Kunststroming: nieuwe zakelijkheid (Duitsland)

Nieuwe zakelijkheid (neue Sachlichkeit) is een Duitse kunstrichting opkomend aan het begin van de eerste decennia van de 20ste eeuw. De naam werd voor het eerst gebruikt door een directeur van een museum in Mannheim, om hiermee de bedoeling van enkele Duitse schilders naar voren te laten komen; namelijk het volkomen objectief en bijna statisch realisme naar voren te laten komen. Dit allemaal, zonder een spoortje sentiment of emotie. De stroming duurde tot 1933, waarna het Nationaal Socialisme opkwam als kunststroming.

Inhoudsopgave

• Duitsland rond de nieuwe zakelijkheid
• Stijlkenmerken van de nieuwe zakelijkheid
• Literatuur

Duitsland rond de nieuwe zakelijkheid

Na de Eerste Wereldoorlog kent Duitsland een lastige periode. Keizer Wilhelm II is naar Nederland vertrokken en een democratische staat ontstaat, de Weimarrepubliek. De Weimarrepubliek kende geen gemakkelijke regeerperiode, aangezien ze continu door links en rechtse extremisten bekritiseerd werden jegens zogenaamd falen.

Naast politieke spanningen, houdt de economische crisis Duitsland ook in zijn greep. De zware voorwaarden van het verdrag van Versailles waren amper terug te betalen en gigantisch inflatie ontstond. De Amerikaanse regering begon de Duitse steun uiteindelijk pas vanaf 1924, waardoor een stijgende lijn leek ingezet. Deze kwam echter abrupt tot stilstand toen de beurs in New York in 1929 instortte, met als gevolg een wereldwijde economische crisis. Een massale werkloosheid, hoge inflatie en grote armoede was het gevolg. Het vertrouwen in de Weimarrepubliek was verdwenen en tegenstellingen werden alsmaar groter. Enkele jaren hierna kwam het nationaal socialisme op, maar dit is het punt waar de ‘nieuwe zakelijkheid’ zijn einde kent.

Stijlkenmerken van de nieuwe zakelijkheid

Schilderkunst
Naast een opbloeiende literatuur, kende de nieuwe zakelijkheid ook en interessante ontwikkeling op het gebied van schilderkunst. Naderhand zijn aan de verschillende ontstane bijstromingen namen gegeven:

Verisme
De veelal links georiënteerde schilders van deze bijstroming schonken veel aandacht aan de maatschappij. Belangrijk in het verisme was het subjectieve karakter aangezien de nieuwe maatschappij kritisch werd bekeken en in elk schilderij is in zekere zin terug te vinden wat de schilder vond ontbreken in de hedendaagse maatschappij. Door deze subjectieve houding deden veel schilderijen apocalyptisch aan en is deze stijl ook gemakkelijk te herkennen.

Classicisme
Deze tak van de nieuwe zakelijkheid interesseerde zich veelal niet in politiek en richtte zich voornamelijk op de klassieke schilderkunst. De schilders van het classicisme hielden zich vooral bezig met het idealiseren van de Weimarrepubliek en deze te vermengen met invloeden uit de klassieke oudheid.

Magisch realisme
Van alle drie de bijstromingen heeft het magisch realisme zich als enige ook in Nederland gemanifesteerd. Magisch-realistische schilders proberen net als classicisten een zeker realisme na te streven, maar zorgen ook voor een surrealistisch aspect hierin.

Literatuur

In de literatuur is de nieuwe zakelijkheid als het ware een terugkeer naar de realiteit. Tien jaar voorafgaand aan de nieuwe zakelijkheid was het expressionisme overal de hoofdstijl en dit was een soort nuchtere, sobere reactie hierop. Door de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog en de herstelbetalingen van het verdrag van Versailles heerste er een verwrongen sfeer in Duitsland. Het mag dan ook geen verrassing zijn dat de literatuur ook veranderde in het overheersende gevoel bij de meeste Duitsers.

Kenmerken

Belangrijke kenmerken van de literatuur ten tijde van de nieuwe zakelijkheid is vooral een koele, beschouwende houding van de verteller. Korte, zakelijke zinnen en een duidelijke manier van schrijven zijn een belangrijk gegeven. Vaak wordt gesproken over de reportagestijl, het verhaal wordt als het ware als een reportage verteld. De schrijver verbergt emoties en gevoelens en laat de werkelijkheid zo objectief mogelijk weergeven. De auctoriale (alwetende) verteller komt ook geregeld voor, alleen blijft hij, anders dan in de toekomst, objectief. Qua inhoud gaan de verhalen vaak over het moderne leven, de maatschappij en serieuzere onderwerpen.