Herodotus en zijn Historiën of geschiedenissen

Herodotus, ook wel Herodotos van Helikarnassos genoemd, wordt algemeen beschouwd als de eerste geschiedkundige uit de sesterse wereld. Herodotus was de eerste die een gebeurtenis uit het verleden niet alleen beschreef, maar hiervoor ook een verklaring probeerde te vinden. De gebeurtenis die hiervoor door Herodotus gebruikt wordt zijn de Perzische Oorlogen, die een groot effect zouden hebben op de Griekse cultuur en het Griekse bewustzijn. Hoewel zijn verklaring beschouwd wordt als een geschiedkundig werk, is het in feite een mix van historie en fabels.

Overlevering uit het oude Griekenland

Er zijn maar weinig geschriften en boeken die ons zijn overgeleverd uit het antieke Griekenland, of de steden die wij tegenwoordig tot Griekenland rekenen maar vroeger een zelfstandig bestuur hadden en deel uitmaakten van de Griekse cultuur. Toch kunnen we gezien de westerse geschiedenis zelfs met deze weinige geschriften die over zijn gebleven tevreden zijn; het is te danken aan enkele Arabische geleerden en Europese monniken dat we überhaupt nog geschriften uit het oude Griekenland hebben.

De oude Romeinen

Het was niet direct na de hoogtijdagen van de Griekse cultuur dat de geschriften in onmin raakten; zelfs de Romeinen hadden nog een grote achting voor de Griekse cultuur en de hieruit voortgekomen geschriften. Ook Herodotus met zijn Historiën heeft de oude Romeinen bereikt; het was dan ook Cicero, een beroemd Romeins redenaar, die stelde dat Herodotus de vader van de geschiedenis was. Mede dankzij Cicero kennen we Herodotus tegenwoordig dan ook als de eerste geschiedkundige. Wie weet wat we over Herodotus gedacht zouden hebben zonder deze mening van Cicero. Na de Romeinse hoogtijdagen brak er in Europa een periode aan waarin veel geschriften verloren gingen. De verregaande invloed van het katholieke geloof in de middeleeuwen zorgde voor een onverdraagzaamheid jegens de oude geschriften uit de Romeinse en Griekse perioden.

Het Byzantijnse rijk en het kopiëren van geschriften

In het Oosten, het huidige Turkije, bestond echter gedurende de middeleeuwen nog een rijk dat zich sterk verbonden voelde met het oude Romeinse rijk. Het Byzantijnse rijk dat onder andere Constantinopel, het huidige Istanboel, omvatte, zag zichzelf als een voortzetting van het Romeinse rijk en bediende zich van de Griekse taal. Hoewel vaak gedacht wordt dat het Byzantijnse rijk in een constante staat van oorlog verkeerde met de verschillende Arabische staten die het rijk omringden, is dit niet altijd zo geweest. Gedurende periodes van vrede vond er een uitwisseling van cultuur plaats. Daarnaast waren een aantal van de steden in de regio in feite vroegere Griekse koloniën. Dit zorgde ervoor dat er een plek was waar de Griekse en Romeinse cultuur en literatuur kon voortbestaan en bewaard kon worden tot de tijden waarin de katholieke kerk zich weer meer ging verdiepen in de oude literatuur.

De katholieke kerk en antieke cultuur

Deze verdieping in de antieke literatuur ontstond wat later in de middeleeuwen, toen diverse katholieke wetenschappers de oude teksten begonnen te waarderen en ze niet meer koppelden aan een ontkenning van god. In antieke tijden wist men simpelweg nog niet dat god bestond, dus kon het ze niet aangerekend worden dat ze schreven over meerdere goden. Vanuit dit uitgangspunt lukte het sommige katholieke geleerden zelfs om de oude geschriften binnen het ethische en morele veld van de katholieke kerk te passen, waardoor het katholieke monniken mogelijk werd gemaakt de geschriften te kopiëren teneinde deze te bestuderen. Door dergelijke inspanningen wisten de geschriften de middeleeuwen te overleven en konden ze opnieuw gewaardeerd worden gedurende periodes als de Renaissance en de Verlichting.

Herodotus van Helicarnassus

Ook Herodotus wist de middeleeuwen te overleven en terecht te komen in de moderne tijd. Helaas is over Herodotus zelf niet veel informatie bekend. We weten dat hij Herodotus van Helicarnassus werd genoemd en dat hij geboren werd rond 485 voor Christus. Voor deze informatie zijn we echter aangewezen op de Suda, een lexicon dat door de Byzantijnen samengesteld werd uit ongeveer 30.000 artikelen met als doel om in een soort encyclopedie van de kennis tot dan toe te vormen.

De reizen van Herodotus van Helicarnassus

Dat Herodotus uit Helikarnassos komt, weten we dankzij Herodotus zelf. In zijn Historiën schrijft hij dit namelijk zelf in zijn inleiding, waar hij zichzelf voorstelt. Samos wordt ook veelvuldig genoemd in zijn boek, waardoor het aannemelijk is dat hij ook hier heeft gewoond. Vanuit hier reist Herodotus rond de antieke wereld en vergaart hij informatie en verhalen. Hij doet dit om naar eigen zeggen de herinnering aan de prestaties van zowel de Grieken als andere volken levendig te houden en te behoeden voor de vergetelheid. Na deze reizen eindigt Herodotus in Athene, tijdens de bloeitijd van de stad. In deze stad waardeert men cultuur en is er voldoende interesse voor de verhalen van Herodotus, waardoor hij deze in de hogere milieus regelmatig vertelt. Vanuit Athene vertrekt hij naar een Griekse kolonie in Italië, waar hij zijn Historiën schrijft, of in ieder geval voor een gedeelte schrijft. Sommigen zeggen dat hij zijn werk in de kolonie heeft afgemaakt, anderen dat hij naar Athene terugkeerde en daar de laatste hand legde aan de Historiën

De Historiën van Herodotus

In de Historiën komt de verzamelde informatie uit verschillende bronnen bij elkaar in een geschiedkundige verklaring van de Perzische oorlogen. In tegenstelling tot wat nu acceptabel wordt genoemd bij geschiedkundig werk, gebruikt Herodotus wel nog de invloed van de goden in bepaalde gebeurtenissen, waardoor de Historiën als zodanig een mix worden van geschiedenis en fictie. De Historiën zijn in de geschiedenis vaak overgeschreven en aangepast, waardoor er verschillende versies van bestaan. Ook bestaan er verschillende indelingen van het boek zelf. Een van de bekendere indelingen is de indeling in verschillende boeken door de conservatoren van de bibliotheek van het antieke Alexandrië; een van de beroemdste bibliotheken in de oude geschiedenis.

In het Alexandrië uit het antieke Egypte werden de Historiën ingedeeld in negen boeken, zijnde:

• Clio
• Euterpe
• Thalia
• Melpomene
• Terpsichore
• Erato
• Polymnia
• Urania
• Calliope

Deze boeken zijn genoemd naar verschillende muzen en behandelen ieder een bepaald onderwerp in het geheel van de Historiën. De naam van de muzen heeft op het eerste oog niet direct te maken met het onderwerp van het betreffende boek.