De Taj Mahal: van verhaal tot uitdagende bouwconstructie

De Taj Mahal wordt nog dagelijks bezocht door tal van Indische koppels omdat het bouwwerk symbool staat voor onvoorwaardelijke liefde. Het bouwwerk laat ook westerse toeristen niet koud. De Taj Mahal is dan ook meer dan een mausoleum. Het is een indrukwekkende constructie waarbij heel wat uitdagingen moesten worden aangegaan om het bouwwerk te bouwen net naast de Yamuna, een onrustige zijrivier van de Ganges. Zo moesten de bouwers rekening houden met het regenseizoen, de drassige bodem en de ongelooflijke hoeveelheid steen die er aan te pas kwam. Ook moest de constructie voldoen aan de eisen van Shah Jahan die een meesterwerk wilde neerzetten. Vandaar dat de Taj Mahal dan ook een vertegenwoordiging is van het beste wat je kan vinden in de hindoeïstische, islamitische en Perzische architectuur.

Wie was Shah Jahan?

Shah Jahan was de grootmogol van India. Hij was dat sinds 1628 en bleef dit tot 1658. Het rijk strekte zich uit over Afghanistan, Pakistan, India en Bangladesh. Dankzij de vele mijnen met goud en de vele edelstenen uit dit gebied was hij één van de rijkste en machtigste mannen van de wereld. Hij liet dan ook heel wat mooie paleizen en een moskee bouwen. Zijn naam betekende koning van de wereld. Het was gewoon dat zijn wil wet was. Zo verbood hij het bouwen van kerken en hindoetempels nadat hij onder invloed kwam van islamitische theologen.

Het verhaal

Mumtaz Mahal, zijn geliefde vrouw

Als mogol had Shah Jahan meerdere vrouwen maar zijn lievelingsvrouw was Mumtaz Mahal. Zij had hem dan ook dertien kinderen geschonken. Toen ze echter beviel van zijn veertiende kind ging het mis. Ze stierf tijdens de bevalling. Dit zorgde voor heel wat verdriet bij Shah Jahan. Hij besloot dan ook om een mausoleum te bouwen voor de vrouw die hij zo had liefgehad. Het moest een meesterwerk worden. Hij wou enkel de beste materialen voor dit bouwwerk. Het moest een mengeling van stijlen hebben die architectonisch ook klopten.

Mumtaz Mahal werd meermaals begraven
Toen Mumtaz Mahal stierf, werd ze begraven in Burhanpur. Deze stad was 700 kilometer verwijderd van Agra. Toen de bouw van de Taj Mahal vorderde, beval Shah Jahan dat haar lijk opnieuw moest worden opgegraven. Vervolgens trok hij samen met zijn zoon, Shah Shuja, in een processie met haar lichaam van het zuiden naar het noorden. Olifanten bedekt met goud en fluweel brachten de koninklijke familie en de edelen van het land, gevolgd door duizenden soldaten naar Agra. In het midden van de processie konden de inwoners van de steden waar de stoet doorheen trok een baldakijn zien waaronder het lichaam van Mumtaz Mahal lag. Alle inwoners droegen wit, de begrafeniskleur. Aangekomen in Agra begroeven ze het lichaam bij het bouwwerk in aanbouw nadat men de nodige Koranteksten had geciteerd.

Mir abd al-Karim en Makramat Khan krijgen de opdracht van hun leven

Shah Jahan had besloten dat dit mausoleum moest komen in Agra, de vroegere hoofdstad van zijn rijk. Daar stroomde de Yamuna, een zijrivier van de Ganges. Deze rivier was dan ook een heilige plaats voor de hindoes. Hij gaf zijn architecten Mir Abd al-Karim en Makramat Khan in 1631 de opdracht om het bouwwerk van hun leven te ontwerpen. Ze zullen in hun schetsen Perzische uikoepels, islamitische kalligrafie, hindoeïstische symmetrie en klassieke watertuinen van de Mogols verwerken waardoor het bouwwerk een afspiegeling werd van de vele culturen die men kon aantreffen in India.

Ziekte van Shah Jahan geeft grote gevolgen

Toen Shah Jahan ziek werd in 1657 barstte de strijd los onder zijn zonen wat de opvolging betrof. Uiteindelijk won Aurangzeb de strijd. Zijn vader was ondertussen wel hersteld maar omwille van zijn ziekte was hij niet langer de grootmogol. Dat was nu voor Aurangzeb weggelegd. Nu was hij degene die zijn wil mocht opleggen. Om zijn positie veilig te stellen, had hij zijn vader opgesloten in een paleis tegenover de Taj Mahal. De rivier stroomde echter tussen de twee bouwwerken waardoor hij nooit het mausoleum van zijn dierbare vrouw nog kon bezoeken. Hij kon er enkel naar kijken van op een afstand.

Uitdagingen

Yamina, de gevaarlijke rivier

Zoals reeds eerder vermeld wou Shah Jahan zijn Taj Mahal bouwen aan de Yamuna. Deze waterweg was tot 200 meter breed en kon soms bochten maken van wel negentig graden. Wanneer het smeltwater uit de bergen tijdens de maand augustus een weg naar beneden zocht, stroomde dit via de Yamuna landinwaarts. Dit betekende dat de rivier dan buiten zijn oevers trad. Bij deze overstromingen verzwolg de rivier niet enkel mensen en huizen maar ook grootse paleizen. Net op die plaats, in een brede bocht, wou Shah Jahan zijn mausoleum bouwen.

Waarom bouwde hij de Taj Mahal aan de heilige rivier voor de hindoes?

Men zou zich afvragen waarom hij dit wou. Hij was zelf islamitisch gezind maar koos toch een plaats bij de heilige rivier van de hindoes. Hij wou dat alle hindoes die er voorbij voeren zouden zien welk groots bouwwerk hij wel kon bouwen. Hiermee onderstreepte hij zijn macht en rijkdom.

Stabiliteit dankzij zuilen

Het grote mausoleum moest op smalle zuilen van steen en mortel komen. Om zeker te zijn van stabiliteit werden de zuilen diep ingegraven. Men moest echter wachten om hiermee te beginnen tot het waterpeil was gezakt. Vanaf oktober was de grond stevig genoeg waardoor men met het graafwerk kon beginnen. De arbeiders, zo’n 5000 per dag, moesten gaten van 300 bij 150 meter graven. Daar kwamen de fundamenten. De totale oppervlakte die moest worden afgegraven, bedroeg 17 hectare. Men gebruikte een deel van de opgegraven aarde om een beschermende wal aan te leggen langs de rivier de Yamina.

Fundamenten

De fundamenten van de Taj Mahal rusten op puin en hout. De arbeiders bouwden bakken van mahoniehout die later werden ingegraven in de vaste grond. Deze werden op de bodem van de twaalf meter diepe kuil geplaatst. Men koos mahoniehout omdat dit langer goed bleef. Vervolgens werden de bakken opgevuld met puin, stenen en mortel. Dit moest dienen als stevig onderlaag waarop stenen zuilen werden geplaatst. De zuilen werden bovenaan verbonden met bogen. Telkens vulde men de kuil op naarmate de zuil hoger werd. Men koos bewust voor puin en niet voor zand en aarde omdat dit veel instabieler zou zijn. Puin zoog het water niet op wat zand en aarde wel zouden doen. De mortel moest alles bijeen houden en was waterproof.

Om te voorkomen dat rivierwater de fundamenten toch waterschade zouden toebrengen, had men afvoerbuizen voorzien in de fundamenten. Ze waren ingekapseld in steen en watervast mortel en liepen doorheen de zuilen. Bovendien zorgden deze buizen voor voldoende ventilatie.

Fundamenten geven de huidige regering kopzorgen

Wat toen een goede beslissing leek, is nu een probleem voor de toekomst van de Taj Mahal. Alle fundamenten die men aanbracht waren gebaseerd op het feit dat het moest blijven staan op een drassige ondergrond. Dat was ook nodig omdat de Yamuna steeds buiten haar oevers trad. Omwille van ontbossing en de omleiding van de rivier wordt de rivier steeds droger. Het gevolg is dat het gebied rondom de rivier ook steeds droger wordt. De houten bakken kunnen hierdoor barsten en dus kan dit het gebouw verzwakken. Verzakking kan daar een gevolg op zijn.

Zandstenen sokkel: een staaltje van Mongoltechniek!

Boven op de zuilen bracht men een sokkel aan waarop de Taj Mahal zou worden gebouwd. Deze sokkel steunde op veel lagen. Tegels van zandsteen vormden de ondergrond. De zijkanten van grote kuilen in de bodem werden eveneens uit zandsteen gemaakt. Deze sokkel werd acht meter hoog. De kuilen van zandsteen werden opgevuld met bakstenen en mortel. De bakstenen werden zo gelegd dat de ene laag dwars lag ten opzichte van de laag die er bovenop kwam te liggen. Dit noemde men de verbandtechniek.

Voor de buitenkant gebruikte men mortel op de zijkanten. Hier bovenop kwamen twee meter lange tegels van zandsteen die met klemmen werden vastgezet.

Hoe bouwde men de Taj Mahal?

Een nieuwe sokkel, maar dit keer van marmer

Bovenop de zandstenen sokkel kwam een tweede sokkel van wit marmer. Deze was zes meter hoog. Niet enkel de sokkel moest van marmer zijn. Ook de koepel en de muren bestonden uit wit marmer. Het marmer moest uit de groeve van Makrana komen. Dit lag vierhonderd meter verder dan Agra. Het transport van het marmer alleen al kostte heel wat kracht. Zo waren er dertig ossen nodig per lading en werd die door wel tienduizend arbeiders gehesen. Ook werden olifanten ingeschakeld om de blokken op hun plaats te krijgen. Hiervoor gebruikte men een systeem van balken en katrollen.

Een helling zorgde voor een snellere manier van werken

Om alles wat vlotter te laten gaan bouwde men een helling van aarde. Deze helling werd uiteindelijk zestien kilometer lang. De helling moest er komen ook al betekende dit dat heel wat mensen er hun huizen door verloren. Hele wijken werden ervoor verwijderd want de helling liep doorheen Agra. De helling bewees echter zijn nut en het werk verliep inderdaad sneller dan voorheen. Meermaals kwamen de arbeiders zelfs zonder marmer te zitten omdat de mensen uit de steengroeve het tempo van de arbeiders in Agra niet meer konden bijhouden.

De muren en koepels

Nadat men klaar was met fundamenten en de sokkels begon men met het plaatsen van de marmeren muren. Deze muren waren enkele meters dik omdat ze de typische koepels en de uikoepel moesten kunnen dragen. De grote koepel van wel vijfendertig meter hoog, woog dan ook snel 13000 ton. Het gewicht werd wel verdeeld dankzij de vele gewelven maar moest toch nog voldoende ondersteuning krijgen van de dikkere muren die op hun beurt de kracht doorsturen naar de fundamenten.

Taj Mahal, een verzameling van stijlen

Islamitische invloeden

Omdat Shah Jahan zich liet beïnvloeden door de islam komt de islamitische stijl dan ook vaak voor in zijn levenswerk. Zo gebruikte hij wit marmer voor heel wat onderdelen van de Taj Mahal. Dit wit marmer werd traditioneel enkel gebruikt voor islamitische heiligen. Daar hield Shah Jahan dus geen rekening mee.

Ook kan je duidelijk de minaretten aantreffen in de Taj Mahal. Die minaretten duiden op een heilig huis en zie je vaak bij een moskee.

Ook de typische tuinarchitectuur waarbij water een belangrijk element speelt is een item dat werd overgenomen van de islamieten. Bloemenpatronen en kalligrafie vinden we eveneens terug op de muren van de Taj Mahal. De beste Perzische kalligrafen werden uitgenodigd om met het nodige oog voor detail decoratieve elementen aan te brengen. Zo kan je nog steeds bogen met Arabische tekens terugvinden in het zwarte marmer.

Perzische invloeden

Niet enkel de kalligrafen hebben een Perzische toets gegeven aan dit bouwwerk. Ook de typische iwans, spitsbogige gewelven, zijn een belangrijk Perzisch element die de koepel dragen. Het gewicht kon hierdoor verdeeld worden en afgeleid worden naar de fundamenten. De Romeinen gebruikten dezelfde techniek, werken met bogen, om het Colosseum te bouwen bijvoorbeeld. Ook de vorm van de grote koepel is typisch voor de Perzische architectuur. Het heette een uikoepel en was bolvormig en liep in een spits toe. Bovenop de spits stond nog een bouwelement.

Hindoeïstische invloeden
De grote koepel van de Taj Mahal is Perzisch maar de andere koepels zijn typisch voor de Hindoeïstische architectuur. Deze type koepels worden chhatris geheten. Chhatri betekent paraplu in India. Daar lijken de koepels ook wat op. Ze benadrukken vaak hoeken van paleizen en staan symbool voor trots.

Ook symmetrie is belangrijk voor de Indische architectuur. Aan de ene zijde moeten evenveel poorten of gewelven zijn. Bij een blik op de Taj Mahal kan je zien dat alles in symmetrie is. Er is slechts één iets die niet symmetrisch correct is en dat sarcofaag van Shah Jahan zelf. Hij had tweeëntwintig jaar moeten wachten op zijn perfect bouwwerk maar was vergeten een plaatsje voor zijn eigen sarcofaag te voorzien. Ondanks het feit dat hij, zoon Aurangzeb, zijn vader gedurende zijn laatste jaren had opgesloten wou hij hen in de dood samen laten leven. Aangezien de sarcofaag van Mumtaz Mahal in het midden staat van de ruimte moest men de sarcofaag van Shah Jahan ernaast plaatsen.

Lees verder

• De moskee: ontstaan, symboliek, elementen en evolutie