De heilige Liudger (Sint Ludger) - biografie

De heilige Liudger (Sint Ludger) staat bekend als de 'Apostel der Friezen'. De beroemdste legende over hem is 'de wonderbaarlijke genezing van Bernlef'. Liudgur heeft als missionaris niet alleen in Friesland, maar ook in de Achterhoek, Overijssel, Groningen en het Münsterland (Duitsland) een grote rol gespeeld.

Voorgeschiedenis

Liudger kwam uit een prominente Friese familie. Zijn grootvader, Wursing, had ooit een groot conflict met de legendarische Friese koning Radboud. Daarop was die grootvader met zijn familieleden naar de gebieden van de Franken gevlucht. Aan het Frankische hof werd de Friese familie tot het christendom bekeerd. Later kwam het tot enige verzoening tussen de familie van Wursing en koning Radboud. De jongste zoon van Wursing, genaamd Thiadgrim, ging toen weer in het Friese gebied wonen. Deze Thiadgrim zou de vader van Liudger worden. Nadat de Friese koning Radboud overleden was, keerde ook pater familias Wursing terug naar de Friese gebieden. Bij zijn terugkeer hadden Wursing en zijn familieleden een duidelijk doel: het christelijke geloof bevorderen in de Friese en Saksische gebieden. Mogelijk deden ze dit deels uit overtuiging en deels omdat het de opdracht was van de Frankische leiders, onder wiens bescherming zij jarenlang hadden geleefd.

Utrechtse periode

Liudger werd waarschijnlijk rond het jaar 742 geboren in Zuilen (nabij Utrecht). Zijn jeugd bracht hij grotendeels door op de kloosterschool van Utrecht, waar hij de toen reeds oude Bonifatius nog meemaakte, die daar verbleef in de winter van 753/754 (een half jaar voor zijn fatale evangelisatietocht in Friesland). De kloosterschool van Utrecht werd sinds het jaar 750 geleid door Gregorius van Utrecht, die jarenlang een naaste medewerker was van Bonifatius was. Deze Gregorius was in de Utrechtse periode de belangrijkste leermeester van Liudger. Later zou Liugur daarom een hagiografie over Gregorius schrijven. Dit boek droeg als titel: 'Vita Gregorii abbatis Traiectensis auctore Liudgero.'

York

In 767 ging Liudger verder studeren in de Britse stad York, aan de befaamde kathedraalschool van die plaats, die op dat moment beschouwd werd als de beste en belangrijkste school van West-Europa. Deze abdijschool stond onder leiding van de legendarische Alcuïnus. Liudger werd in York gewijd tot diaken.

Evangelisatie

Later vertrok hij weer naar het vasteland van Europa, om daar missiewerk te doen. Dat deed hij in die periode onder meer in Deventer. Daar was de kerk verwoest die ooit door Lebuïnus gesticht was. Liudger herbouwde hem. Het werk van Liudger als evangelist in de lage landen was zeker niet altijd vredig. Zo organiseerde hij rooftochten, waarbij de tempels van de heidense Friezen, die vol giften voor de Goden lagen, werden leeggeroofd door zijn handlangers. Van de opbrengsten van deze rooftochten ging 1/3 naar het bisdom en 2/3 naar de Frankische keizer Karel de Grote.

Tot priester gewijd

In het jaar 777 (of mogelijk in 778) werd Liudger in Keulen tot priester gewijd. Vervolgens werkte hij enige jaren als leraar en evangelist onder meer in de streek Oostergo (Ostrache) en in Utrecht. Als gevolg van een grote opstand van de 'heidense' Saksen (onder leiding van Widukind) moesten echter veel priesters, waaronder Liudger, op de vlucht slaan. Hij reisde naar Italië waar hij enige tijd in een Benedictijns klooster woonde.

Opdracht van Karel de Grote

Na de Saksische opstanden keerde Liudger weer terug naar de lage landen. Hij had toen de officiële opdracht van de Frankische leider Karel de Grote om de leiding te nemen in een grote operatie, om het christelijke geloof te verspreiden in diverse gebieden van de Friezen en de Saksen, die door het Frankische leger waren veroverd. Liudger zou uitverkoren zijn om deze operatie te leiden, omdat hij (in tegenstelling tot veel andere vooraanstaande geestelijken) in de volkstaal met de Friezen en Saksen zou kunnen communiceren.

Liudger stichtte tijdens deze evangelisatie-operatie diverse kerken en kapellen in onder meer Wichmond, Billerbeck en Zelhem. Hij boekte als missionaris in deze streken veel meer succes dan de meeste voorgangers. Waarschijnlijk was dit succes echter vooral te danken zijn aan het feit dat achter hem het machtige leger van Karel de Grote stond, waarvoor velen bevreesd waren, aangezien dat Frankische leger zojuist op bloedige wijze de Saksen had verslagen.

Abdij van Werden

In het jaar 796 stichtte Liudger in Werden een Benedictijner abdij (aan de rivier de Ruhr). Aan dit klooster gaf hij al zijn bezittingen. In 805 werd Liudger benoemd tot de eerste bisschop van Münster. Op 26 maart 809 overleed hij. Liudger werd begraven bij het klooster van Werden. Later werden echter zijn botten opgegraven en werden die als heilige relieken vereerd.

Liudger de Voltooier?

Een bekende bijnaam van Liudger is 'Liudger de Voltooier'. Hiermee bedoelt men dat het christelijke missiewerk, dat eerder in de lage landen onder meer door Willibrord, de Twee Ewalden, Bonifatius, Willehad en Lebuïnus was gedaan, door Liudgur werd volbracht. Dit klopt feitelijk gezien niet helemaal. In de tijd van Liudgur werd het christendom, onder dwang van Karel de Grote, wel de officiële godsdienst in deze streken, maar in de praktijk bleven velen nog steeds in het geheim hun oude 'heidense volksgeloof' aanhangen.

Schrijfwijze: Liudger of Ludger?

In de oude bronnen was de schrijfwijze van de naam van deze missionaris meestal Liudger of (in nog Latijnse bronnen) Liudgerii. In latere versies van de verhalen over deze heilige worden echter ook de schrijfwijzen 'Ludger', 'Lüdger', 'Liudgur' en 'Ludgerus' gebruikt. In de 20e en 21e eeuw gebruikt men in Nederland bij vernoemingen (bijvoorbeeld scholen of wandelpaden die naar hem vernoemd zijn) vaak de schrijfwijze 'Ludger', maar in artikelen over hem gebruikt men ook in de 21e eeuw in Nederland nog steeds meestal de schrijfwijze 'Liudger'. In het Engels is de standaardschrijfwijze van de naam van deze heilige overigens wel 'Ludger', maar in Duitsland is de schrijfwijze 'Liudger'.

Een godsvruchtige familie

Liudger was beslist niet het enige familielid dat besloten had om zijn leven geheel in dienst van het christendom te stellen. Zijn zus werd abdis van een klooster. Zijn broer (Hildegrym) werd bisschop en zou later ook heilig worden verklaard. Vier van zijn neven werden eveneens bisschoppen. Tot dat viertal behoorde ook Altfried, die de eerste hagiografie (heiligenleven/biografie) over Liudger zou schrijven: Vita sancti Liudgerii.

De legende van Liudger en Bernlef

Zoals gebruikelijk is bij heiligen, bestaan er allerlei legendes over wonderen die Liudger tijdens zijn leven zou hebben gedaan. De bekendste daarvan is het verhaal over de wonderbaarlijke genezing van Bernlef. Deze Bernlef was een blinde bard uit Friesland, die erg geliefd was vanwege de ballades die hij zong over de Friese geschiedenis, waarbij hij zichzelf begeleidde op een harp. Liudger ontmoette deze blinde dichter en probeerde hem tot het christendom te bekeren. Hij vroeg Bernlef om zijn zonden op te biechten. Nadat Bernlef gebiecht had, legde Liudger zijn hand op de ogen van de bard. Toen hij die eraf haalde, kon Bernlef weer zien. Bernlef ging als gevolg van deze bekering later een ander repertoire zingen: in plaats van Friese heldenballades, zong hij voortaan psalmen. Ook verspreidde hij in die latere jaren de blijde boodschap van het verhaal van zijn wonderbaarlijke genezing.

Sint Ludger: vernoemingen

Op allerlei plekken in Gelderland, Groningen en Friesland wordt Sint Ludger in de 21e eeuw nog geëerd. Zo is er een Ludgerfietstocht rondom Elburg. In de Achterhoek is er een 'Ludgerpad' (wandelroute). In Doetinchem bestaat het St. Ludgercollege. In Aalten is de organisatie 'Ludgerkring Oost Gelderland' gevestigd. Op het academiegebouw van de Universiteit van Groningen zijn gedenkramen aangebracht, waarop het verhaal van Liudger en Bernlef wordt uitgebeeld. Ook bij onder meer de kerk van het Gelderse Lochem, de kerk van het Groningse Usquert en bij het Doetinchemse Ludgercollege bevinden zich kunstwerken die de ontmoeting van Liudger en Bernlef uitbeelden.