Heksen niet alleen sprookjesfiguren op een bezemsteel

Een heks is volgens het woordenboek een boosaardig vrouwelijk wezen dat kan toveren. Het wezen heks hoeft met die uitleg niet altijd serieus genomen te worden. In veel sprookjes komen heksen voor en dan blijft het bij fantasie met als topattractie een heks die op een bezemsteel rondvliegt. Maar er is een tijd geweest dat heel anders over heksen werd gedacht en dat het vooral mensen waren van vlees en bloed die veel kwaad aanrichtten. Meestal waren het vrouwen maar ook mannen en zelfs kinderen werden soms als heks aangezien. Lange tijd zijn zogenaamde heksen vervolgd, veroordeeld en gedood.

Heksenvervolging en aan duivel verbonden

De toptijd van de heksenvervolging was in de zestiende en zeventiende eeuw. Heksen werden toen gezien als mensen die aan de duivel gebonden waren door een contract. Door die verbondenheid was een heks een dienaar van de duivel. Vaak waren het oudere min of meer uit de gemeenschap gestoten vrouwen die van hekserij werden beticht. Van zo’n vrouw werd gezegd dat ze verschijningen kreeg van de duivel en hem volledig moest gehoorzamen met alle gevolgen van dien.

Kwaad aanrichten door heksen

Mensen hadden in die tijd het bijgeloof dat heksen allerlei krachten bezaten waarmee ze veel schade konden aanrichten. Ze waren in staat om mensen en vee ziek te maken en zelfs plotseling de dood te laten optreden. Erger nog was het idee dat ze baby’s dood maakten en opaten omdat hen dat bovennatuurlijke krachten gaf. Ook konden zij allerlei kwaad aanrichten zoals stormen veroorzaken en onweersbuien met fatale afloop.

Vervolging met processen, veroordelingen en executies

Vervolging van heksen is weliswaar al begonnen in de veertiende eeuw en vond ook plaats in de vijftiende eeuw maar vooral in de zestiende en zeventiende eeuw. De vervolging nam steeds grotere vormen aan omdat het niet meer om het vervolgen van eenlingen ging maar van groepen. Men geloofde dat heksen tot een duivelse sekte behoorden wat leidde tot grote processen, veroordelingen en executies.

Aantal algemeenheden die heksen karakteriseren

Ook al bestaan er verschillende opvattingen over wat precies onder een heks moet worden verstaan worden in verschillende culturen algemeenheden beschreven zoals:

• Duivels: Heksen hebben een verbond gesloten met de duivel.
• Erfenis: Het vermogen om kwaad te doen hebben zij geërfd van andere heksen.
• Groepen: Hele families kunnen hekserij bedrijven.
• Sekse: Zowel mannen als vrouwen kunnen heks zijn.
• Soort schepsels: Heksen zijn afgunstige en kwaadaardige schepsels.
• Uitgestotenen: Heksen staan niet midden in de gemeenschap maar zijn vaak uitgestoten waardoor ze geïsoleerd leven.

Gaven volgens volkse idee

Het volkse idee over hekserij had oorspronkelijk vooral te maken met een vorm van toverij. Maar er was wel een verschil tussen een heks en een tovenaar. Een tovenaar maakte gebruik van voorwerpen en medicijnen en een heks was in staat om op eigen kracht kwaad aan te richten. Heksen hadden volgens het volkse idee verschillende gaven zoals:

• Krachten op het geneeskundige gebied.
• In staat zijn voorspellingen te doen.
• In het bezit van magische krachten.
• Zich kunnen veranderen in een dier.
• Zich heel snel kunnen verplaatsen.

Bekende sprookjes met een heks

Een aantal van deze gaven is terug te vinden in de sprookjes waar heksen in voorkomen zoals enkele zeer bekenden:

• De Indische Waterlelies
• Doornroosje
• Hans en Grietje
• Sneeuwwitje en de zeven dwergen

Bezeten door de duivel bij theologisch idee

Het theologische idee over heksen ging meer de richting uit van bezeten zijn door de duivel. Bij de heksenvervolging was het startpunt vaak het volkse idee waarbij een heks bijvoorbeeld dieren ziek had gemaakt en ging dan over naar het zoeken naar het duivelse. Vermeende heksen werden dan vaak gedwongen om een bekentenis af te leggen waarbij de duivel een rol speelde.

Heksen met carnaval

Een heel ander soort heksen toont zich ook in deze tijd nog aan mensen. Het zijn dan verklede carnavalsvierders die zich als heks uitmonsteren. In sommige streken komt dit nog veel voor en zijn soms complete loopgroepen als heks verkleed. Vaak dragen ze dan speciale maskers en schreeuwen kreten naar het publiek om angst aan te jagen.

Lees verder

• Bijgeloof en minder bekende voorbeelden
• Bijgeloof en niet onder een ladder door
• Bijgeloof, handelingen en signalen
• Beeldvorming van heksen en hekserij