België tijdens de Tweede Wereldoorlog

Tijdens een bezetting kan de bevolking van het bezette land drie basishoudingen aannemen: zich verzetten, collaboreren of zich aanpassen aan de omstandigheden (accommodatie). Dit gold ook voor het bezette België tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Accommodatie

Leopold III

Accommodatie vonden we in de eerste plaats bij Leopold III. In 1940 had hij als opperbevelhebber van het leger het bevel tot capitulatie gegeven. Deze beslissingen had natuurlijk politieke en diplomatieke consequenties: de geallieerden en vooral Frankrijk namen Leopold III de capitulatie erg kwalijk. Tactisch gezien had hij echter weinig keuze.

De regering wou naar Frankrijk gaan en daar de strijd verder zetten, maar Leopold III weigerde. De wegen van de koning en de regering scheidden zich.

De regering kwam terecht in Londen en de koning werd krijgsgevangen in zijn eigen paleis. Grondwettelijk verkeerde hij in de onmogelijkheid om te regeren, maar achter de schermen nam hij diplomatieke stappen om zelf een regering op de been te zetten.

Leopold III was ervan overtuigd dat Duitsland de oorlog zou winnen. Nu België was overwonnen, hernam het zijn neutrale status. Het spreekt voor zich dat deze opvatting radicaal in tegenstelling was met de politiek van de Belgische regering in Londen.

Ondertussen was de rol van de koning in feite uitgespeeld en groeide de kritiek op een koning die niets leek te doen om het leed te voorkomen.

Het land moest natuurlijk wel bestuurd worden. Dit gebeurde door de secretarissen-generaal, de hoogste ambtenaren van het land, elk aan het hoofd van een ministerie. Bij afwezigheid van ministers namen zij de verantwoordelijkheid over. Ze bestuurden het land, binnen de condities die door de nazi’s werden opgelegd. Het Duitse bezettingsbestuur hield vooral toezicht en bestuurde niet zelf. De Belgische bestuurders voerden uit wat de bezetter vroeg, voor zover de eisen niet ingingen tegen de Belgische wetten.

De Belgische bestuurders stonden soms voor de verscheurende keuze bepaalde zaken uit te voeren, ook al waren ze tegen het belang van de Belgische bevolking, omdat anders de bezetter het zelf zou doen (waardoor de gevolgen nog erger zouden zijn). Een voorbeeld hiervan is het oppakken van de Belgische joden in Antwerpen. Een weigering zou Duitse sancties opleveren, maar ook de antisemitische houding van sommige Antwerpse bestuurders speelde hierin een rol.

Belgische bedrijfsleiders

De Belgische bedrijven werkten door om de economie gaande te houden. Dat een deel van de productie in Duitsland terecht kwam was onvermijdelijk. Zolang het niet ging om wapentuig of zaken die rechtstreeks in de oorlog werden gebruikt, werden de leveringen aanvaardbaar geacht. In ruil moest de bezetter er mee voor zorgen dat de Belgische voedselbevoorrading op peil bleef.

Bepaalde bedrijfsleiders hoopten te voorkomen dat Belgische arbeiders verplicht tewerkgesteld zouden worden in Duitse fabrieken. Dit was slechts ijdele hoop: in 1943 werd de verplichte tewerkstelling in Duitsland ingevoerd.

Verzet

In België traden enkele honderdduizenden mensen in het verzet. Enkele tienduizenden werden daarom opgepakt, door de bezetter omgebracht of overgebracht naar concentratiekampen.

Het verzet was intern zeer verdeeld. Er was een rechts Belgisch nationalistisch verzet dat vooral het Belgische vaderland wilde verdedigen. Sommigen zagen België als een democratie, anderen streden voor een autoritaire Belgische staat onder leiding van een koning. Deze laatste interpreteerden het immobilisme van de koning als een stilzwijgend verzet en waren niet op de hoogte van zijn onderhandelingen met Hitler.

Bij het linkse verzet waren veel democraten actief, maar ook communisten. Deze werden de kern van het gewapende verzet. Ze vermoordden Duitsers maar ook collaborateurs en betaalden daarvoor een zeer zware tol.

Collaboratie

In de collaboratie treft men drie groepen aan: Rex van Degrelle, het VNV en de Duits-Vlaamse Arbeidsgemeenschap oftewel DeVlag.

Rex

In 1940 bood Rex zijn diensten aan aan de bezetter, maar deze werden geweigerd. Dit kwam omdat de Duitsers, net zoals in WOI, een Flamenpolitik voerde die Vlamingen begunstigde. De nazi’s beschouwden de Vlamingen als Germanen en de Walen als Latijnen. In hun racistische politiek waren de Vlamingen een broedervolk.
Bij het uitbreken van de oorlog tegen de Sovjet-Unie richtte Degrelle een Waals vrijwilligerslegioen op. Door deze militaire collaboratie slaagde hij erin de Walen erkend te krijgen als Franssprekende Germanen. Hierdoor trad Degrelle met zijn legioen in de SS.

VNV

Het VNV had als autoritaire, extreem-rechtse Vlaamse nationalistische partij weinig moeite om zich aan te passen aan het nationaal-socialisme. De partij nam de nazi-ideologie over en hoopte door de Flamenpolitik uitzicht te krijgen op een bevoorrechte positie in België. De bezetter begunstigde het VNV door het de kans te geven te infiltreren in het Belgische bestuur. In 1943 was één op twee burgermeesters in Vlaanderen lid van het VNV.
Op deze manier zette de partij de accommodatie onder druk: het VNV was immers veel verder te gaan dan de andere Belgische gezagsdragers. Verder steunde het VNV de bezetter op alle fronten. De partij hoopte dat Vlaanderen onafhankelijk zou worden na de overwinning, met het VNV als totale machtshebber. Hitler liet weten pas na de oorlog over het politieke lot van België te beslissen.

DeVlag

Hitler was volledig gewonnen voor het standpunt van de SS, namelijk de aanhechting van de Germaanse gebieden (dus ook Vlaanderen) bij Duitsland. Om dat streefdoel te bereiken stond Hitler toe dat de SS in Vlaanderen een Groot-Germaanse beweging oprichtte. Dit was DeVlag, die in 1944 met Duitse steun het VNV overvleugelde.