Wat betekent piramide eigenlijk?

De naam piramide werd voor het eerst gebruikt door de geschiedschrijver Herodotus. In onze moderne Nederlandse spelling van het woord gaat het oorspronkelijke etymologische verband verloren, waar het in onder andere het Engels wel bewaard blijft door de spelling 'pyramid'. Een korte verklaring is dus op zijn plaats.

De Griekse vertaling

In zijn enige bekende werk Historiën doet Herodotus van Halicarnassus (nu Bodrüm, Turkije) ons in de vijfde eeuw v.Chr. uitgebreid verslag van zijn studiereis naar Egypte. Naast algemene historische informatie over Aegyptos, zoals het land bij de Grieken bekend is, wijdt hij breed uit over de piramides, de naam die we aan Herodotus zelf te danken hebben. Hoewel zijn informatie niet altijd even accuraat is, kan hem dat niet altijd kwalijk worden genomen, omdat veel van wat hij vermeldt berust op verslagen en verhalen die men hem vertelde; zoals hij zelf duidelijk aangeeft. "Deze Egyptische verhalen strekken tot nut van al wie ze gelooft, mijn eigen regel in deze geschiedenis is dat ik noteer wat door allen gezegd wordt en zoals ik het gehoord heb." Hoewel hij de piramides van Memphis (Gizeh-Caïro) zelf bezoekt, waren de monumenten op dat moment al duizenden jaren oud en hij kan niet anders dan zich te verlaten op verhalen van Egyptische priesters.

Op basis van die informatie geeft hij de monumenten hun Griekse naam: pyramis of ook pyramidos. De etymologie van de samenstelling is vandaag niet éénduidig, omdat allebei de termen wel degelijk toepasselijk kunnen zijn. Het eerste deel 'pyr' is het klassiek-Griekse woord voor vuur, dat we ironisch genoeg in onze Westerse talen meer in zijn oorspronkelijke betekenis gebruiken dan de moderne Grieken (hoewel ze het in samenstellingen of afleidingen nog wel gebruiken). Vgl. onder andere pyr-omaan, pyroklastische wolk, pyriet... In het moderne Grieks wordt het nog gebruikt in bvb. het adjectief / bijwoord πυρκαγιά, vurig, brandend.

Het vuur van Memphis

De eerste mogelijke verklaring van de Griekse vertaling kan teruggevoerd worden op de oude naam van de locatie van de piramides. Pyr-a-mis slaat dan op het Egyptische msr, met de veronderstelde uitspraak misr. Met misr werd het gebied van de hoofdstad bedoeld en dat was toen dus Memphis (ook een Griekse taalvariant), de stad waarop en -rond het moderne Caïro gebouwd werd. De Arabische naam Caïro gaat zelf trouwens ook terug tot het Egyptische khere-ohe, de "plaats van de strijd". Het gebied van misr werd taalkundig uitgebreid tot heel het Zwarte Land kmt (Khemet) en Egypte heet in het Arabisch nu Gumhuriyyat Misr al-Arabiyyah.

Niettegenstaande de feeërieke voorstelling op de afbeelding, was de kleurencombinatie van de piramides in hun originele toestand wit-rood-zwart.

Het Glorieuze Licht

Met deze titel komen we aan de andere mogelijke verklaring van de Griekse vertaling van Herodotus. Pyr-a- midos slaat dan op 'Vuur van het Midden' een omschrijving die op zich nauw verwant is met verschillende eigenschappen van de piramides. Meer dan de geografische situering is de term een beschrijving van het uitzicht van de piramides en de functie ervan. In zijn oorspronkelijke staat zal de Grote Piramide letterlijk een stralend monument geweest zijn. De spiegelgladde witte dekstenen die millennia geleden de piramide nog bedekten zullen het monument inderdaad van heinde en ver duidelijk doen oplichten hebben en dan vooral 's nachts. Dat dat licht niet alleen louter reflectie van maan- of zonlicht was, bewijst de nog oudere naam die de Egyptenaren het monument geven. De theorie dat de piramides energiecentrales waren is nog steeds zeer omstreden, maar de combinatie van de verschillende steensoorten hebben ontegenzeggelijk een elektrisch-chemische reactie tot gevolg. Dat zijn nu eenmaal fysisch vaststaande gegevens, hoe onwillig geschiedkundigen daar soms nog tegenover staan. We laten deze discussie echter voor wat het is en richten onze aandacht op het taalkundig aspect.

Herodotus zal wel degelijk een goede reden hebben gehad voor zijn vertaling en de piramides geen eigenschappen toegedicht hebben die ze totaal niet hadden. Eén van de namen die de Egyptenaren zelf gebruikten om de site van Gizeh te omschrijven was
de 'Horizon van Khufu'. Hoewel de mainstream egyptologen de bouw van de Grote Piramide inderdaad aan Khufu toeschrijven, betekent Khufu zelf Glorieus Licht. Het plateau van Gizeh in zijn geheel is dan ook 'de Horizon van het Glorieuze Licht'. In andere Egyptische namen is die omschrijving al even consequent. Een vaak voorkomende naam van piramide is in de hiërogliefen pr ntr, in de fonetische (veronderstelde) vorm Per-Neter Is het toeval dat het Griekse woord pyr dezelfde stam heeft? Het leidt ons misschien te ver, maar het zou niet het enige woord zijn dat de Grieken uit het Egyptisch ontleenden; het Nederlands kent zelf genoeg leenwoorden en er is niets controversieels aan om te veronderstellen dat dat twee- of drieduizend jaar geleden ook gebeurde.

Per-Neter tenslotte betekent 'Huis van de Energie' of 'Huis van de Natuur', wat uiteindelijk hetzelfde is, want de natuur is uiteraard energie. En dat verklaart ook het (of één van de) doel van de piramides, in lijn met heel de Egyptische godsdienst. De Egyptenaren vertellen ons immers dat de piramides deel zijn van een groter geheel, waarin de piramides zelf Per-Ba zijn, het Huis van de Ziel en de piramidetempels Per-Ka, het Huis van de Fysische / Fysieke Projectie. En opnieuw bevestigt de taal de Egyptische mythologie, want de afleidingen van het Griekse φυσή, natuur passen we nu toe op alles wat met natuurwetenschappen en -krachten, energie dus, te maken heeft.

Waar de piramides zelf voor dienden, hoe, wanneer en door wie ze gebouwd werden is nog lang geen uitgevochten zaak, maar de naam is alvast geen mysterie.