- verliet Delft en ging naar Amsterdam. Daar had hij diverse baantjes om in zijn bestaan te voorzien, tot hij in 1963 leraar werd aan de Academie voor Kunst en Vormgeving van Den Bosch. Hij gaf hier les in giet- en ontwerptechnieken en mocht tot zijn leerlingen ondermeer rekenen Joop Beekwilder, Wim van Nuenen, Petra van Heesbeen en Huub Gommans. In 1973 kreeg hij te horen dat zijn contract niet meer zou worden verlengd. Kort daarna overleed hij aan de gevolgen van een ongeluk.

Tot slot

Han Knaap was een eigenzinnige persoonlijkheid, die tijdens zijn leven op de achtergrond bleef en zijn eigen weg ging. Met zijn porseleinfabriek heeft hij echter een blijvende indruk achtergelaten. Zijn werk wordt vandaag de dag dan ook zeer gewaardeerd en verzameld.