Hanske Knap: eeuwenoude traditie uit de polderdorpen

Op Verloren Maandag gaan in Berendrecht en Zandvliet, polderdorpen ten Noorden van Antwerpen, groepjes zangers rond met een vreemd voorwerp in hun hand: Hanske Knap. Hanske Knap is een bewerkte klomp met een konijnenvel over, waar mee geklapperd kan worden. Het knappend geluid gaf zijn naam aan het instrument. Met Hanske Knap wordt er langs de deuren gegaan en wordt er geld opgehaald. Een leuke traditie die ook in andere streken Van Vlaanderen en Nederland plaats vindt met Sint-Maarten, Driekoningen of op Vastenavond.

Traditie in Polderdorpen ten noorden van Antwerpen

Hanske Knap is een eeuwenoude traditie die nog steeds in stand wordt gehouden in de polderdorpen ten noorden van Antwerpen, meer bepaald in Berendrecht en Zandvliet. Berendrecht (A) en Zandvliet (B) liggen helemaal in het noorden, vlak naast de grens met Nederland. De twee dorpen liggen op zo'n vijftien kilometer ten zuiden van Bergen-op-Zoom.

Oorsprong van Hanske Knap

Armen, werklozen en gehandicapten

De traditie van Hanske Knap is ontstaan in de tijd dat armen, werklozen en gehandicapten moesten gaan bedelen. Vaak ging het hier om bedrog en leugen en om hun toestand nog schrijnender te maken, namen ze vaak een huilend kind mee. Om het later ietwat beschaafd te houden en hun gezicht niet te verliezen, kwamen de bedelaars op het idee te gaan zingen, begeleid door een muziekinstrument, meestal op Driekoningen.

Hanske Knap: een bizar muziekinstrument

Het muziekinstrument werd de Hanske Knap. Dit instument maakt deel uit van de zogenaamde kalenderinstrumenten, d.w.z. instrumenten die werden gebruikt tijdens bepaalde feesten of bij bepaalde gebeurtenissen uit het kerkelijk jaar. Hanske Knap mocht niet veel kosten, dus gingen de mensen hem zelf in elkaar steken. Ze namen een houten klomp, zaagden er een kwart van de voetzool uit en maakten hem terug vast met een stuk leer of een oude schoenzool. Dan nam men een touwtje dat men vastmaakte aan de schoenzool en daarna via een gaatje door de klomp haalde. Met behulp van dit touwtje kon men dan de schoenzool activeren en maakte de bewerkte klomp een knappend geluid. Om het instrument angstwekkend te maken, schoof men over de klomp het vel van een pas geschoten haas of konijn. Daardoor komt het dat het instrument soms ook Haaske Knap of Haasje Knap wordt genoemd. Men schat dat de traditie van het bedelzingen stamt uit de 15de, 16de eeuw.

Evolutie

In vroegere tijden gingen armen en minder bedeelden op stap met een kruiwagen om de gekregen etenswaren in te leggen. Groenten, fruit, brood, vlees, alles was welkom. Later waren het jongeren die van de gelegenheid gebruik maakten om hun spaarpot te vullen of om nadien eens lekker te kunnen doorzakken. Nu zijn er in de polderdorpen nog maar twee groepjes die rondgaan met Hanske Knap: een gezin uit Zandvliet en leden van voetbalclub K.F.C. Berendrecht. Een derde groep uit Zandvliet rond de heer Cloots besloot in 2013 er mee te stoppen na 25 jaar te hebben meegelopen. De groep uit Zandvliet gaat rond met een kruiwagen en zelfgemaakte muziekinstrumenten. De groep van K.F.C. Berendrecht loopt rond in de traditionele kleuren van de voetbalploeg: groen en wit. Vroeg in de avond is het een groepje vrouwelijke leden die vrolijk zingend door de straten trekt, later op de avond zijn het meer de mannen. Zij gaan rond om de clubkas te spijzen. Het zingen is ook verschoven naar Verloren Maandag.

Liedjes

Liederen uit de vroegere periodes werden niet opgeschreven, maar doorgegeven van generatie op generatie. Daarom is het zo moeilijk om geschreven bronnen van deze liederen te vinden. Gelukkig zijn deze drie versies niet verloren gegaan.

Eerste versie

Hanske Knap boven alle stuiverkens
heb je gene cent of duit om haaskes boardje af te doen
het is in geen zeven jaar meer af gedaan
how haas: how haas:
steek een duitje in de haas
how haas

Tweede versie

Hanske Knap boven alle stuiverkes
om hanske's baard af te doen
't is geen zes, zeuven jaar meer af gedaan
uiwas, uiwas
stekt een duitje in den aas

Derde versie

Hans Knap, knap, knap
een duitje of een centje voor Hansjes baardje af te doen
ziet eens wat een lang baardje dat hij heeft.
't Is in geen honderd jaar afgedaan.
How Hans, How Hans

Verloop van de avond en reacties van de mensen

Verloren Maandag, de eerste maandag na Driekoningen... . Groepjes gaan van huis tot huis. Ze bellen aan en zingen hun liedje. Soms laat men de mensen hun vingers in de bek van Hanske Knap steken en knapt men de bek dicht. Dat is wel even schrikken! Soms vangen de zangers bot en willen de mensen niet open doen hoewel ze toch thuis zijn. Soms zijn het mensen die de traditie niet kennen en die zich dan een hoedje schrikken wanneer ze plots die vreemde groep voor hun deur zien met dat rare beest! Bij de kenners worden de zangers thuis uitgenodigd voor een natje en een droogje en blijven ze iets langer plakken dan voorzien! Hoofdzaak is dat de traditie nieuw leven is ingeblazen en dat het een filantropisch tintje heeft gekregen. Volwassenen kunnen ook eens gaan zingen, plezier maken en "en passant" hun (club)kas spijzen.

Voor leuke foto's en om het liedje te beluisteren kan u terecht op:www.Berendrechtonline.be - Hanske Knap.

Zelfde traditie in andere streken van Vlaanderen en Nederland

In andere streken van Vlaanderen en van Nederland wordt met Hanske Knap rondgegaan op Driekoningen, voor Sint-Maarten of op Vastenavond. Kinderen gaan zingen met een aangepaste klomp, die ook kan klappen met zijn bek. Op de bek zijn tanden geschilderd. Zij zijn vooral uit op centjes, snoep, fooitjes of oortjes. Bevalt de grootte van de gift hen niet, dan gaat de bek vervaarlijk klapperen! Naast de Polderdorpen, kent men deze traditie in Vlaanderen ook in de Denderstreek, waar het ook knaptand wordt genoemd. In Nederland kent men het in Zuid-Nederland, waar men ook nog doet aan deurknuppelen, met den beer rondgaan, avondzotten en heiluizen.