De slag bij het Teutoburgerwoud

Ruim tweeduizend jaar geleden vindt er in het Teutoburgerwoud (het huidige Duitsland) een slag plaats die vele soldaten het leven kost. Het is een strijd tussen de Romeinen, die de grens van hun gebied willen oprekken, en de Germanen, die hun gebied verdedigen. Ondanks de goede training en legeruitrusting van de Romeinen lukt het hen toch niet om de Germanen te verslaan.

Het Romeinse Rijk

Volgens de legende zou Rome in 753 voor Christus gesticht zijn. Hiermee begint de geschiedenis van de Romeinse tijd. Het rijk wordt tot 510 voor Christus bestuurd door koningen. Van 510 voor Christus tot 31 voor Christus is het een republiek, geleid door twee consuls. Hierna volgt de keizertijd. Door de eeuwen heen groeit het gebied van de Romeinen enorm. De grootste omvang van het Romeinse Rijk wordt bereikt rond 120 na Christus onder keizer Trajanus (98-117) en Hadrianus (117-138). In 395 valt het Rijk uiteen in het Oost-Romeinse en het West-Romeinse Rijk. Het West-Romeinse Rijk houdt op te bestaan in 476, het Oost-Romeinse Rijk blijft nog tot 1453 bestaan als het Byzantijnse Rijk.

Keizer Augustus

De keizertijd in het Romeinse Rijk begint met Octavianus. Octavianus is de geadopteerde zoon van Julius Caesar en hij is populair bij het volk. Hij geeft zichzelf verschillende functies en titels, waaronder de titel Augustus. Augustus staat voor ‘de verhevene’, en onder deze titel wordt Octavianus zeer bekend.

De Romeinen proberen een sterke grens te creëren aan de noordkant van hun rijk. Augustus stuurt zijn stiefzoon Drusius met een leger die kant op. In 12 voor Christus komt de noordelijke grens langs de Rijn te liggen. Augustus is van mening dat de grens moet worden opgerekt tot aan de Elbe, omdat deze grens volgens hem beter in stand te houden is. In dit gebied wonen de Germanen, die steeds verder teruggedrongen worden door de Romeinen. In het jaar 9 na Christus stuurt Augustus (Drusius is inmiddels overleden) Varus naar het Germaanse gebied, in de veronderstelling dat het Romeinse gebied verder uitgebreid kan worden.

Arminius keert zich tegen de Romeinen

Varus probeert in hoog tempo de Germanen te romaniseren. De Germaanse bevolking dient zich aan te passen aan de Romeinse gewoonten. Verschillende Germaanse stammen sluiten ook bondgenootschappen met de Romeinen en jonge Germanen dienen in de Romeinse legers. Varus voert echter ook het Romeinse rechtssysteem in en begint met het heffen van hoge belastingen. Dit tot onvrede van vele Germanen, waaronder Arminius. Arminius is de zoon van het stamhoofd van de Cherusken, een stam in noordwest Duitsland. Arminius probeert samen met andere stammen plannen te smeden om Varus, die hem vertrouwt, te ondermijnen. Hij vraagt Varus om soldaten van zijn leger naar de Germaanse stammen te sturen. Varus volgt dit advies op, waardoor hij zijn eigen leger verzwakt. Varus wordt wel gewaarschuwd voor de plannen van Arminius, maar zijn vertrouwen in de Cherusk is te groot om waarde aan te hechten aan deze ‘geruchten’.

In het jaar 9 na Christus trekt Varus met zijn leger terug naar zijn winterkamp. Onderweg vangt hij het bericht op dat er onrust heerst in het westen. Hij besluit daarop om die richting uit te gaan om een eind te maken aan de onrust. In feite is er echter helemaal geen sprake van onrust. Arminius is degene die dit gerucht bewust de wereld in heeft geholpen en hij zorgt er ook voor dat Varus dit te horen krijgt. Arminius en andere Germanen roepen vervolgens hun eigen troepen bij elkaar, waarbij Varus denkt dat dit is om de Romeinen steun te bieden. De Germanen weten natuurlijk wel beter. Zo loopt Varus in de val van Arminius.

De slag

De legioenen van Varus, bestaand uit zo’n twintigduizend man, trekken door de bossen als ze worden overvallen door slecht weer. Regen, storm en onweer zorgen ervoor dat de route van het Romeinse leger steeds slechter begaanbaar wordt. De Germanen maken hier gebruik van en vallen aan. Ondanks dat de Romeinen beter getraind en beter uitgerust zijn, lijden ze toch zware verliezen. Arminius en zijn mannen voeren korte aanvallen uit, waarbij ze gebruik maken van speren en soms zwaarden. Ook zijn zij beter bekend in de bossen en hebben ze minder last van het weer, waardoor ze successen boeken en de Romeinen verzwakken.

Arminius legt vervolgens een hinderlaag voor de Romeinen bij de Kalkriese heuvel (bij het hedendaagse Osnabrück). De weg wordt geblokkeerd door een aarden wal en de Romeinen komen vast te zitten op een klein gebied van zo’n honderd meter tussen de bossen en het moeras. Varus en zijn mannen proberen aanvallen uit te voeren op de aarden wal, maar ze falen. De slag duurt nog een paar dagen, maar de Romeinen raken steeds verder verzwakt. Bijna alle Romeinen vinden de dood en de nederlaag is een feit. Ook Varus overleeft de strijd niet; waarschijnlijk heeft hij zelfmoord gepleegd door zich op zijn eigen zwaard te gooien.

De plaats van de strijd

Waar de slag bij het Teutoburgerwoud heeft plaatsgevonden, is lang onbekend geweest. In geschriften van Tacitus over deze strijd stonden de woorden ‘Teutoburgiensi saltu’, waardoor men er vanuit ging dat het niet ver van het Teutoburgerwoud was. De vraag was echter waar dit dan precies was. In de 19e eeuw dacht men dat het om de heuvelrug Osning ging, die vervolgens de naam Teutoburgerwoud kreeg. Hier werd dan ook een standbeeld van Arminius opgericht (in het Duits Hermann), het Hermannsdenkmal. Tegenwoordig gaat men uit van de heuvelrug bij Kalkriese. Eind 20e eeuw werden hier namelijk munten gevonden die allemaal van vóór het jaar 9 waren. Ook werden er verschillende onderdelen gevonden die wezen op de aanwezigheid van een leger en strijd.