Nederlands-Brazilië - Nova Holanda

Brazilië is eeuwen geleden zo’n 24 jaar lang Nederlands bezit geweest. Een deel van het land werd zelfs Nieuw Holland genoemd. Nederland heeft er zijn sporen nagelaten en die zijn er nog altijd te vinden. Veel Brazilianen zijn trots op dat deel van de geschiedenis. De Nederlanders brachten handel, welvaart en wetenschap; ze brachten scheepsladingen slaven naar het land en voeren met scheepsladingen suiker terug, ze bouwden de havenplaats Recife en maakten er een prachtige stad van en bleven er tot 1654.

Nederlands Brazilië

Portugal had Brazilië al gekoloniseerd, maar in de 17e eeuw kwamen de Hollanders langs. De West Indische Compagnie (WIC) confisqueerde delen van het eerder door Portugal gekoloniseerde gebied en maakte er Nederlandse kolonies aan de noordoostkust van Brazilië van. Het gebied werd Nederlands-Brazilië genoemd en heette officieel Nieuw Holland. In het Portugees was het Nova Holanda. De West-Indische Compagnie tastte de koloniale macht van de Spanjaarden en Portugezen aan. Van 1630 tot 1654 liepen de Hollanders van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden er rond als heer en meester. Verschillende gouverneurs van de kolonie probeerden zo veel mogelijk immigranten naar het gebied te lokken. Dat lukte maar matig. De Portugezen verjoegen uiteindelijk de Nederlanders weer. Nova Holanda hoort nu bij Brazilië. Dat deel van Brazilië was vooral interessant vanwege brazielhout en suiker. Hollandse zeevaarders van de WIC, maar ook piraten, waren in de 17e eeuw hoofdrolspelers in de internationale handel. Ze vestigden zich in Salvador, in Bahia, een stad op een landtong en destijds de hoofdstad van het Brazilië, en Olinda, in Pernambuco, aan de noordoostpunt van Brazilië. In 1624 ondernam Piet Hein een poging om het gebied rond Salvador aan te vallen, maar ook hij ging over tot handeldrijven en verdween met volgeladen schepen.

Zilvervloten

De Nederlanders richtten zich eerst op de Portugese bezittingen in Brazilië. Ze wilden de noordkust van Brazilië gebruiken als uitvalsbasis voor aanvallen op de Spaanse zilvervloten. Het expeditieleger van Hendrick Lonck en generaal Waardenburg veroverde in 1630 een groot gedeelte van het land op de Portugezen. Doorstoten en de rest van de Portugese kolonie innemen lukte echter niet. In het gebied waren vele plantages en de Nederlanders zagen mogelijkheden om handel te drijven. De handel richtte zich, behalve op hout en suiker, op mensen: slavenhandel. In 1623 werd dat nog als onethisch beschouwd maar in 1635 zagen de Nederlanders de economische voordelen van slavernij en slavenhandel.

Schilderijen

In 1637 werd Mauritsstad gesticht door Graaf Johan Maurits van Nassau-Siegen. Hij was een zoon van een broer van Willem van Oranje, de Vader des Vaderlands. De man, die Maurits de Braziliaan werd genoemd, moest ook orde op zaken stellen. De stad lag net buiten Recife, op een eilandje voor de kust, tegenover de Portugese nederzetting. Johan Maurits voerde godsdienstvrijheid in, zodat katholieken, calvinisten en joden in harmonie konden samenleven en werken en hij stelde een soort parlement in. Verder richtte hij zich op de suikerrietproductie en zorgde hij voor beveiliging van het land tegen invallers. Ook liet hij het landschap, de inwoners en de planten en dieren vastleggen door kunstenaars. De jonge mannen Frans Post en Albert Eckhout waren daar druk mee. De twee kunstschilders hebben vele landschappen, mensen en plantages met suikermolens minutieus op doek en papier gezet. Heden ten dage zijn hun schilderijen miljoenen waard. Hun werk is in bezit bij het Nationale Museum van Kopenhagen en zijn in Recife achtergebleven. Enkele werken hangen in het Mauritshuis te Den Haag (het Mauritshuis werd toen Suyckerhuys genoemd), in het Rijksmuseum te Amsterdam en in het Museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam. Het Louvre in Parijs en British Museum in Londen bezitten ook enkele werken van Post en Eckhout, net als enkele Braziliaanse musea.

Historia Naturalis Brasiliae

Maurits liet ook wetenschappelijk onderzoek naar flora, fauna, tropische ziektes, meteorologie en geografie doen. Astronoom Georg Markgraf en de arts Willem Piso stortten zich op het hemelrijk en de planten- en dierenwereld en hun werk resulteerde in de Historia Naturalis Brasiliae. Het is een omvangrijk en zeer belangrijk werk gebleken. Het is de meest uitgebreide inventaris van de fauna en flora en een gezaghebbend naslagwerk. De kust van Brazilië is prachtig opgetekend door cartografen Philip Vingbooms en Cornelius Golijath en ook de beroemde cartograaf Blaeu tekende de kust op.

Gouden tijd

Johan Maurits sloot in 1641 een verdrag met de Portugezen. Maurits van Nassau had het zo goed voor elkaar dat zijn regeringsperiode (1637-1644) nog altijd wordt gezien als een Gouden Tijd voor Brazilië. Hij zorgde voor een wapenstilstand tussen de bezetters en de Portugees-Braziliaanse guerillastrijders. Het bracht rust in het gebied en er ontstond ruimte om aan de samenleving te werken. In die tijd ontstond er in de tropen een ongekende civilisatie. Hij zette zich in voor een vreedzaam samenleven met de lokale bevolking. Mauritsstad bloeide. In die tijd werden diverse experimenten gedaan, die nieuw waren voor die tijd:

• stedenbouwkundig ontwerp van de stad;
• de eerste botanische tuin van Amerika werd opgezet;
• de eerste dierentuin op het Amerikaanse continent aangelegd.;
• de eerste systematische meteorologische berekeningen werden er gemaakt;
• de eerste astronomische observaties met Europese telescopen op het Amerikaanse continent werden daar gedaan;
• het eerste parlement kwam daar bijeen;
• de eerste synagoge op het Amerikaanse continent werd in Recife gebouwd.

Synagoge

Recife wordt nog steeds liefkozend Cidade Maurícia genoemd. In 1642 kreeg Maurits het bericht dat hij terug moest naar Nederland. Hij verzette zich tegen de WIC, die alleen maar op handel uit was en bestreed dat handelsmonopolie van de Compagnie. Daarbij was hij was een dure ambtenaar. Als druppel die de emmer deed overlopen kwam daar nog een amoureuze escapade bij. Al met al genoeg om hem naar huis te roepen. In 1644 was hij terug in Nederland.

Nieuw Holland was een land waar grote groepen Amsterdamse Joden naar toe emigreerden. Vooral de ingevoerde godsdienstvrijheid stond hen aan. Ze vestigden zich in Mauritsstad en in Zur Israel. In Recife bouwden ze een synagoge en dat was de eerste op het Amerikaanse continent. Na 1644, toen Johan Maurits terug was in Nederland, kwamen er minder Joden naar Nieuw Holland. De Nederlandse bezetting ontmoette weerstand en de tolerantie voor niet-katholieken nam af. De meeste Joden besloten terug te keren naar Amsterdam, anderen reisden door naar andere Nederlandse nederzettingen zoals Suriname, de Antillen en New York. De vrijheid die ze eerst hadden vonden ze nergens meer terug, zodat velen terugkeerden naar Nederland.

Bloedige confrontaties

Vierentwintig jaar hadden de Nederlanders aan de Braziliaanse kust de heerschappij, maar de kaaskoppen bleven een minderheid. Het zorgde voor een kwetsbare situatie waarin de protestantse Nederlandse bestuurders in conflict kwamen met katholieke Portugese landadel. Hier en daar mondde het uit in bloedige confrontaties en de Portugese opstandelingen kregen steun uit het zuiden en van de Spanjaarden. Na het vertrek van Johan Maurits liepen de spanningen hoog op. Wat volgde was een wrede jungleoorlog. De Nederlanders hadden bovendien moeite om slaven in het gareel te houden en ze moesten zelfs vechten tegen weggelopen slaven die zich hadden verenigd. Er werd een vloot naar de kolonie gestuurd, maar de admiraal weigerde zijn matrozen als landsoldaten te laten vechten in de jungle. De Nederlanders leden zware nederlagen in 1949 en de Slag bij Guararapes was een zware. De kolonie bleef ternauwernood in Nederlandse handen. De datum van de Eerste Slag van Guararapes, 19 april 1648, is tot op heden de Dag van het Braziliaanse Leger.

Goud

Het duurde tot 1654. Toen werden de Nederlanders alsnog verdreven. Nederland was verwikkeld in de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog en had geen manschappen en materieel om de landgenoten in Brazilië bij te staan. De Portugezen joegen de Nederlanders het land uit. Daarna zijn er nog pogingen ondernomen om het gebied terug te krijgen en uiteindelijk heeft Portugal de WIC gecompenseerd met goud, al werd nooit de hele afgesproken som afbetaald. Aan het Hollands-Braziliaanse tijdperk kwam een einde. De Joden die in 1654 nog in het gebied woonden moesten vertrekken. Ze kregen drie maanden de tijd.

Nederland in Brazilië

De Nederlandse bevelhebber Johan Maurits wordt in Brazilië nog steeds herdacht.
Er is meer dat aan Nederland herinnert:

• Schilderijen van Nederlandse schilders hangen in Braziliaanse musea;
• enkele forten;
• bruggen;
• WIC gebouwen.

Olympische Spelen 2016

In augustus 2016 vinden de Olympische Spelen in Rio de Janeiro plaats. Een grote Nederlandse equipe treedt aan en Nederlandse sporters worden verrast door aanmoedigingen van Brazilianen. De liefde van de Brazilianen voor Nederland zit diep. De schilderijen en tekeningen die Nederlandse kunstenaars maakten worden in musea en archieven gekoesterd. Bovendien nam Nederland voetballers Romario en Ronaldo op en gaf ze bij PSV een kans om te groeien en om de beste ambassadeur voor Brazilië te worden. Tenzij er een Braziliaan in de ring staat, juichen Brazilianen tijdens de Spelen voor Nederland.

Lees verder

• Curaçao – Eiland in de Caribische Zee
• Oranje jurkjes en HolánDress voor het WK voetbal in Brazilië
• WK voetbal Brazilië – Brazuca - de bal