Klompen in veel soorten om te dragen of als souvenir

Een klomp valt onder de allesomvattende term ‘schoeisel’ waarmee alle vormen van de bekleding ter bescherming van de voet worden bedoeld. Een klomp heeft een specifieke eigenschap doordat hij geheel uit hout bestaat. Een minder gangbare benaming voor zo’n houten schoen is holleblok of holsblok. Het dragen van klompen komt niet zo vaak meer voor en wordt in het algemeen als niet comfortabel beschouwd. Maar dat geldt niet voor dragers die een bepaald beroep uitoefenen en van kinds af aan regelmatig op klompen hebben gelopen. Bij beroepen waarbij dikwijls door blubber of andere onreine substanties moet worden gelopen is het dragen van klompen nog steeds gebruikelijk. Vooral agrariërs die door stallen met mest moeten klossen geven de voorkeur aan klompen in plaats van leren schoenen. Ook worden klompen nog gedragen als onderdeel van een bepaalde klederdracht.

Houtsoorten en bewerking tot klomp

Het hout dat voor het vervaardigen van klompen wordt gebruikt is meestal wilgenhout of populierenhout. Die houtsoorten zijn makkelijk bewerkbaar wat nodig is om een zo goed mogelijke pasvorm te verkrijgen. Het fabriceren van klompen is een oud beroep dat steeds minder wordt beoefend omdat de vraag naar klompen afneemt. Op braderieën en jaarmarkten worden nog wel eens demonstraties gegeven van het met de hand vervaardigen van klompen. Naast klassieke klemmogelijkheden, om het houtblok waar de klomp uit wordt gemaakt in de juiste stand vast te zetten, zijn er ook specifieke gereedschappen nodig.

Tripklomp met oorsprong in de middeleeuwen

Een speciaal soort klomp is de tripklomp waarbij het houten gedeelte over de bovenvoet ontbreekt. In plaats daarvan is een zogenaamde trip aangebracht die bestaat uit een precies over de wreef passend leertje. Het dragen van de tripklomp is comfortabeler dan van de gewone klomp met minder kans op een pijnlijke wreef. Vrouwen en kinderen dragen meestal liever tripklompen dan gewone klompen. Enigszins vergelijkbaar met de tripklomp zijn de trippen die oorspronkelijk (in de middeleeuwen) bestonden uit alleen houten zolen met daar overheen meerdere leren bandjes maar tegenwoordig ook in varianten verkrijgbaar zijn.

Klompen in de praktijk

Klompen kunnen tijdens het gebruik bijzonder vuil worden afhankelijk van in welke substantie wordt gelopen. Een gevaar bij dat lopen, bijvoorbeeld over modderige bodem, is dat de klomp kan afglijden. Een speciale draagtechniek is nodig om dit te voorkomen.

Schoonmaken van klompen

Schoonmaken van ongeverfde klompen gebeurde vroeger door ze met zand of schelpgruis te schuren. De klompen van vrouwen werden daarna in sommige gebieden gewit met krijtwit. Dit gebeurde meestal tegen het weekend om met witte klompen naar de kerk te kunnen gaan. Het schoonmaken van geverfde klompen moet voorzichtig gebeuren om de verflaag niet te verwijderen. Omdat geverfde klompen minder worden gedragen als de kans groot is dat ze vuil worden is schoonmaken met een sopje meestal voldoende.

Lopen op klompen

Het lopen op klompen vergt een zekere techniek om afglijden van de voet te voorkomen. Klompenlopers passen die techniek al van kleins af aan onbewust toe en hebben ook geen last meer van een pijnlijke wreef, zoals mensen die nog nooit op klompen hebben gelopen.

Talrijke verschillende versieringen op klompen

Vrouwen droegen bij het naar de kerk gaan vaak naturel gelakte klompen met een bloemmotief en mannen liepen in zwart geschilderde exemplaren. Ook komen allerlei andere versieringen voor die van plaats tot plaats verschillend zijn. Zo horen bij de klederdracht van vrouwen in Staphorst witte klompen en de klompen op Marken zijn vaak bruin geverfd en beschilderd met roosjes. Daar tussenin staat de naam van de drager of draagster. Een aanstaande bruidegom maakte vroeger in sommige streken voor zijn bruid klompen met kerfwerk die alleen tijdens de bruidstijd werden gedragen en daarna te pronk werden gezet.

Klomp als souvenir

Omdat veel buitenlanders het idee hebben dat wij in Nederland allemaal nog op klompen lopen vaart de souvenirindustrie daar wel bij. Veel toeristen gaan met een paar bontbeschilderde klompen in de bagage terug naar huis en soms zelfs met exemplaren van Delfts blauw aardewerk. Andere voorwerpen waar een klomp in is verwerkt zijn bijvoorbeeld, koelkastmagneten, kurkentrekkers, oorbellen, sjaalbinders, sleutelhangers, spaarpot, of ze zijn omgebouwd tot bootje. Al die uitvoeringen zijn in veel maten en soorten beschilderingen verkrijgbaar.

Enkele bijzonderheden van de klomp

• De oudst bekende klomp dateert uit 1230 en is in 1997 bij een opgraving van het oude gasthuis aan de Nieuwendijk in Amsterdam gevonden.
• De oudste afbeelding van klompen is te vinden op een vijftiende-eeuws altaarstuk, door Derick Baegert geschilderd, in de kerk S. Johannes Baptista in Dortmund.
• Ook op het schilderij De Kinderspelen van Pieter Bruegel uit 1560 komen klompen voor.
• Door op klompen te lopen voelt de drager de oneffenheden van de ondergrond niet. Van die eigenschap komt het spreekwoord: “Iets op je klompen aanvoelen”. Dat betekent dus dat iets zo overduidelijk is dat het zelfs met een harde klompzool nog te voelen is.
• Een bijzonder gebruik van de klomp is als een brugwachter of sluiswachter de houten schoen aan een touwtje naar de schipper laat zakken zodat die er zijn betaling in kan stoppen.
• Ooit is het voorgekomen dat een arbeider die ontslagen was een klomp in de machine gooide waardoor de machine vastliep.
• De grootste klomp ter wereld is 403 centimeter lang, 171 centimeter breed en 169 centimeter hoog en sinds 26 juni 1991 in het Guinness Book of Records opgenomen. Die uit één stuk vervaardigde klomp is te vinden in het Twentse dorp Enter waar zich ook een klompenmuseum bevindt.