Stavkirke (staafkerk): een typisch Scandinavische bouwstijl

Ieder land heeft kerken. Sommige kerken zijn schitterende bouwwerken, zowel van binnen als van buiten. Wie wel eens in Noorwegen is geweest, heeft ze vast wel eens gezien, de staafkerken. In het Noors heet zo'n kerk een stavkirke. Een stavirke is een kerk die volledig van hout is gebouwd. De kerk heeft een typisch Scandinavische bouwstijl. Noorwegen telt een aardige hoeveelheid van deze schitterende kerken. De kleinste, nog in gebruik zijnde stavkirke, staat in Undredal. Naast de stavkirke, zijn er natuurlijk ook nog "gewone" kerken in Noorwegen.

Inhoud

• Feiten over een stavkirke (staafkerk)
• Vormen stavkirke
• Houtsnijwerk
• Stavkirke niet alleen in Noorwegen
• Zweden
• Polen
• Duitsland
• Stavkirke op de Noorse wegenkaart
• Overzicht stavkirke in Noorwegen
• Stavkirke Eidsborg
• Stavkirke Røldal
• Stavkirke Fantoft bij Bergen
• Stavkirke Undredal
• Stavkirke Hopperstad
• Stavkirke Kaupanger
• Stavkirke Urnes
• Stavkirke Rødven
• Stavkirke Kvernes
• Stavkirke Grip
• Stavkirke Holthålen
• Stavkirke Lom
• Stavkirke Ringebu
• Stavkirke Vågå
• Stavkirke Borgund
• Stavkirke Øye
• Stavkirke Høre
• Stavkirke Lomen
• Stavkirke Hegge
• Stavkirke Reinli
• Stavkirke Hedalen
• Stavkirke Gol
• Stavkirke Torpo
• Stavkirke Uvdal
• Stavkirke Nore
• Stavkirke Rollag
• Stavkirke Flesberg
• Stavkirke Heddal
• Stavkirke Høyjord

Feiten over een stavkirke (staafkerk)

• Een stavkirke is een kerk die volledig van hout is gebouwd.
• Ze hebben een typisch Scandinavische bouwstijl.
• De eerste stavkirke werden gebouwd, toen het christendom zijn intrede in Scandinavië deed.
• De prachtige houtsnijwerken zijn overvloedig aanwezig.
• In de motieven van het houtsnijwerk zijn Vikingtradities terug te vinden.
• Er zijn geen klokken in een stavkirke aanwezig, vandaar dat er altijd een losse klokkentoren bij de kerk staat.

Vormen stavkirke

Bij een stavkirke valt het op dat er verschillende vormen zijn:

• Er zijn eenvoudige stavkirke en die zijn te herkennen aan kleine, rechthoekige gebouwen. Ze bestaan uit een schip (langgerekte ruimte) en een klein koor (de plaats waar het altaar zich bevindt) en het dak rust op de muren.
• Een grotere stavkirke heeft in het midden een langere mast. Op die langere mast rust de torenspits. Tevens worden de muren deels door de mast ontlast.
• Bij de grote en complexe stavkirke is een hoge ruimte in het midden. Die ruimte wordt door vrijstaande masten gedragen. Deze hoge ruimte wordt door lagere zijbeuken verstevigd.

Houtsnijwerk

Zowel aan de binnen- als buitenkant van een stavkirke, is schitterend houtsnijwerk te vinden. Veelal in de vorm van draken. Dit houtsnijwerk stamt uit de Vikingtijd.

Stavkirke niet alleen in Noorwegen

Heel lang geleden waren er in heel Europa meer van zulke soort prachtige kerken te vinden. Uiteindelijk zijn alleen de stavkirke in Noorwegen bewaard gebleven. Dat waren er oorspronkelijk 1000, hiervan zijn er nu nog maar 29 terug te vinden. Dit komt, omdat veel stavkirke in de 19e eeuw met afbraak werden bedreigd. Sommige werden opgekocht en op een andere plek weer herbouwd. Gelukkig maar, anders waren er waarschijnlijk bijna geen stavkirke meer te vinden! De stavkirke van Borgund is de bekendste van Noorwegen, die van Urnes de oudste.

Zweden

Een stavkirke is dus nagenoeg alleen in Noorwegen te vinden. In Hederad in Zweden staat er ook één. Deze is daar rond het jaar 1500 volledig opgebouwd. Het is echter een klein kerkje, niet groter dan 35 m². Ook staat er sinds 2002 in Ekshärad een kleine stavkirke, de Sankta Annas Kapell. Dit kerkje is een aandenken aan het pelgrimspad dat vroeger vanaf het graf van St. Olaf in Trondheim, door het dal van de rivier de Klarälv, tot aan Ekshärad liep. Het is door Noorwegen aan Zweden geschonken.

Polen

In Polen, in het plaatsje Karpacz, staat ook een stavkirke. Deze echte Noorse stavkirke is in de 12e of 13e eeuw in het Noorse plaatsje Vang gebouwd. In de 19e eeuw wilden ze de kerk afbreken, omdat hij te klein en vervallen was. De koning van Pruisen, Frederik Willem IV, betaalde 427 mark voor de kerk. In eerste instantie zou de kerk in Berlijn geplaatst worden, maar daar zag de koning later toch vanaf. Gravin Friederike von Reden had er wel oren naar en liet de kerk uiteindelijk in Karpacz plaatsen. Al met al duurde het twee jaar voordat de kerk klaar was (onderdelen moesten namelijk te voet naar boven worden gebracht). In juli 1844 werd het een protestants Lutherse kerk. Vanaf 1946 (na de Tweede Wereldoorlog viel Karpacz onder het Poolse grondgebied) wordt de kerk door de kleine Poolse Lutherse gemeenschap gebruikt.

Duitsland

In de Duitse plaats Goslar-Hahnenklee staat ook een staafkerk. Deze kerk heeft de naam: Gustav-Adolf-Stabkirche en is vernoemd naar koning Gustaaf II Adolf. Hij was een een Zweedse koning. Naast de veel voorkomende slangen- en drankenkoppen heeft deze staafkerk ook veel details die met de scheepsbouw te maken hebben.

Stavkirke op de Noorse wegenkaart

Wie de kaart van Noorwegen erop na slaat, ziet dat sommige stavkirke niet ver bij elkaar vandaan staan. Zo zijn langs weg nummer 40, van Kongsberg tot Geilo, maar liefst vier te vinden. Dit zijn Flesberg, Rollag, Nore en Uvdal.

Langs de E 16 - tussen Lærdal en Hønefoss - en er vlakbij, zijn er zelfs nog meer. Dit zijn Borgund, Øye, Lomen, Høre (hiervoor moet je vlakbij Lomen even van de E 16 af en een smal weggetje nemen), Reinli en Hedalen (hiervoor moet je ten hoogte van Nes de weg 243 nemen). De andere stavkirke zijn wat meer over Noorwegen verspreid, waarvan een aantal in de buurt van de kust. Op de kaart zijn deze kerken meestal aangeduid met het tekentje van een kerk en het woordje stavkirke.

Overzicht stavkirke in Noorwegen

Stavkirke Eidsborg

Dit is één van de best bewaard gebleven stavkirke. De vermoedelijke bouwdatum ligt tussen het jaar 1285 en 1315. In de 19e eeuw is de kerk deels herbouwd.

Stavkirke Røldal

Deze kerk werd rond het jaar 1250 gebouwd en was eerst zeer klein. Vandaag de dag wordt deze kerk gebruikt als parochiekerk.

Stavkirke Fantoft bij Bergen

Deze stavkirke is in het jaar 1150 gebouwd in Fortun in Sogn en is 1883 afgebroken en naar Fantoft verplaatst. Op 6 juni 1992 werd deze stavkirke totaal verwoest door brandstichting. Er werd direct begonnen met de bouw van een precieze kopie. Deze "nieuwe" kerk was in 1997 helemaal klaar.

Stavkirke Undredal

Dit is de kleinste in gebruik zijnde stavkirke van Noorwegen. Er zijn namelijk maar 40 zitplaatsen. Het kerkje is in het jaar 1147 gebouwd.

Stavkirke Hopperstad

Deze stavkirke staat in Vik bij het Sognefjord en is tussen 1190 en 1225 gebouwd

Stavkirke Kaupanger

Deze kerk is rond 1180 gebouwd en meermalen herbouwd. Momenteel is dit de langste stavkirke in Noorwegen.

Stavkirke Urnes

Op deze plek is drie keer een stavkirke gebouwd. Er zat steeds honderd jaar tussen. De huidige stavkirke (de derde) van Urnes is in 1150 gebouwd en hiermee de oudste Noorse stavkirke en ook de meest gedecoreerde. In 1979 werd deze stavkirke op de lijst van Werelderfgoed van Unesco geplaatst.

Stavkirke Rødven

Deze stavkirke staat ten westen van Åndalsnes en is rond 1300 gebouwd.

Stavkirke Kvernes

Deze stavkirke staat ten zuiden van Kristiansund. Dit is één van de jongste stavkirke en is in de tweede helft van 1300 gebouwd. De kerk is in 1663, 1776 en 1810 herbouwd.

Stavkirke Grip

Deze stavkirke staat op het eilandje Grip ten noordwesten (ongeveer 15 kilometer van de kust) van Kristiansund. Het stamt uit de tweede helft van het jaar 1400. In 1933 werd de kerk gerestaureerd.

Stavkirke Holthålen

Deze stavkirke staat in Trondheim en stamt uit het jaar 1170.

Stavkirke Lom

Deze kerk staat op een zanderige ondergroep bij de rivier de Otta en ze hebben het vermoeden dat hij voor 1160 gebouwd. In 1830, 1850 en 1973 is de kerk herbouwd. Vanbinnen is er nog weinig over van de kerk zoals die in de oorsprong was gebouwd.

Stavkirke Ringebu

Deze stavkirke is één van de grootste stavkirke van Noorwegen en is rond het jaar 1220 gebouwd.

Stavkirke Vågå

Deze kerk is tussen 1150 en 1200 gebouwd, maar is tussen 1625 en 1627 helemaal herbouwd.

Stavkirke Borgund

Deze kerk is in 1180 gebouwd en is de best bewaard gebleven stavkirke van Noorwegen. In de periode van 1 mei tot 30 september kan men tegen betaling een rondleiding in de kerk krijgen.

Stavkirke Øye

Het vermoeden is dat deze stavkirke aan het einde van de 12e eeuw is gebouwd. Nadat deze kerk (werd niet goed onderhouden), waarschijnlijk door een storm of houtrot verloren ging, werd in Øye de nieuwe kerk gebouwd (inzegening in 1747). Rond 1930 werden tijdens werkzaamheden aan de fundering, restanten van de oude stavkirke gevonden. Daarop werd besloten om de stavkirke helemaal opnieuw op te bouwen. (inzegening in 1965)

Stavkirke Høre

Deze kerk is in 1180 gebouwd.

Stavkirke Lomen

Vermoedelijk is deze stavkirke rond 1192 gebouwd. Hij wordt nog voor speciale gelegenheden, zoals bruiloften, gebruikt.

Stavkirke Hegge

Deze stavkirke stamt vermoedelijk uit de eerste helft van 1300. Er hebben diverse restauraties plaatsgevonden, namelijk in 1706, 1712, 1807 en 1923-1924. In 1807 werd de kerk groter gemaakt. Datzelfde gebeurde ook in 1844. De laatste restauratie vond plaats in 1964.

Stavkirke Reinli

Het is niet helemaal bekend wanneer deze kerk is gebouwd. Er zijn vermoedens dat dit tussen 1250 en 1300 is gebeurd. Ook zijn er vermoedens dat de kerk pas rond 1326 is gebouwd. In 1600 en 1700 is de kerk herbouwd en in 1880 en 1970 is de kerk gerestaureerd. Het grootste gedeelte van de middeleeuwen is bewaard gebleven.

Stavkirke Hedalen

Deze stavkirke dateert van om en nabij 1165. In 1699 is de kerk opnieuw opgebouwd en in 1902 vond er een restauratie plaats.

Stavkirke Gol

Deze kerk stond eerst vlakbij de "gewone" kerk in Gol, maar is later verplaatst naar de huidige locatie. Deze kerk is vermoedelijk gebouwd tussen 1235 en 1265.

Stavkirke Torpo

De oude stavkirke werd in 1160 gebouwd en in 1880 werd de nieuwe gebouwd.

Stavkirke Uvdal

Deze kerk staat in de gemeente Buskerud en is na 1168 gebouwd. Tussentijds is er steeds iets aangebouwd en verbouwd. De huidige uitstraling is dus niet de oorspronkelijke.

Stavkirke Nore

Deze kerk staat ook in de gemeente Buskerud en is vermoedelijk na 1167 gebouwd.

Stavkirke Rollag

Deze stavkirke is vermoedelijk in de tweede helft van de 12e eeuw gebouwd. Er is niet veel meer over van de oorspronkelijke kerk. Rond 1660 werd de kerk herbouwd en rond 1760 werd de kerk naar het westen uitgebreid.

Stavkirke Flesberg

Het is niet helemaal duidelijk wanneer deze stavkirke is gebouwd. Of in de tweede helft van de jaren 1100 en of in de eerste helft van de jaren 1200.

Stavkirke Heddal

Dit is de grootste stavkirke in Noorwegen en is tussen 1275 en 1300 gebouwd.

Stavkirke Høyjord

Dit is de enige stavkirke in zuidelijk Noorwegen dat het heeft "overleefd". Het is rond 1300 gebouwd en is in de periode 1948-1953 gerestaureerd.