Mannen achter de Macht: Max Warburg

Max Warburg was in zijn tijd één van de rijkste en meest invloedrijke mannen op de wereld. Als één van de zeven kinderen van een vermogende bankier was zijn toekomst al van meet af aan duidelijk. Vooral in samenwerking met zijn broers Paul en Felix, zouden de Warburgs een belangrijke maar even sinistere rol spelen in de wereld van politiek en high finance.

Persoonlijke gegevens

Max Moritz Warburg is geboren in Hamburg op 5 juni 1867 en was daarmee de tweede zoon van Moritz Mozes Warburg en Charlotte Esther Oppenheim. Hij werd al van vrij jonge leeftijd opgeleid binnen het bankwezen. Gezien de steden waar hij zijn opleiding volgde, Frankfurt, Amsterdam, Parijs en Londen was dat waarschijnlijk bij de respectieve filialen van de kleinzonen van Mayer Amschel (Bauer) Rotschild. Na zijn terugkomst in Hamburg verwierf hij in 1893 reeds een partnerschap in de onderneming van zijn grootvader, resp. vader M.M. Warburg & Co KgA. Vanaf 1895 deelde hij het bestuur van de bank met zijn één jaar jongere broer Paul (die in 1902 naar Amerika verhuisde). In 1899 trouwde hij met Alice Magnus, met wie hij een zoon kreeg (Eric Moritz, de oprichter van Warburg Pincus in New York, ° 1900) en vier dochters.
Bij het overlijden van zijn vader in 1910 nam hij het bestuur van M.M. Warburg volledig over.

Functies en connecties

Als bestuurder van de overgeërfde familiebank werd Max een persoonlijke adviseur (financier) van keizer Wihelm II en prins Max von Baden. Samen met zijn goede vriend Albert Ballin, die hem onder de aandacht van de Duitse vorsten had gebracht, zetelde hij in de raad van bestuur van de Hamburg-Amerikanische Packetfahrt-Aktien-Gesellschaft, kortweg Hapag (dat met NDL het latere Hapag-Lloyd zou worden). Duitsland had tot 1870 een enorme achterstand inzake industrialisatie, maar na de eenmaking volgend op de Frans-Duitse oorlog van 1871 begon het aan een razendsnelle inhaalbeweging. Tegen 1910 dreigde de gecombineerde koopvaardijvloot (en krijgs-) van Hapag en NDL de Britse te overtreffen. In 1914, vlak voor het uitbreken van de oorlog waren de twee samen effectief de grootste rederij van de wereld.

De eerste wereldoorlog

Max Warburg kan niet los gezien worden van zijn broers Paul en Felix, die aan de andere kant van de Atlantische oceaan mee instonden voor de financiering van het militair-industrieel apparaat van de VS. Paul Warburg wordt gezien als de vader van de Federal Reserve, maar dat zal hij niet geweest zijn zonder te overleggen met het Europees bankwezen, vertegenwoordigd door o.a. zijn oudere broer (en de Rotschilds). Het is 100 jaar na de oprichting van de "Fed" genoegzaam bekend, maar niet minder bevreemdend dat de oorlogsfinanciering van zowel Amerikaans-Britse als Duitse partijen voor een groot deel door de handen ging van de Warburgs. Markant is ook dat Max Warburg het vervoer van Lenin en zijn gevolg vanuit Zwitserland naar Rusland mee hielp organiseren en financieren. Als kind krijgt men op school wel te horen van Lenins reis, maar weinig kinderen zijn in staat daar het vreemde van in te zien. Lenin reisde niet alleen per trein, hij stak de Baltische zee over op een schip... van Hapag.

Het interbellum en de Weimar-republiek

De nederlaag van Duitsland was niet alleen voor het land een ongeziene klap, ook het financiële imperium van Max leed heel zwaar onder de sancties van Versailles. Zo goed als 75 % van de Duitse schepen werden door de overwinnaars in beslag genomen. Twee elementen voorkwamen dat Max alles kwijtraakte.
Bij de vredesbesprekingen van Versailles was Max één van de Duitse afgevaardigden. Een vertegenwoordiger aan Amerikaanse zijde was zijn broer Paul. Het zal er ongewtijfeld voor gezorgd hebben dat de aan Duitsland opgelegde sancties en herstelbetalingen niet nog zwaarder waren.
Midden jaren 20 was Max' positie sterk genoeg om weer één van de financiële motoren te zijn van de Duitse economie. Via Hapag verwierf hij ondermeer een belangrijk belang in Deutsche Luft Hansa (1925-1926). Zijn bank was daarnaast een speler bij de oprichting van IG-Farben (door oa. Krupp, Siemens, BASF, Bayer..) dat het grootste industriële consortium werd van de toenmalige wereld. Tot slot vermelden we ook dat hij, naast vele andere functies, een zitje aannam in het bestuur van de Reichsbank.

Max en Hitler

Max was absoluut geen voorstander van Hitler, die in 1933 aan de macht kwam. Hij was zelf een Jood en moest op een uiterst fijne koord balanceren. Ondanks de nieuwe Joodse wetten die Joden uitsloten van het bezit van ondernemingen (en later bezit in het algemeen), bleef Max gespaard, al moest hij zijn bestuursfunctie bij Hapag opgeven. In een vraag van Hjalmar Schacht, de nieuwe voorzitter van de Reichsbank wat te doen met de banken van de Joden, antwoordde Hitler dat er voor hen niets veranderde (parafrase). Er wordt beweerd dat Max een plaats nam in het bestuur van de Reichsbank onder Schacht, maar de benoeming van Schacht werd mede onderekend door Max. Andere geruchten vermelden dat hij ook hoofd was van de Duitse inlichtingendienst, maar kan op basis van eigen bronnen niet geverifieerd worden. Wel is bekend dat Siegmund George Warburg, een neef en oprichter van S.G.Warburg & Co een MI-6 informant was en meerdere contacten had met Schacht in Zwitserland. Gezien Max' positie en relatie met Schacht is het dus niet onmogelijk.
Hoewel Max een even groot potentieel slachtoffer was onder het Hitler-regime, belette hem dat niet er veel geld aan te verdienen.
Een heel omstreden internationaal akkoord was de Ha'avara overeenkomst van 25 augustus 1933. Dit akkoord tussen het Duitse Ministerie van Economie, de Zionistische Vereniging van Duitsland en het Jewish Agency in Palestina, liet Joden toe tegen betaling te emigreren (een minimum van 1.000 pond sterling was vereist, vandaag ca. 3.800,00 €). Hoewel misschien met de beste humanitaire bedoelingen opgezet, gingen de opbrengsten naar zowel de Duitse staat als de Anglo-Palestinian bank, en daarmee naar de Warburgs. Tussen de vijftig- à zestigduizend mensen maakten van de regeling gebruik.
Tegen het eind van de jaren '30 verscherpte de rassenwetgeving zodanig dat hij in 1938 besloot met zijn familie naar de VS te verhuizen (sommige bronnen vermelden 1939). Het feit dat in die jaren nog gedaan te krijgen is veelzeggend.

Omstreden leven

Over de laatste jaren van Max' leven is niet zo veel meer bekend. Door zijn fysieke afwezigheid kon hij geen persoonlijke controle meer uitoefenen op zijn imperium. M.M. Warburg & Co bestaat nog steeds als onafhankelijke bank en eigendom van de Warburgs.
Niet alles wat over hem de ronde doet kan aangetoond worden, maar dat hij op zijn minst een dubieuze rol speelde in de politieke en bankierswereld is wel duidelijk. Max stierf in New York op 26 december 1946.