Kamp Schoorl, het eerste doorgangskamp in Nederland

Op 10 augustus 1942 overleden in Auschwitz Louis (29) en Sonja (22) de Kadt uit Schoorl. Zij waren joods en samen met hun dorpsgenoot Philip Mok opgepakt en korte tijd geïnterneerd in kamp Schoorl. Vandaaruit waren zij weggevoerd. Philip stierf in Sobibor, 22 jaar oud. Kamp Schoorl was een doorgangskamp en vooral bestemd voor gevangenen die overgebracht zouden worden naar een concentratiekamp. Het kamp was in 1939 gebouwd om Nederlandse gemobiliseerde militairen te huisvesten en bestond uit houten barakken, waarvan er dertien ingericht waren als slaapzaal en één als eetzaal. Na de capitulatie was het kamp korte tijd gebruikt voor een onderdeel van de Wehrmacht en in juni 1940 maakten de Duitsers er een doorgangskamp van voor diverse groepen gevangenen. Het was het eerste kamp dat de Duitsers in Nederland inrichtten.
Na Schoorl volgden de kampen Amersfoort, Ommen en Vught. Kamp Westerbork was al in oktober 1939 in gebruik genomen als verblijfplaats voor joodse vluchtelingen. In 1942 werd Westerbork een doorgangskamp.

Mishandeling van gevangenen

Kamp Schoorl stond onder leiding van de SD, werd bewaakt door leden van de Ordnungspolizei en had een SS-er als kampcommandant. De eerste commandant was Johann Stὅver. In augustus 1941 werd hij vervangen door Karl Peter Berg. De kampleiding woonde in gevorderde huizen tegenover het kamp, de bewakers in barakken die met prikkeldraad waren afgescheiden van het gedeelte voor gevangenen. Het kamp bood plaats aan ongeveer 1200 gevangenen, maar meestal waren er niet meer dan 700.

Het regime was er niet streng en er is geen enkele gevangene gestorven. Wel kwam het voor dat kampoverste Berg joden en communisten treiterde en mishandelde, maar dat waren uitzonderingen. Berg gedroeg zich meestal correct. Dat zou veranderen toen hij commandant werd in kamp Amersfoort. De geïnterneerden hoefden geen zwaar werk te doen, er was voldoende voedsel en zij mochten brieven en pakketten ontvangen. Een enkele keer ondernamen gevangenen een vluchtpoging. Zo zag een Engelsman kans om gekleed als vrouw het kamp uit te lopen. Eenmaal buiten plaste hij tegen een boom en een inwoner van Schoorl die dat zag, heeft hem aan de Duitsers verraden.

Geïnterneerd

Na de ingebruikname van het kamp interneerden de Duitsers er Engelse, Franse en Belgische mannen en jongens vanaf 16 jaar die in Nederland woonden. De Franse en de Belgische gevangenen herkregen al snel hun vrijheid en de Engelse jongens van 16 tot 18 jaar eveneens. De overige Engelsen werden overgebracht naar een kamp in Opper-Sileziё in Polen.

Viering van Koninginnedag

Na het vertrek van de buitenlanders kwamen er bijna 400 joden naar Schoorl die opgepakt waren tijdens razzia’s na rellen in Amsterdam. Zij werden doorgestuurd naar Buchenwald. Begin juni 1941 volgden nog eens 300 joodse inwoners van Amsterdam die na korte tijd op transport gesteld werden naar Mauthausen.

Naast joden sloten de Duitsers diverse malen gijzelaars op. Zo kwam in de zomer van 1941 de burgemeester van Maassluis aan in Schoorl, samen met drie predikanten en zestien andere burgers. Zij waren als gijzelaar weggevoerd omdat een politieke gevangene na zijn terugkeer naar Maassluis uitgebreid gehuldigd was. Al deze gijzelaars werden overgebracht naar Amersfoort.

In september 1941 kwamen er opnieuw gijzelaars naar Schoorl. Zij kwamen uit Rijnsburg en waren opgepakt omdat daar op 31 augustus Koninginnedag uitbundig gevierd was. Ook zij werden na korte tijd op transport gesteld naar Amersfoort.
Ook door de Duitsers gearresteerde communisten verbleven in het kamp in de duinen. Onder hen waren 25 vrouwen, kaderleden van de CPN. Zij kwamen allemaal in Ravensbrϋck terecht.
In totaal hebben in Schoorl, afgezien van de geïnterneerde buitenlanders, 1900 mannen en vrouwen vastgezeten. Circa 1000 gevangenen zijn omgekomen in de kampen waar ze na hun verblijf in Schoorl terechtkwamen.

Opheffing van het kamp

In oktober 1941 werd kamp Schoorl opgeheven. Een deel van de 231 gevangenen werd vrijgelaten en de rest naar Amersfoort gebracht. De Duitsers vonden waarschijnlijk dat het kamp te weinig centraal lag en te ver verwijderd van een spoorweg. Daarnaast was uitbreiding niet mogelijk en was de ligging riskant omdat ontsnapte gevangenen eenvoudig over de zee weg konden komen na ontsnapping.
Karl Peter Berg werd overgeplaatst naar Amersfoort.

Tijdens de oorlog heeft het kamp verder geen dienst meer gedaan, maar na de bevrijding zijn in Schoorl NSB’ers en collaborateurs opgesloten, in afwachting van hun berechting. In 1949 is het kamp gesloten.
De beide kampcommandanten zijn opgepakt en gestraft. Johann Stὅver is in juni 1949 door het Bijzonder Gerechtshof in Amsterdam tot levenslang veroordeeld en vastgezet in Breda. In november 1960 was zijn straftijd voorbij en kwam hij vrij. Hij is terug gekeerd naar Duitsland.
Karl Peter Berg werd ter dood veroordeeld voor de vele wreedheden die hij in kamp Amersfoort had begaan. Hij is in 1949 geёxecuteerd in fort Bijlmer in Weesperkaspel.

Op de plaats waar kamp Schoorl heeft gestaan, is nu Buitencentrum Schoorlse Duinen gevestigd. Er staat ook een monument met aan de voorkant de tekst:

Op deze plaats bevond zich het "kamp Schoorl", waar de Nazi-bezetter tussen december 1940 en oktober 1941 Joodse en politieke gevangenen vasthield, voordat zij naar andere kampen werden overgebracht.Voor hen begon hier een lijdensweg waarvan de meesten niet terugkeerden.'