Vann Nath: de man die de Rode Khmer overleefde

In 1975 kwam de Rode Khmer aan de macht in Cambodja, onder leiding van Pol Pot, die het land in een waar slachtveld veranderde. Mensen werden in werkkampen mishandeld en over een periode van vier jaar werden 1,5 tot 2 miljoen mensen vermoord. Een voormalige school in de hoofdstad Phnom Penh werd gebruikt als geheime gevangenis, deze werd Tuol Sleng of S-21 genoemd. Er zijn slechts zeven mensen levend uit deze gevangenis gekomen, één van hen is Vann Nath. Hij was één van Cambodja’s beste kunstenaars en het is dat talent dat zijn leven heeft gered.

De Rode Khmer

Het begin

De Rode Khmer was een militaire tak van de communistische partij in Cambodja die in de jaren zestig en zeventig een guerrillastrijd voerde tegen het bewind van prins Norodom Sihanouk en generaal Lon Nol. Toen Lon Nol in 1970 aan de macht kwam, werd de Vietnamoorlog uitgebreid naar Cambodjaans grondgebied. Lon Nol zocht steun bij de Verenigde Staten en Zuid-Vietnam tegen de Vietcong en de Rode Khmer. De Amerikaanse bombardementen op communistisch gebied en het wanbestuur van Lon Nol dreef de bevolking in de handen van de Rode Khmer.

Schrikbewind

In 1975 nam de leider van de Rode Khmer, Pol Pot, de macht over. Pol Pot was een grote voorstander van het simpele boerenleven. Hij nam de bevolking gevangen en dreef hen uit de steden naar het platteland waar ze gedwongen werden om het land te bewerken. Er moest twaalf tot veertien uur per dag gewerkt worden en elk persoonlijk bezit werd afgenomen. Mensen werden geëxecuteerd zonder reden, omdat ze te slim waren of te nette kledij droegen. In de gevangenis is Phnom Penh, S-21, werden intellectuelen en stedelingen gevangen gehouden. Nadien werden ze naar één van ‘The Killing Fields’ buiten de stad gebracht en vermoord.

Ondergang

De Rode Khmer was erg gekant tegen Vietnam en viel geregeld Vietnamees grondgebied aan de grens met Cambodja binnen. In december 1978 voerde Vietnam een grootschalige militaire operatie uit om de Rode Khmer te verdrijven. Een leger van 150.000 Vietnamezen viel Cambodja binnen en overmeesterde de Rode Khmer. De Vietnamezen installeerden een nieuwe regering, die in eerste instantie door de bevolking als bevrijders gezien werden. Maar niets was minder waar, er volgde een jarenlange burgeroorlog tussen de Vietnamezen en de Cambodjanen. De overgebleven leden van de Rode Khmer hielden zich schuil in de jungle. Pol Pot werd pas in 1997 gevangengenomen en overleed 9 maanden later.

Het verhaal van Vann Nath

Zijn jeugd

Vann Nath groeide op in het dorpje Wat Sopee in de provincie Battambang. Zijn ouders waren gescheiden en hij had twee broers en een zus. Ze waren arm en hadden een simpel boerenleven. Vann Nath begon te werken op zijn 14de in een fabriek. Hij was geïnteresseerd in kunst en de schilderijen die hij zag in de boeddhistische tempels. Hij leefde als monnik in een tempel van zijn 17de tot 21ste. In 1965, na de dood van zijn zus, besloot hij naar de kunstacademie te gaan, waar al snel bleek dat hij veel talent had. Later zou hij werk vinden als schilder van filmaffiches.

Zijn arrestatie

In januari 1978 werd Vann Nath gearresteerd terwijl hij aan het werk was op een rijstplantage in zijn geboortedorp. Hij werd naar Wat Kandal gebracht, een boeddhistische tempel die gebruikt werd als deportatiecentrum. Vann Nath had geen idee wat hij gedaan had, er werd hem alleen verteld dat hij een morele code van de Rode Khmer overtreden had. Hij werd herhaaldelijk geslagen en kreeg elektrische schokken toegediend. Een week later werd hij naar Tuol Sleng overgebracht, nog steeds niet wetende wat zijn misdaad was en onzeker over zijn lot. Hij werd naar een kamer gebracht met vijftig anderen, werd gedwongen neer te liggen en mocht enkel rechtop zitten als hij toestemming kreeg van de bewakers. De gevangen kregen twee maal per dag eten, enkele lepels rijstpap. Ze hadden zoveel honger dat ze zelfs insecten aten die in de kamer rondliepen. Vele mensen stierven van honger of ziekte, en Vann Nath verloor alle hoop.

Zijn redding

Na ongeveer een maand in die kleine kamer werd Vann Nath naar Kang Kek Iew gebracht, beter bekend als Duch, de directeur van de gevangenis. Duch toonde hem een foto die hij moest naschilderen en was onder de indruk van het resultaat. Vanaf dan schilderde Vann Nath de propaganda-affiches van de Rode Khmer en verschillende portretten van Pol Pot. Hij mocht ook slapen in de kamer waar hij schilderde. Op 7 januari 1979, precies één jaar nadat hij werd gearresteerd, kon Van Nath ontsnappen uit Tuol Sleng, tijdens een inval van de Vietnamezen. Samen met hem overleefden slechts zes van de ruim 15.000 gevangenen. Elk van de overlevenden had een talent dat nuttig was voor de Rode Khmer, zoals schrijnwerker of automonteur. Later werd de lijst teruggevonden met gevangenen die geëxecuteerd moesten worden, Vann Nath zijn naam stond erop. Naast zijn naam was een kleine opmerking geschreven: "Spaar de schilder".

Van Nath maakte verschillende schilderijen over het leven in Tuol Sleng. De gevangenis is nu een museum en enkele van Van Nath zijn schilderijen zijn daar vandaag te zien. Van Nath is altijd blijven schilderen en heeft zijn leven gewijd aan het vertellen van zijn verhaal. In 1998 verscheen zijn boek en hij getuigde in de documentaire 'S-21: The Khmer Rouge Killing Machine' in 2003. In 2009 getuigde hij in het Cambodja-tribunaal tegen Duch, hij verklaarde toen dat hij dertig jaar op deze kans had gewacht. Duch werd samen met twee anderen veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf. Vann Nath stierf in september 2011 op 65-jarige leeftijd.

Lees verder

• Een reis door Cambodja