Afschaffing van de slavernij door Nederland

Op 1 juli 1863 schafte Nederland definitief de slavernij af. Ons land liep daarmee bepaald niet voorop. In Engeland bestond de slavernij sinds 1833 niet meer en in Frankrijk sinds 1848. Onder invloed van de Franse revolutie was in Frankrijk in 1794 de slavernij beёindigd, maar toen Napoleon aan de macht kwam, herstelde hij de oude situatie. De ideeёn van de Franse Revolutie waren echter ook in de kolonies bekend geraakt en het verzet tegen de koloniale overheersing nam toe. Slaven staken het bezit van hun meesters in brand en liepen weg van de plantages.

Slavenopstand

Op 17 augustus vond er op Curaҁao een grote slavenopstand plaats onder leiding van slaaf Tula. ’s Morgens verzamelden 40 tot 50 slaven zich voor het landhuis van hun meester, C.L. van Uytrecht, op plantage Knip. Ze eisten hun vrijheid. Slaven van andere plantages sloten zich bij hen aan. Uiteindelijk telde de groep circa 2000 slaven. Gouverneur De Veer stuurde een leger op hen af en sloeg de opstand neer. Veel slaven vonden de dood. Een deel vluchtte de bossen in en voerde nog een maand een guerilla-oorlog, maar uiteindelijk moesten ook zij hun verzet staken. Tula werd ter dood veroordeeld.

Boycot van koffie en suiker

In Nederland gingen steeds meer stemmen op om een einde te maken aan de slavernij. Zo riep het weekblad De Vaderlander op tot een boycot van koffie en suiker. Het probeerde zijn lezers ervan te doordringen welke wereld er schuil ging achter het schepje suiker dan zij gebruikten in hun thee. Duizenden slaven werkten zich dood op de plantages in Suriname om Nederlanders luxeproducten als koffie, thee en suiker te kunnen verschaffen.
In 1814 tekende koning Willem I een wet die de handel in slaven verbood. De slavernij in de kolonies bleef bestaan.

De negerhut van oom Tom

In de jaren die volgden ondernam Nederland geen activiteiten om de slavernij af te schaffen. Pas na de verschijning van de Nederlandse vertaling van Uncle Toms Cabin in 1853 werden de ogen van de bevolking geopend. Harriet Beecher Stowe vertelt in dit boek het verhaal van Tom, een trouwe slaaf, eigendom van mr. Shelby. Die verkoopt Tom wegens geldgebrek aan een rijke man. Tom redt het dochtertje van zijn meester van de verdrinkingsdood. Zijn baas verkoopt hem daarna aan een wrede slavenhouder die Tom zo erg mishandelt dat hij sterft. Zijn vroegere meester, Mr. Shelby, wil hem terugkopen en als hij hoort dat Tom niet meer leeft, laat hij al zijn slaven vrij.

Het boek maakte grote indruk. Er verschenen boeken en brochures waarin vrijlating van de slaven werd bepleit. De Nederlandse Maatschappij ter bevordering van de afschaffing van de slavernij bracht een maandblad uit en Kamerleden stelden vragen over de kwestie. Vooral christenen en vrijzinnig liberalen namen stelling tegen de uitbuiting van negers. Christenen vonden de slavernij verderfelijk en niet strokend met de christelijke beginselen. De liberalen bepleitten afschaffing, omdat het houden van slaven inging tegen hun opvattingen over vrijheid van handel en arbeid. Ze wezen erop dat de plantages in Suriname al lang niet meer winstgevend waren.

Slavenreglementen

De regering besloot daarop de slavenreglementen aan te passen. Hierdoor werd de macht van de eigenaren over de slaven beperkt en verbeterden hun levensomstandigheden. Planters die zich niet aan de regels hielden, riskeerden gevangenisstraf. In 1859 nam de regering alvast het besluit om de slavernij ‘op een nader te bepalen tijdstip’ af te schaffen.
De veranderende opvattingen over slavernij raakten bekend in de kolonies. De slaven vonden de ontwikkelingen niet snel genoeg gaan en werden ongeduldig. Steeds vaker ontstonden daardoor ongeregeldheden op de plantages en moest het leger optreden om opstandelingen te dwingen aan het werk te gaan. In 1862 vluchtten alle slaven van plantage Rac a Rac in Suriname na een feest. Zij keerden niet meer terug.

Nikker en Pummel

In datzelfde jaar, op 8 augustus, nam de Nederlandse overheid na moeizame onderhandelingen het besluit om de slavernij af te schaffen. Voor de afschaffing een feit werd, wilde de regering eerst weten hoeveel slaven er werkten in de kolonies. De slavenhouders kregen een formulier, waarop ze de voornaam, leeftijd, het beroep en de godsdienst van hun slaven moesten schrijven. Een slaaf had geen achternaam. Achternamen waren voorbehouden aan vrije burgers. Verificatiecommissies trokken daarop de gegevens na. Zij bedachten ook achternamen voor de slaven. Van veel van deze achternamen konden de slaven niet echt blij worden. De commissieleden leken er een groot plezier in te hebben om de slaven ook na hun vrijlating te vernederen en bedachten namen als Nikker, Gluiper, Tuig en Pummel. Ook zochten ze ‘passende’ achternamen bij een aantal voornamen. Zo moest slaaf Present het voortaan stellen met de achternaam ‘Cadeau’ en slaaf Oranje met de naam ‘Bal’.

Toen ze geen vernederende namen meer konden bedenken, besloten de commissieleden namen te geven die ontstaan waren door woorden van achteren naar voren te lezen. Zo ontstonden achternamen als Greb (Berg), Rellum (Muller) en Madretsma (Amsterdam). Na hun vrijlating vroegen veel slaven om een andere achternaam en die kregen ze.

Afschaffing slavernij

Op 1 juli 1863 was het dan zover en schafte ook Nederland de slavernij af. Op de Antillen kregen 11.645 slaven de vrijheid en in Suriname 34.443. Dat waren er 2000 minder dan er een jaar eerder geregistreerd waren. Al deze slaven waren weggelopen. Om de planters niet al te zeer te duperen, kwam er een overgangsregeling, het zogeheten Staatstoezicht, die bepaalde dat alle slaven in principe vrij waren, maar nog tien jaar op de plantages moesten werken. Pas in 1873 kregen zij hun volledige vrijheid.
De planters ontvingen voor elke vrijgelaten slaaf 300 gulden. Velen vonden dat maar een laag bedrag. Het geld werd betaald uit de winst die verkregen was met de verkoop van koloniale producten. In Nederlandse Oost-Indiё was de slavernij al eerder verdwenen.

Muziek

Na de afschaffing van de slavernij veroverde de muziek van de Afrikaners de wereld. De slaven hadden hun muziek uit Afrika meegenomen naar de kolonies. Dat hield hen op de been en gaf hun hoop. Vanuit Amerika ging deze muziek uiteindelijk de hele wereld over en maakte ook Nederland kennis met blues en jazz, gospel en hiphop, rap en reggae. Zo ontstond een blijvende erfenis van al die mannen en vrouwen die door Europese slavenhandelaren uit hun land waren gehaald en gedwongen om te werken voor de Europeanen.