Divali: dag van het licht, wereldwijd gevierd door Hindoes

Een van de belangrijkste feesten van de Hindoes is Divali, gevierd wordt de overwinning van het licht over de duisternis, van het goede over het kwade, van het licht van bewustzijn over onwetendheid en van waarheid over onwaarheid. Dit feest valt in de periode dat de dagen steeds korter worden. Divali duurt vijf dagen rond nieuwe maan, afhankelijk hiervan valt het Divalifeest in oktober of november. Bij wijze van vasten eet men geen dierlijke voedingsmiddelen. Dagelijks worden bloemen en zuivere voeding geofferd aan de godin van voorspoed Lakshmi. Overal worden lichtjes (diya's) aangestoken, binnen- en buitenshuis. Zoetigheid wordt uitgedeeld om de band met familie en vrienden te versterken. Divali is een wijdverbreid groot en blij feest waar iedereen aan meedoet, het is vergelijkbaar met het kerstfeest. De gebruiken in de verschillende landen en streken variëren nogal. De belangrijkste godheid die met Divali vereerd wordt is Lakshmi, de godin van overvloed, geluk, wijsheid en liefde.

• Divali, een wijdverbreid lichtjesfeest
• In vele landen viert men Divali
• Hindoes in Nederland
• Wie vieren Divali nog meer?
• Wanneer wordt Divali gevierd?
• Data wanneer Divali valt
• De letterlijke betekenis van Divali
• De innerlijke betekenis van Divali
• De voorbereiding op het lichtjesfeest Divali
• Vasten tijdens Divali?
• Het begin van Divali wordt gemarkeerd door rituelen, en het aansteken van een lichtje
• De symboliek van de diya
• De symboliek van vuur en licht
• Traditioneel duurt Divali vijf dagen
• Dhanteras, de eerste dag
• Choti Divali, dag twee
• Maha Lakshmi Puja is de derde en belangrijkste dag
• Govardhana puja op de vierde dag
• De vijfde dag, Bhai Dooja
• Bedevaart
• Divali, een symbolisch nieuwjaar
• Wensen en goden
• De godin Lakshmi
• Rangoli-versieringen
• De symbolische betekenis van rangoli-versieringen
• Rangoli vroeger en nu

Divali, een wijdverbreid lichtjesfeest

Divali is een feest dat overal waar Hindoes wonen uitgebreid gevierd wordt. In India wordt Divali nationaal gedurende vijf dagen groots gevierd. Iedereen doet mee aan het feest. Er zijn allerlei festiviteiten en rituelen, er wordt vuurwerk afgestoken (hoewel de gedachte dat dit gebruik niet langer als wenselijk te beschouwen is, steeds meer voet aan de grond krijgt), door het hele land heen worden straten en huizen versierd met lichtjes en bloemen en traditionele versieringen zoals de kleurrijke rangoli worden overal op en in de huizen en straten aangebracht. In Suriname is Divali een nationale feestdag. Een hele week brandt op het Onafhankelijkheidsplein de diya, het traditionele lichtje dat alles symboliseert waar Divali voor staat, het licht overwint het duister. Elk jaar wordt in Paramaribo een lichtjesoptocht georganiseerd waarbij een jong meisje Lakhsmi verpersoonlijkt. Ook in Nederland wordt Divali uitgebreid gevierd door de hindoe-gemeenschap.

In vele landen viert men Divali

Behalve in India wordt het feest ook uitgebreid gevierd in andere Aziatische landen zoals Nepal, Maleisië, Indonesië, Pakistan, Sri Lanka, Singapore, Myanmar. Hier is de derde dag, Lakshmi Puja genaamd, een nationale feestdag. Ook in andere landen en werelddelen is Divali een nationaal feest, zoals op het Afrikaanse multiculturele eiland Mauritius, waar iedereen Divali enthousiast meeviert, of men nu wel of niet Hindoe is. In Suriname is Divali sinds 2010 een nationale feestdag. In het buurland Brits Guyana is het hoogtepunt een optocht van prachtig versierde wagens die het thema van Divali vormgeven. Op de eilanden Trinidad en Tobago, worden scènes uit het heldenepos de Ramayana opgevoerd. En ook op de Fiji-eilanden in de Stille Zuidzee is Divali een groot nationaal feest.

Al is Divali in andere landen niet een nationale feestdag, toch gaat Divali in vele landen niet ongemerkt voorbij. In Engeland, m.n. in Birmingham, Leicester en Londen waar grote Hindoe-gemeenschappen wonen (India is lange tijd een kolonie van Groot-Brittannië geweest), worden ter gelegenheid van Divali grote feesten georganiseerd. In Melbourne is het Divalifeest zelfs uitgegroeid tot het grootste feest van Australië. In Canada in Noord-Amerika wordt Divali in vele grote en kleine steden gevierd. Ook de Verenigde Staten telt een grote Hindoestaanse bevolkingsgroep die het traditionele verbindende feest uitgebreid viert. En in Zuid-Afrika gaat Divali niet voorbij zonder vuurwerk.

Hindoes in Nederland

In Nederland hebben de meeste Hindoes een Surinaamse achtergrond. Een klein percentage komt rechtstreeks uit India (veel van hen wonen in en rond Amstelveen). In den Haag wonen de meeste Hindoestanen. Hier vinden veel festiviteiten rond Divali plaats. Ook in Amsterdam, Rotterdam, Almere en Utrecht en in de dorpen rondom wonen veel Hindoestanen. Verder zijn over heel Nederland verspreid Hindoestanen te vinden. In 2009 woonden er ongeveer 160.000 Hindoestanen in Nederland. Dit is ongeveer 1% van de Nederlandse bevolking. Overigens kunnen Hindoestanen een andere religie hebben dan het hindoeïsme, zoals bijvoorbeeld de islam. Omdat in Nederland het Divalifeest niet officieel gevierd wordt, nemen vele Hindoes een of meerdere vrije dagen op om Divali te kunnen vieren.

Wie vieren Divali nog meer?

Behalve door Hindoes wordt Divali ook gevierd door Sikhs, Jaïns en sommige Boeddhisten. In veel landen waar meerdere geloven samenleven en vooral wanneer het een nationale feestdag is, doet iedereen mee aan het feest.

Wanneer wordt Divali gevierd?

Divali wordt gevierd rond nieuwe maan in oktober of november, in wat geldt als een van de donkerste nachten van het jaar. Afhankelijk van wanneer het nieuwe maan is, valt het feest in oktober of november en duurt 5 dagen. Divali valt aan het eind van de hindoe maanmaand "ashvin", en vormt de overgang naar het nieuwe jaar en het begin van de maanmaand "kaartik".

Data wanneer Divali valt

Deze data vallen op de derde dag van de 5 dagen van het Divalifeest. De derde dag die met name aan de godin van voorspoed Lakshmi gewijd is, is de belangrijkste dag. In Nederland wordt hoofdzakelijk deze dag gevierd. In India is het 5 dagen groot feest.

• Zaterdag 14 november 2020
• Donderdag 4 november 2021
• Maandag 24 oktober 2022
• Zondag 12 november 2023
• Donderdag 31 oktober 2024

De letterlijke betekenis van Divali

Divali is een afgeleide van Dipavali, of Deepavali, wat een rij van lichtjes betekent. Dip of deep betekent olielamp, avali betekent rij. Divali wordt ook vaak gespeld als Diwali, Deevali, of Deewali.

De innerlijke betekenis van Divali

Het belangrijkste aspect van Divali is de innerlijke betekenis. Innerlijke demonen worden overwonnen, zo kan het licht het duister van angst en onwetendheid verdrijven. Voor het individu is de wezenlijke inhoud van het Divali feest een innerlijke bezinning op datgene waar meer licht op mag vallen, op datgene wat onbewust aanwezig is, of dat wat men niet onder ogen wil zien. Divali is het feest van innerlijke helderheid. Hier is men allereerst met zichzelf. Wat kan in zichzelf verhelderd worden? Misschien wil men wel schoon schip maken met geliefden, collega's, buren enz. Al in de periode voorafgaand aan Divali is men in de geest hiermee bezig.

De voorbereiding op het lichtjesfeest Divali

Wekenlang is men bezig met de voorbereiding op Divali. Het hele huis wordt grondig schoongemaakt. Oude spullen die niet goed meer zijn worden weggegooid zoals kleding, huisraad, keukenbenodigdheden. Zo wordt er ruimte gemaakt voor het nieuwe en voor geluk en succes. Want in een vuil huis met te veel rommel kan voorspoed (in de gedaante van Lakshmi) niet binnenkomen.

Vasten tijdens Divali?

Vasten is niet verplicht tijdens Divali, hoewel dit, of de manier van vasten per land, streek, bevolkingsgroep kan verschillen. Er worden geen vlees- of dierlijke producten gegeten, maar wel veel zoetigheid tijdens Divali. Ook kan er voorafgaand aan het feest een aantal weken gevast worden, of men houdt een wekelijkse vastendag gedurende een periode van een of een paar maanden. Het vasten dient als zuivering van het lichaam, maar vooral ook het innerlijk kan zo aan een proces van zuivering gewijd worden. Sommigen eten alleen maar fruit, en anderen drinken alleen water.

Het begin van Divali wordt gemarkeerd door rituelen, en het aansteken van een lichtje

Het Divalifeest begint met het brengen van offers, voedsel en bloemen, het uitspreken van gebeden, mantra's en lofzangen gericht tot de godin van geluk en wijsheid Lakshmi en met het aansteken van een lampje, de diya. Dit is een aardewerken kommetje met ghee (geklaarde boter) en een lontje gemaakt van watten. Het is altijd een vrouw, een moeder of grootmoeder die deze rituele handeling verricht. Ze is dan de waarneemster op aarde van Lakshmi, de godin van voorspoed, de universele moeder. Tevens zingt ze de Lakshmi mantra: "Om shreem Lakshmyai namah" (ik groet u en eer u Lakshmi) of een andere mantra aan haar gewijd. Verder worden overal in en rond het huis allerlei lichtjes neergezet, dat kunnen tegenwoordig ook wel olielampjes, kaarsen (maar dan wel zonder mogelijke dierlijke bestanddelen) of elektrische lampjes zijn. Zo wordt het licht uitgenodigd het huis binnen te komen en het duister wordt verjaagd. De lichtjes blijven de hele nacht branden en er blijft altijd iemand op om te zorgen dat ze niet uitgaan. Lakshmi, de verpersoonlijking van geluk en rijkdom wordt uitgenodigd om binnen te komen. Het huis is schoon en zijn bewoners zijn klaar om haar zegeningen te ontvangen. In Nederland is het bij vele hindoes traditie dat de rituelen vóór 18.00 uur als het nog niet helemaal donker is, verricht worden.

De symboliek van de diya

De diya staat voor het individu, waarin een licht brandt, het licht van bewustzijn en van de ziel. De duisternis van angst en onwetendheid wordt verdreven door het licht van bewustzijn.

De symboliek van vuur en licht

Vuur, ook het vlammetje van een klein lichtje, symboliseert de bron van het leven zelf. Niet alleen schept het kleinste vlammetje licht, maar ook schept het een speciale, mystieke sfeer. Daarom begint een heilige handeling of ritueel vaak met het aansteken van een lichtje. Christenen steken een kaarsje aan. Zonder licht en warmte is er geen (menselijk) leven mogelijk.

Traditioneel duurt Divali vijf dagen

Traditioneel wordt Divali gedurende vijf dagen gevierd, waarvan de derde dag die aan de godin Lakhsmi gewijd is de belangrijkste is. Elke avond worden puja's (offers) gebracht, met bloemen en voedsel onder het zingen van mantra's.

Dhanteras, de eerste dag

De eerste dag is Dhanteras, het feest van de welvaart. "Dhan" betekent rijkdom. Overdag worden nieuwe kleren en sieraden gekocht en gebruiksvoorwerpen voor in huis, want deze dag wordt geacht hier heel gunstig voor te zijn. Ook is dit een dag om giften te geven aan minder bedeelden. In de avond wordt een lampje aangestoken en terwijl er mantra's gezongen worden, worden er bloemen, fruit en zoetigheden aan Lakshmi geofferd, ook worden er aarti's, dit zijn vuurrituelen, uitgevoerd.

Choti Divali, dag twee

De tweede dag heet Chhoti Divali (kleine Divali), of Naraka Chaturdasi. Naraka betekent hel. Op deze dag wordt gevierd dat de godin Kali en de god Krishna de helse demon Narakasuri vernietigd hebben. Naraka staat symbool voor de mens gevangen in zijn slechte neigingen. Het doden van Narakasuri is als het doden van alle kwaad in het individu. Deze dag is geschikt als vastendag. Hij is geschikt om geschillen binnen familie, of met zakenpartners te beslechten. Het individu kan schoon schip maken met negatieve gevoelens zoals woede, haat, jaloezie, wantrouwen. Zo wordt het innerlijk schoon, net zoals het huis, de auto en de kleren.

Maha Lakshmi Puja is de derde en belangrijkste dag

De derde dag heet Maha Lakshmi Puja. Dit is de dag van de exacte nieuwe maan en het is de belangrijkste dag, de dag waarop het licht het duister overwonnen heeft. Deze dag is speciaal aan Lakshmi gewijd. Een offer (puja) van bloemen en voedsel wordt aan haar opgedragen. De mantra hierbij is: "Om shreem Lakshmyai namah". Meestal wordt de derde dag bedoeld als de datum waarop Divali valt. Op deze dag wenst men elkaar Subh Divali. Deze dag is volgens de Hindoekalender de Kaartikaadi Samvat, die in enkele zuidelijke deelstaten van India gehanteerd wordt, tevens het begin van het nieuwe jaar.

Govardhana puja op de vierde dag

Deze dag is speciaal aan de god Krishna gewijd. Herdacht wordt op deze dag dat Krishna de mensen aanraadde om niet de god Indra, maar de berg Govardhana te vereren. Indra werd razend en hij besloot de mensen te bestraffen. Indra was een god van de hemel, en de berg Govardhana stond voor al het aardse. Indra liet het dagenlang stormen en bliksemen. Krishna tilde de berg op met zijn pink om zo een schuilplaats te creëren voor de mensen. Ook Krishna krijgt een offer, dit bestaat uit bloemen en vegetarisch voedsel dat in een berg is opgestapeld als symbool voor de berg Govardhana. Volgens de Vikram Samvat-kalender die in Nepal gehanteerd wordt is dít de eerste dag van het nieuwe jaar.

De vijfde dag, Bhai Dooja

Op deze dag wordt de broer-zusrelatie gevierd. Volgens de geschiedenis had Yama de goddelijke belichaming van de dood van tweelingzus Yamuna. Op deze dag bezocht hij haar en zegende haar. Yamuna verwende hem met allerlei heerlijke spijzen. Ze hadden het heel gezellig met veel gelach en gepraat. Sindsdien is het een gebruik geworden dat op deze dag broers hun zus bezoeken om haar te zegenen en om door haar verwend te worden met allerlei lekkers.

Bedevaart

Na Divali gaan (m.n. in India) velen op bedevaart, bij voorkeur naar de heilige rivier de Ganges

Divali, een symbolisch nieuwjaar

Of men Divali al dan niet als een officieel nieuwjaar viert, het kan toch als zodanig beschouwd worden door wie Divali vieren. Het is het afsluiten en afwerpen van het oude om een nieuw begin te kunnen maken, met een schone lei.

Wensen en goden

Tijdens Divali wordt de hulp van verschillende goden afgeroepen om belangrijke wensen in vervulling te doen gaan. Welke goden aangeroepen worden kan plaatselijk of regionaal nogal verschillen, maar enkele goden zijn toch wel algemeen wijd verbreid. Als iemand welvaart en materieel succes wil dan komt Lakshmi te hulp. In West-Bengalen wordt Lakshmi met Divali vereerd in haar manifestatie als Kali de godin van de dood en onoverwinnelijk vernietigster van het kwaad en onverzettelijk verdedigster van de rechtvaardigen. Als iemand gezondheid wil dan wordt Lakshmi in haar manifestatie als de godin Shakti aangeroepen. Shakti is de drijvende en dragende kracht van het universum. De zeer belangrijke godheid Krishna zou op de dag van Lakshmi puja zijn aardse bestaan beëindigd hebben en dus wordt hij herdacht met offers zoals bloemen en met mantra's. Krishna geeft vrede en geluk in relaties en weert het kwaad af. Als iemand scholing wil en voor zijn examen wil slagen, dan is het Saraswati die de wens vervullen kan. Ook Ganesha de populaire god met het hoofd van een olifant wordt graag aangeroepen. Hij brengt geluk, kennis en wijsheid en verwijdert obstakels op het pad, ook hij wordt te hulp geroepen voor succes bij examens.

De godin Lakshmi

Lakshmi is de godin aan wie het meest wordt geofferd tijdens Divali om haar zegen te mogen ontvangen. Lakshmi is de echtgenote van Vishnu de behoeder van de wereld. Als Mahalakshmi wordt ze aanbeden als de godin van wijsheid, rijkdom en geluk. Ook is ze de godin van de liefde. Ze wordt afgebeeld zittend op een lotus, die de schoonheid en zuiverheid van Lakshmi symboliseert en geldt als symbool voor de schepping. Als echtgenote van Vishnu is zij zijn Shakti en als zodanig is zij de dragende kracht van het universum. Lakshmi is een van de populairste godinnen van het Hindoe pantheon. Ze belichaamt de universele vrouwelijkheid en ze is het symbool van compassie en van de moederlijke barmhartigheid voor hen die haar bescherming en zegen aanroepen, ze brengt overvloed en harmonie. Ze staat symbool voor het licht in de mens, het licht van inzicht en zelfkennis, het licht van begrip over het pad dat we gaan.

Rangoli-versieringen

Rangoli-versieringen worden aangebracht tijdens en voorafgaand aan hindoe-feesten zoals Divali, ter gelegenheid van huwelijksfeesten en andere belangrijke ceremonies en vieringen. Rang betekent "kleur" in het Sanskriet. Prachtige traditionele patronen worden meestal op de grond, soms op de (voor)deur, of de (buiten)muur aangebracht met behulp van: bloemblaadjes, gekleurd zand, gekleurde rijst, gekleurd meel of gekleurde kwartsen in poedervorm. De kleurstoffen zijn traditioneel plantaardig, zoals bijvoorbeeld het geel van kurkuma, maar tegenwoordig worden ook synthetische kleurstoffen gebruikt. Elke regio kent zijn eigen traditionele patronen, die eeuwenlang doorgegeven zijn van moeder op dochter (traditioneel is dit een taak voor vrouwen). Het zijn vaak geometrische patronen, bloem- en bladvormen. In een rangoli-versiering (vaak cirkelvormig) op de grond worden met Divali lichtjes geplaatst.

De symbolische betekenis van rangoli-versieringen

De rangoli-versieringen nodigen beschermende godheden uit om het huis en de tempels binnen te komen en voorspoed te brengen aan de bewoners en gelovigen. De rangoli trekken zegening naar zich toe voor elke viering of ceremonie waarvoor de rangoli worden aangebracht. Demonen en kwade krachten worden geweerd. Rangoli symboliseren behalve schoonheid: harmonie, kracht en een positieve instelling. De ritmische natuurlijke patronen symboliseren het evenwicht dat bestaat in de schepping, de verschillende lagen en dimensies waaruit de schepping bestaat, het ritmische verloop van het leven zelf. Rangoli laten zien hoe vormen leiden tot nieuwe vormen in een eindeloze aaneenschakeling van levensvormen. Rangoli staan voor de creativiteit van het leven zelf.

Rangoli vroeger en nu

In deze tijd kan men rangoli ook kopen. Bijvoorbeeld in de vorm van stickers. De oude tradities sterven langzaamaan uit. De schoonheid van de patronen wordt geapprecieerd, maar de achtergrond van de zeer diepe beeldtaal van de rangoli wordt niet meer gekend. De patronen kunnen bijvoorbeeld samenhangen met de maanstand. Zo waren er traditioneel voor elke dag van de maanmaand patronen die op en vóór de huizen door de vrouw des huizes werden aangebracht, elke dag opnieuw bij het krieken van de dag. Heden ten dage worden de rangoli nog wel verbonden aan Divali en andere belangrijke hindoe-feesten en rituelen, maar niet altijd meer vanwege hun diepe symboliek, maar meer vanwege hun kleur en schoonheid en het feestelijke gevoel; het hoort er nu eenmaal bij en is onmisbaar voor het speciale gevoel. Kunstenaars voelen een uitdaging om hun eigen rangoli-expressie te vinden en zo komen nieuwe rangoli tot leven, in de vorm van kant-en-klare koopwaar.

Lees verder

• De Hindoegodin Saraswati: beschermster van taal en cultuur
• Ramakrishna, de wijze, verlichte hindoeheilige
• Boeddhistische levenslessen over leven in harmonie
• Tara, de wijze boeddhistische godin die bevrijding brengt
• De dakini als gids en manifestatie van energie en wijsheid