Kunst in het Oude Egypte

De cultuur van het Oude Egypte is doordronken met verschillende kunstzinnige hoogstandjes. De tempels werden rijkelijk versierd met diverse taferelen die over het algemeen een diepere, symbolische betekenis hadden. Ook de schilder- en beeldhouwkunst was de Oude Egyptenaren niet onbekend.

De tempelversiering

Deels voltooide delen van diverse tempels laten zien dat de versiering van pylonen, muren en zuilen werd uitgevoerd terwijl de bouw dicht bij de ambachtslieden die bezig waren met decoreren voortging. De standaardtechniek bestond uit het schetsen en graveren van de contouren van de afbeeldingen, die vervolgens in detail werden gegraveerd en geschilderd. In de tempels zijn zowel verheven (haut-) als verzonken (bas-) reliëfs gevonden, al werden de kostbare haut-reliëfs (waarbij de gehele achtergrond van de afgebeelde figuren moest worden verwijderd) veel minder toegepast dan de bas-reliëfs. Vast decoratie-element was tijdens alle dynastieën het motief van de koning die vijanden onderwerpt en variaties daarop, dat te zien was bij de ingang van de tempel. Motieven binnenin de tempel, waarbij de koning is afgebeeld voor uiteenlopende goden, komen ook in bijna alle perioden voor. In het Nieuwe Rijk kwam er een nadruk te liggen op taferelen uit het alledaagse leven, wat een totaal nieuwe ontwikkeling was. Ook als een tempel al af was werden er soms toch nog afbeeldingen en teksten in gemaakt, in de vorm van graffiti.

Symboliek

De voorstellingen van rituelen in de Egyptische kunst geven vaak gebaren en houdingen te zien die belangrijke symbolische informatie verschaffen. Iemand die knielt voor een persoon of god, is lager in rang of status; buigen is een uitdrukking van eerbetoon en respect; een houding met de armen gestrekt naar voren, en de handpalmen naar buiten gekeerd, betekent aanbidding; een omarming door een god betekent bescherming.

Andere gebaren zijn voor de huidige toeschouwer moeilijker te vatten. Een hand die tegen een wang gehouden wordt, duidt bijvoorbeeld een zanger aan; vuil over het hoofd werpen wijst op verdriet; een uitgestrekte arm met de handpalm naar boven is een groet; de ene hand ineengevouwen tegen de borst gekeerd en de andere opgeheven met de handpalm naar buiten gekeerd, is een teken van verering. Soms is van gebaren ook niet meteen duidelijk dat ze een rituele betekenis hebben. Het tafereel van een man en een vrouw die aan een lotusbloem ruiken, zinspeelt bijvoorbeeld op het verjongingsproces in de Egyptische grafrituelen; de lotus, waarvan de bloembladen in het warme ochtendlicht opengaan, zich sluiten tegen de avonden de volgende ochtend weer opnieuw opengaan, wordt in verband gebracht met de cyclus van geboorte, dood en wedergeboorte.

Een aantal gebaren zijn alledaagse rituelen, zoals in de bootscènes uit het Oude Rijk, waar de mannen met wijsvinger en duim naar een krokodil wijzen. Dit gebaar was bedoeld als afschrikmiddel tegen de krokodillen, die veel voorkwamen in de Nijl. Een dergelijk gebaar is ook te zien in tempelreliëfs, waar de koning met wijsvinger en pink naar een godheid wijst. Deze daad zou tegenwoordig opgevat kunnen worden als een gebrek aan respect, of zelfs als iets vulgairs, maar hiermee wordt alleen maar aangegeven dat de koning een geurende olie op het godsbeeld strijkt.

Het branden van wierook was een belangrijk ritueel, en dus ook vaak afgebeeld. Wierook gold als bovenaardse godengeur, die de demonische krachten kon verdrijven. Op die manier kon men zeker weten dat bijvoorbeeld bij het stellen van vragen aan een orakel de antwoorden ook werkelijk van de goden kwamen.

Schilder- en beeldhouwkunst

Egyptische kunst is niet perspectivisch bij de reliëfs en schilderingen maar a-spectivisch en bij de beeldhouwkunst frontaal. A-spectivisch wil zeggen dat men alles afbeeldde waarvan men wist dat het er moest zijn zonder perspectivische verkorting of vertekening. Men vond het gezicht ‘en profil’ het meest kenmerkend, maar beeldde het oog erin ‘en face’ uit.

Kunstwerken zijn zelden toe te schrijven aan een bepaalde maker, omdat de makers ervan gewone ambachtslieden waren die vaak aan de ‘lopende band’ werkten.

De werkwijze van de Egyptische kunstenaars was erop gericht de werkelijkheid te vereeuwigen voor rituele doeleinden. Uitgangspunt voor elke afbeelding was een strikt maatstelsel gebaseerd op de voor de Egyptenaar ideale proporties van het menselijk lichaam. Als standaardmaat diende de handpalm van de af te beelden figuur met daarvan afgeleid de el als lengtemaat, corresponderend met vier en een halve handpalm.