Jüdisches Museum, Berlijn, Duitsland

Deze uitbreiding van het Berlin museum werd in 1999 voor het publiek opengesteld, maar het werd pas eind 2001 voltooid. Het nieuwe gedeelte staat in schril contrast met de neoclassicistische gevel en vanuit de lucht bekeken heeft het de vorm van een bliksemschicht.

Het pand

De interpretatie van die zigzagvorm, vaak uitgelegd als een gebroken davidsster, is nooit bevestigd door de Amerikaanse architect Daniel Liebeskind (de man die ook de opdracht kreeg voor de heropbouw van Ground Zero in New York). De kunstenaar heeft zijn creatie Between de Lines gedoopt en ze bestaat uit drie routes. De ‘route van de uitsluiting’ leidt naar de Holocaust Tower, een 24 meter hoge, lege toren die iets sombers en ijzigs uitstraalt (met helemaal bovenaan een klein lichtje, een teken van hoop). De ‘route van ballingschap’ naar de tuin van de ballingschap E.T.A. Hoffmann, 49 schuine, betonnen zuilen die het oriëntatievermogen in de war willen brengen (en opzettelijk ook een pijnscheut door je hart jagen). De hoofdas van het museum symboliseert het leven en de relatie tussen Joden en Duitsers. De routes kruisen elkaar constant opdat men nooit zou vergeten wat er is gebeurd.

Het gebouw, tegelijk koud en licht, telt 280 vensters die in de witte muren zijn uitgesneden. En ook de inhoud levert altijd stof tot discussie. Sommige critici bewieroken het, andere recensenten vinden dat het geen museum is, maar één ding is zeker, het publiek is gefascineerd door dit atypische geheel. De permanente tentoonstelling wordt terecht de grootste van Europa genoemd en heeft zich tot doel gesteld de verhoudingen tussen de Duitse en de joodse gemeenschappen in de voorbije 2000 jaar te ontcijferen.

Tentoonstelling

Langs de eerder genoemde routes liggen voorwerpen en souvenirs verspreid uit het dagelijkse leven van de families die het slachtoffer zijn geworden van de Shoah. De Voids, lege vertrekken met zwarte muren waarvan het de bedoeling is ze zo te laten, verwijzen naar de leegte die achterbleef na de vernietiging van de Joodse cultuur.

Voorzie genoeg tijd voor het bezoek! De tentoonstelling, nu eens ludiek en dan weer pedagogisch, onthult de Joodse geschiedenis en het Joodse culturele erfgoed. Ze verklaart de oorsprong van bepaalde riten, maar nodigt uit om tolerant te zijn en ook het dagelijkse leven van gezinnen voor te stellen. Zijn we niet allen zonen van Abraham? De tentoonstelling geeft ook aan dat de Joden van Berlijn een belangrijke rol hebben gespeeld als mecenassen. Zij maakten het mogelijk dat de collecties van de Alte Nationalgalerie, en op grotere schaal collecties in heel Duitsland, konden worden uitgebreid.

Het bezoek

Neem de grote trap tot aan de bovenste etage.

• De geschiedenis van het Joodse volk aan de hand van heilige boeken, verluchtingen, architectuur, geschriften, geneeskunde, eerste vervolgingen… Let op de kopie van de twee beroemde beelden van de kathedraal van Straatsburg en die van Bamberg: de triomfantelijke katholieke kerk en… de blinde onttroonde synagoge (zonder kroon of gebroken lans). Van vooroordelen gesproken. Op de mezzanine wordt het interessante leven van Joseph Süss Oppenheimer uit de doeken gedaan. In de 18de eeuw was hij de minister van Financiën van de hertog van Württemberg en hij maakte een einde aan de privileges van de aristocratie.
• Het sociale leven, het religieuze leven, de synagogen, de success story’s (Levi Strauss), de evolutie van de maatschappij, Joodse beroemdheden van toen (Mendelssohn), tradities, enzovoorts.
• Joodse familieverhalen van gewone burgergezinnen van 1850 tot 1933 en de typische beroepen (advocaten, bankiers, artsen).
• Op de benedenverdieping, de Joden tijdens de revolutie, de emancipatie en de wanhoop van de patriottische Joden (zoals Walter Rathenau), die uiting geven aan hun ontgoocheling dat ze nog altijd als tweederangs burgers worden beschouwd. Je verneemt er bijvoorbeeld dat er tijdens de Eerste Wereldoorlog veel Joodse burgers zijn gesneuveld voor hun Duitse keizer. Het was een wanhoopspoging van de Joodse gemeenschap om zich te integreren en te bewijzen hoezeer de Joden aan Duitsland verknocht waren. Het ontstaan van het zionisme, video’s enzovoorts.
• Maquettes van synagogen, de school, de opvoeding, portretgalerij van beroemde mensen (acteurs, journalisten, muzikanten, wetenschappers en dergelijke).
• De geschiedenis van wat er is gebeurd na de oorlog van 1914-1918, tijdens de Weimarrepubliek, het antisemitisme. En daarna de gruwelijke jaren van de opmars van het nazisme (de Kristallnacht, de eerste deportaties, de vernietigingskampen, het verzet, de terugkeer naar Palestina). Daarna is er een gedenkzaal met op het eind ervan de Shalechet, een werk van de Israëlische kunstenaar Menashe Kadishman.