Duizend jaar geleden: Anno Domini 1013

Duizend jaar, een millennium, het klinkt zo immens ver van ons af. Toch bepalen de gebeurtenissen van toen de realiteit van vandaag. In die periode bevindt West-Europa zich in het midden van de "donkere Middeleeuwen". In Oost-Europa hervinden de Romeinen van het Byzantijnse Rijk echter hun tweede adem en zijn ze het licht van de beschaving. We plukken lukraak wat markante momenten uit de rivier van de tijd.

Indeling naar gebied

• West-Europa
• Oost-Europa
• Azië
• Afrika
• Het laatste oordeel

West-Europa

Het zijn nog steeds troebele tijden in dit deel van de wereld. De Europese gebieden zijn sinds de dood van keizer Karel de Grote en het Verdrag van Verdun in 843 door het feodaal erf- en leenstelsel tot een lappendeken van minuscule koninkrijkjes en erflanden gereduceerd, waardoor ze prooi zijn geworden van elke krachtige heerschappij uit zowel noorden, oosten als zuiden. Stilaan keert de trend en beginnen een paar vorstenhuizen de macht weer te centraliseren. De plunderingen van de Vikingen en opmars van de Moren kunnen nog niet helemaal vermeden worden, maar er is al wat meer weerstand mogelijk.

Kleine landjes

In Spanje is het kalifaat van Cordoba over zijn hoogtepunt heen en valt uiteen in kleinere taifa's, waarvan in 1013 Carmona, Zaragoza en Granada verregaande politieke onafhankelijkheid verwerven. In het noorden van het Iberische schiereiland winnen Castilië, Navarra en Leòn aan macht en territorium. De titel van kalief behoudt daarmee een "ceremoniële" positie maar vertegenwoordigt niet langer de echte macht (zoals dat vaak voor de titel Heilig Rooms Keizer ook geldt). Het is in die omstandigheden dat Suleyman II dit jaar de nieuwe kalief wordt. Is het een teken van neergaande cultuur, of net omgekeerd dat bij zijn troonsbestijging de Joden uit Cordoba worden verdreven? Tegelijk met de verplichte emigratie verliest Cordoba de positie van grootste stad van de wereld aan de Chinese stad Kaifeng.

De systematische rooftochten van de Vikingen komen stilaan tot een eind, maar dat is vooral te danken aan het feit dat de Vikingen zich zelf in de West-Europese gebieden hebben gevestigd. In Engeland verdrijft Svein Tjuguskegg of Sven Vorkbaard, grootvader van Knut de Grote, de Angelsaksische koning Aethelred nog van de troon, maar overlijdt het jaar daarop. Hierdoor kan de jonge Engelse koning (niet ouder dan 12) terugkeren. Hij blijft echter verplicht om het jaarlijkse Danegeld te betalen aan de Deense veroveraars van een groot deel van Engeland; de Vikingen zijn nog lang niet verdwenen. In Noormandië is een andere Viking, als erkende hertog Richard II vader geworden van Robrecht I, die een kwart eeuw na 1013 het leven zou schenken aan ene Willem de Veroveraar. In Ierland levert Brian Boru slag met de Vikingen van Dublin onder hun koning Sigtrygg. De Scandinavische koning is ook de laatste Noorman die in Ierland vanuit deze stad zal regeren. Bij diens dood rond 1040 AD was de vooral door de Vikingen uitgebreide nederzetting tweehonderd jaar Viking-gebied.

Niet ver van Normandië, in Rijsel (nu Lille, Frankrijk) wordt Boudewijn V geboren, die het graafschap Vlaanderen gevoelig zou reorganiseren en uitbreiden, mede waardoor het één van de rijkste gebieden van Europa wordt in de late middeleeuwen.
Hetzelfde jaar sterft Reginald IV van Henegouwen, het buurlandje van Vlaanderen. Beide graafschappen zullen later worden verenigd onder de Bourgondiërs, zoals alle andere Nederlanden. Tot dan echter blijft in deze voormalige Lotharingse lenen de vreemde situatie bestaan dat het overwegend Dietstalige Vlaanderen tot het Franstalige Frankrijk behoort en veel Franstalige gebieden tot het Dietstalige Roomse Keizerrijk. (Uiteraard kunnen we in die periode nog niet van Nederlands en Frans spreken zoals ze onder huidige vorm bestaan).

Oost-Europa

Onder Basil II (correcter: Vasilius) kende het Byzantijnse Rijk een belangrijke heropleving. Cruciaal daarin was het bondgenootschap met de Rus, eveneens Vikingen die zich permanent rond het huidige Kiev en Moskou hadden gevestigd. In tegenstelling tot veel sedentaire voorgangers die een enorme hofhouding onderhielden, een vastomlijnde, starre etiquette hanteerden en fortuinen spendeerden aan hun eigen gemak, was Basil II een soldaat-keizer. Hij was één van de weinige politieke leiders in de wereldgeschiedenis die een positieve begroting kon achterlaten en dit financieel gezond beleid droeg uiteraard ook bij aan de herwonnen kracht van het rijk.

Hij vaardigde wetten uit ter bescherming van de kleine landbouwer en verlaagde zelfs de belastingen, waardoor het volk hem op handen droeg. Met zijn persoonlijke deelname aan de strijd tegen de Bulgaren verwierf hij eeuwige roem en het respect van zijn soldaten. Hij werd later ook Basil de Bulgarendoder genoemd. Het bondgenootschap met de Rus (nu Russen) bezegelde hij door zijn jongere zus Anna uit te huwelijken aan prins Vladimir. Anna weigerde een barbaar te trouwen, maar Vladimir beloofde zichzelf en zijn volk te bekeren tot het Grieks-Orthodoxe christendom. Omdat Vladimir zo toegeeflijk was (waarschijnlijk meer om politieke redenen dan om Anna), stemde ze uiteindelijk toe. Onder Basils leiding bereikte het Byzantijnse Rijk na eeuwen weer de aloude Donaugrens van het Romeinse Rijk. De kracht van de Bulgaren, die sinds de negende eeuw een constante bedreiging vormden voor Constantinopel, werd tussen 1009 en 1014 zo goed als volledig gebroken. Ironisch genoeg waren het de christelijke kruisvaarders van West-Europa die 200 jaar later de kracht van Constantinopel voorgoed zouden breken, waardoor de weg werd vrijgemaakt voor de Turkse Seldjoeken / Ottomanen. Na de ondergang van Constantinopel beschouwden de afstammelingen van Vladimir en Anna zich als rechtmatige opvolgers van de Romeinse keizers en noemden zich ook Roman-ov, net zoals ze de titel Caesar / tsar overnamen.

Azië

In het Khmer-rijk van Cambodia is Suryavarman I net aan de macht gekomen. Zelf is hij een overtuigd Boedhist, maar dat staat tolerantie voor zijn nog overwegend Hindu-georiënteerde volk niet in de weg. Hij voert belangrijke werken uit aan de Angkor tempels en legt de Westelijke Baray aan, een reservoir dat 123 miljoen liter water bevat. Volgens bepaalde bronnen is hij verantwoordelijk voor de bouw van Prasat Preah Vihear, één van de vele Angkor tempels. Hij onderhoudt op internationaal vlak goede betrekkingen met het Tamil Nadu rijk (Sri Lanka en zuidelijk India) en stuurt een strijdwagen als relatiegeschenk aan Rajaraja Chola, die echter een jaar later overlijdt.

Zoals hierboven reeds aangeraakt, neemt China het voortouw in de wereld; op politiek maar ook cultureel vlak. Het jaar 1013 markeert de voltooiing van een encyclopedie in vier boekdelen, waarvan het grootste alleen al in duizend volumes van samen 9,4 miljoen karakters bestaat. Het is hét culturele statement van de Song-dynastie. Onder deze dynastie werd voor het eerst in de wereld fiat papiergeld gedrukt. Het gebruikte in de strijd tegen de Mongolen ook voor het eerst buskruit. Ondanks deze technologie zouden de noordelijke én zuidelijke Song-gebieden van China twee eeuwen later door Kublai Khan worden veroverd en China weer tot één land worden verenigd.

Afrika

In het Songhai Rijk rond de Niger (soms wel eens de Nijl van West-Afrika genoemd), wordt Gao de hoofdstad. Het Songhai koninkrijk is rond deze tijd één van de verschillende in West-Afrika, maar zou later uitgroeien tot het grootste rijk beneden de Sahara. Aan de overkant van die Sahara wordt de Al-Hakim moskee van Caïro voltooid. Egypte wordt op dat moment bestuurd door de zesde Fatimidische kalief, naar wie de moskee is vernoemd.

Om specifiek jaar-gerelateerde gebeurtenissen toe te schrijven in Amerika is er weinig concrete informatie voorhanden. [nvda. Dit hangt samen met de mainstream datering van Maya en Inca culturen - De Inca cultuur heeft vanuit die optiek het daglicht nog niet gezien.] Wat wel verondersteld wordt is dat langdurige droogtes vanaf 1020 AD het einde betekenen van de klassieke Maya-periode.

Het laatste oordeel

Het christelijke Europa is aan het begin van het tweede millennium in de wereld slechts een klein, verdeeld gebied. Die verdeeldheid heeft niet alleen negatieve gevolgen, maar dekt ook een lading van culturele diversiteit, die op velerlei vlakken een rijkdom betekenen. Daarnaast schept die diversiteit een omgeving van concurrentie, die vaak destructief is maar ook zorgt voor een nieuwe groei. In een breder kader kent de periode ook een mentale, geestelijke opleving. De christelijke leer had het einde der tijden voorzien met het jaar 1000 AD, wat een niet te onderschatten mentale en culturele impact had. Wat was immers de zin van een materiële, culturele en technologische "vooruitgang" als de wereld spoedig zou vergaan? De voorbereiding van de ziel tot het hiernamaals was in die visie het enige belangrijke. De voorspelling kwam dus niet uit en het gaf de Europese cultuur een nieuw elan in alle aspecten van de samenleving. De clerus had de tijd van het laatste oordeel duizend jaar te vroeg geplaatst, dus had men er blijkbaar toch baat bij om het aards bestaan toch nog wat aandacht te geven. In welke mate deze ingesteldheid een dagdagelijkse rol speelde is moeilijk in te schatten, maar we zien dat de donkerste dagen van het middeleeuwse Europa geteld zijn en het kleine continent zich met rasse schreden weer openstelt voor de wereld. De kruistochten, waarvan de eerste op het eind van die eeuw in gang wordt gezet, is daar misschien een exponent van.