België voor zijn ontstaan

In 1830 scheurde België zich los van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, waarmee het 15 jaar verbonden was geweest. Bij belangrijke sociale groepen moest dus een soort ‘Belgisch’ samenhorigheidsgevoel zijn geweest. Wanneer ontstond dit? Het Verenigd Koninkrijk was namelijk de zoveelste bezetting in een lange rij (Fransen, Spanjaarden,…). Wanneer ontstond het Belgische rijk dan precies?

Belgae

Het is onzin om het huidige België te verbinden met de Oude Belgen van 2000 jaar geleden: dit is vooral een voorstelling die populair was in de 19de eeuw. De jonge staat had immers nood aan geschiedschrijving die bewees hoe oud België wel niet was. De vrijheidslievende Belgae waren een evident vertrekpunt. Onze contreien zijn echter duizenden jaren gebruikt als doorgangsgebied, waar migratie eerder de regel dan de uitzondering was. De Belgae werden bovendien uitgeroeid door Caesar. Ook een culturele erfenis is nagenoeg onbestaand.

Romeinse periode

De Romeinen hebben wel hun sporen nagelaten: ze hebben een aantal instellingen gevestigd die grote invloed uitoefenen tot op vandaag (recht, infrastructuur, kunst en cultuur,…). Daarnaast lagen onze gewesten aan de grens van het Romeinse imperium: deze oude grens vormt nog altijd de taalgrens die pal door België loopt en dus een verre oorzaak is van één van de drie breuklijnen.

Franken

Het doopsel van Clovis, de koning van de Franken van het geslacht van de Merovingen, continueerde het samenspel tussen kerk en staat en bood ruimte aan de kerk van Rome om haar structuren verder uit te bouwen. Dit gebeurde vooral bij de opvolgers van de Merovingen: de Karolingen (o.a. Karel de Grote). Het rijk van Karel de Grote viel ongeveer samen met het huidige West-Europa.
Voor onze gewesten is dit rijk om drie redenen van fundamenteel belang.

Het Karolingische Rijk werd na de dood van Karel de Grote in drie delen gesplitst: het Oostelijke en Westelijke Rijk (later Frankrijk en Duitsland) en het Middenrijk (onze contreien). Vele jaren werd gepoogd om een derde groot rijk te vormen tussen Frankrijk en Duitsland. Deze (mislukte) poging heeft de geschiedenis van onze gewesten sterk beïnvloed.

Ten tijde van de Karolingen werden de grondvesten gelegd van het feodale systeem: veroveringen kwamen toe aan de koning, die een beroep deed op getrouwen om het land te besturen. Deze getrouwen, de leenmannen, kregen een stuk grond in leen, die ze erfelijk bezaten. De Kerk en het christelijke geloof speelden een essentiële rol in de legitimering van deze machtsstructuur: ze bevestigden de koning als legitieme opperste wereldlijke macht. Onze gewesten hebben in de loop van de geschiedenis dus aan heel wat verschillende vorstendommen toebehoord. De bevolking wisselde probleemloos van loyaliteit en voelde de heerschappij van die vorsten niet aan als bezetting. Het is pas het met afbreken van de op de feodaliteit gebaseerde loyaliteitsopvattingen dat het begrip ‘vreemde bezitting’ relevant wordt. Na het afbreken van het Ancien Régime putten de machtshebbers hun macht uit de natie (het Volk), niet langer uit God. Vreemde machtshebbers die via oorlog een land en een natie inlijven, krijgen het dus heel wat moeilijker om hun gezag te vestigen. De stichting van de staat België vormde het definitieve einde van de Ancien Régimesamenleving in onze contreien.

Ten tijde van het Karolingische rijk ontstaan de drie belangrijke sociale groepen die bijna duizend jaar lang de maatschappij zouden bepalen: de grondadel, de kerk en de derde stand.

De landadel probeerde haar macht uit te breiden via oorlogsvoering en een dynastieke politiek (huwelijken) om zo opperste leenheer te worden. In onze gewesten regeerden leenmannen van de Franse koning en de Duitse keizer. Het graafschap Vlaanderen behoorde tot de Franse kroon, terwijl het huidige Wallonië en een deel van het huidige Vlaanderen tot het gebied van de Duitse keizer behoorde. (Belangrijk: de taalgrens loopt dwars door deze gebieden, taal was dus nog geen factor van loyaliteit op dit moment!)

De Guldensporenslag was een feodaal conflict tussen de Vlaamse graaf (leenman) en de Franse koning, die mooi de kenmerken van het feodale systeem illustreert. De Vlaamse graaf was machtiger dan de Franse koning, onder meer dankzij de ontwikkeling van steden als Brugge en Gent. De Franse koning wilde dit economisch interessante gebied aanhechten aan zijn kroongebied. De Vlaamse graaf sloeg de aanval met succes af. Indien dit anders was afgelopen, zouden Oost- en West-Vlaanderen tot de Franse staat hebben behoord (wat wel gebeurde met Nord en Pas-de-Calais).

De Guldensporenslag werd ook weer in de 19de eeuw geromantiseerd en gebruikt als propaganda tegen Frankrijk, die de Belgische onafhankelijkheid bedreigde. Oorspronkelijk paste de Guldensporenslag dus in Belgische propaganda; het is pas later dat een specifiek Vlaamse feest- en strijddag werd (ook gebaseerd op mystificatie).

Mede door militaire gebeurtenissen als de Guldensporenslag en de Slag bij Woeringen (hetzelfde conflict maar met Duitse keizer over hertogdom Brabant) behielden de lokale heersers in onze gewesten hun onafhankelijkheid, ook al bleven ze verbonden met de Franse koning of de Duitse keizer. In hun staatjes bouwden ze dynastieke culturen uit die een samenhorigheidsgevoel deden ontstaan bij de bewoners.

De Nederlanden

De verschillende staatjes groeiden langzaam naar elkaar toe en vormden na verloop van tijd een aparte politiek-territoriale entiteit: de Nederlanden. In dit eenmakingsproces speelde het Middenrijk een grote rol. Een machtige familie, de Bourgondiërs, verwierf de controle over het Middenrijk. Vanaf dan spreken we over de Bourgondische Nederlanden. Als gevolg van de politiek van deze hertogen groeide er in de Nederlanden een samenhorigheidsgevoel. Die politiek hield onder meer een uniformisering van de politieke instellingen in, met de oprichting van een Staten-generaal.

In de 16de eeuw gingen de Nederlanden deel uitmaken van het wereldrijk der Habsburgers. Karel V erfde Bourgondië en de Duitse gebieden en moderniseerde het bestuur. De Nederlanden werden voortaan gekend als de XVII provinciën der Nederlanden. Door de Pragmatieke Sanctie zaten deze provinciën in één dynastiek geheel, waardoor ze niet meer verdeeld konden worden door zijn erfgenamen.

Filips II, die in Spanje verbleef, erfde de Nederlanden. We sprekende dan ook over de Spaanse tijd in onze geschiedenis. Onder het bewind van Filips II vielen de Nederlanden uiteen in de Noordelijke protestantse Nederland en de Zuidelijk katholieke Nederlanden, ondanks de Pragmatieke Sanctie. De Zuidelijke Nederlanden kende een sterke contrareformatie: de katholieke tegenbeweging tegen het protestantisme.

De Noordelijke Nederlanden werden een onafhankelijk gebied, de Zuidelijke Nederlanden bleven deel uitmaken van het Spaanse Habsburgse Rijk. In 1700 sterft de Spaanse tak van de Habsburgers uit, waardoor de Zuidelijke Nederlanden voortaan bestuurd werden door een Oostenrijks regent. De Zuidelijke Nederlanden bleven dus een aparte politieke entiteit, dit was belangrijk voor de ontwikkeling van de collectieve identiteitsvorming.

Einde standenmaatschappij

De Zuidelijke Nederlanden vormden voortdurend het strijdtoneel van de grote Europese machten. In 1794 slaagt Frankrijk erin om de gehele Zuidelijke Nederlanden aan te hechten. Merk op dat dit gebeurde in de periode na de Franse Revolutie: er regeerde dus geen Franse koning over onze gewesten, maar de instellingen van de Franse Republiek die een einde maakten aan de standenmaatschappij.