Frits Slomp, strijdbare predikant in het verzet

In 1930 kreeg de gereformeerde Kerk in Heemse, bij Hardenberg, een nieuwe voorganger in de persoon van ds. Frits Slomp. Via zijn Duitse gemeenteleden raakte ds. Slomp op de hoogte van de ontwikkelingen in Duitsland en hij waarschuwde zijn gemeente tegen de gevaren van het nationaal socialisme. Na de Duitse inval in Nederland ging hij daarmee door en riep tevens op tot verzet. Ds. Slomp was medeoprichter van de LO (Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers).

Gevaar nationaal socialisme

Frits Slomp werd in 1898 geboren in een gereformeerd gezin in Drenthe. Hij studeerde theologie in Amsterdam en Kampen en nam een beroep aan naar Nieuwlande, in het zuiden van Drenthe. In 1930 werd hij predikant in Heemse, niet ver van de Duitse grens. Ds. Slomp had regelmatig Duitsers onder zijn gehoor en zij vertelden hem wat er gaande was in hun land. Dat verontrustte de Heemser predikant en hij begon met het lezen van de boeken van Adolf Hitler en Alfred Rosenberg, Hitlers partij ideoloog. Ook nam hij een abonnement op zes nationaal socialistische bladen.

Het werd hem al snel duidelijk hoe gevaarlijk het nationaal socialisme was en hij begon zijn gemeente ervoor te waarschuwen. Datzelfde deed hij tijdens kerkdiensten die hij leidde in de Alt-Reformierte Kirche in Bentheim en in Oost-Friesland. In 1937 verbood de Duitse regering Nederlandse predikanten om in Duitse kerken voor te gaan. Ds. Slomp liet zich echter niet uit het veld slaan en begon met het organiseren van hagenpreken, kerkdiensten in de open lucht.

Hulp aan werklozen en Joden

Ook bood hij na de Kristallnacht hulp aan Joden die een veilig heenkomen in Nederland zochten en aan Duitsers die in hun eigen land niet in het leger wilden. Ds. Slomp verzette zich tevens tegen het besluit van de Nederlandse regering om werklozen te verplichten in Duitsland te werken, omdat hij bang was dat zij beïnvloed zouden worden door het nationaal socialisme. Hij vroeg daarom de boeren in zijn gemeente een werkloze in dienst te nemen en stelde zelf hulppredikers aan die zonder werk zaten. Ook liet hij collecteren voor de werklozen.

Na de Duitse invasie begon ds. Slomp op te roepen tot verzet, vanaf de kansel en tijdens illegale bijeenkomsten van de Antirevolutionaire Partij en het Christelijk Nationaal Vakverbond. Ook adviseerde hij zijn luisteraars om niet deel te nemen aan de Arbeidsdienst.

Onderduiken

De activiteiten van de Heemser predikant bleven uiteraard niet onopgemerkt bij de bezetter en de Gestapo besloot hem te arresteren. Op 13 juli 1942 reed een overvalwagen door het dorp. De vrouw van de hervormde predikant zag hem en het drong tot haar door dat het dezelfde auto was waarmee haar man een half jaar eerder was opgehaald. Ze belde naar ds. Slomp en die kon zich net op tijd verstoppen in de toren van de kerk. Toen de Gestapo weg was, besloot ds. Slomp onder te duiken en hij vertrok, eerst naar Ruurlo en daarna naar Winterswijk.

Frits de Zwerver

Daar kwam hij in contact met Heleen Kuipers, die als ‘tante Riek’ onderduikers aan een schuilplaats hielp. Kuipers vroeg hem of hij een organisatie voor hulp aan onderduikers op wilde zetten en na enige aarzeling stemde ds. Slomp toe. Zo ontstond de LO, de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers.

Frits Slomp begon het land door te reizen om commissies te vormen die onderduikers konden helpen. Zij kregen tot taak adressen van onderduikplekken te verzamelen en namen van mensen die wilden onderduiken. In eerste instantie ging het daarbij om jongeren die weigerden toe te treden tot de Arbeidsdienst. Spoedig breidde de hulp zich uit tot Joden en mannen die weigerden in Duitsland te gaan werken. Het reizen leverde Frits Slomp de bijnaam Frits de Zwerver op. Als ouderling van Zanten hield hij lezingen en preekte hij op verschillende plaatsen.

Vrijwel vanaf het begin organiseerde ds. Slomp ‘beurzen’ in Zwolle, waar commissieleden het aantal onderduikers en de onderduikplekken op elkaar konden afstemmen. Vanaf augustus 1943 werkte de LO samen met de LKP. Knokploegen overvielen distributiekantoren en gemeentehuizen om onder meer bonkaarten voor de onderduikers te bemachtigen.

Razzia

In deze tijd stopte ds. Slomp noodgedwongen met zijn werk, omdat de SD enkele leiders van de LO had gearresteerd en hij begreep dat zij ook naar hem op zoek waren. Slomp dook onder in Oosterbeek en ging zich bezighouden met plaatselijk verzetswerk. Nog steeds preekte hij en hield lezingen op afgelegen boerderijen. Dat was riskant, maar hij zag het als zijn roeping om de bevolking te waarschuwen tegen de duivelse leer van het nationaal socialisme en op te roepen tot verzet. Op 1 januari 1944 ging hij zelfs voor tijdens een kerkdienst in Heemse.

Drie weken later, op 22 januari, hielden honderd Duitse soldaten een razzia in de omgeving van Hardenberg met maar één doel: Frits Slomp oppakken. De onderduikers die ze aantroffen, lieten ze ongemoeid, omdat ze hun energie slechts wilden besteden aan het vinden van deze belangrijke tegenstander. Ze kregen de Zwerver echter niet te pakken.

Een week later dook hij weer op in Wolfheze, waar hij in de gereformeerde kerk preekte tegen antichristelijke machten. Ook durfde ds. Slomp het aan om het huwelijk van LO-medewerker Jan Veldkamp te bevestigen.

Arrestatie

Op 22 april 1944 ontkwam Slomp ternauwernood aan arrestatie toen hij in Zwolle een reünistenbijeenkomst bezocht van de studentenvereniging waarvan hij lid was geweest. Hij besloot van onderduikadres te veranderen en vertrok naar Wageningen. Ds. Slomp ging door met preken en op 1 mei wilde hij een huwelijk bevestigen in Ruurlo.

Op die dag fietste hij van Ruurlo, waar hij onderdak gevonden had, naar het gehucht Wildenborch toen twee leden van de marechaussee hem tegemoetkwamen. Zij hielden hem staande, omdat ze hem er Joods uit vonden zien. Slomp had namelijk zijn rossige haar zwart geverfd. De beide mannen constateerden dat zijn paspoort vals was, arresteerden hem en brachten hem naar de Koepelgevangenis in Arnhem. Zij hadden geen idee hoe belangrijk de vangst was ze hadden gedaan.

Bevrijdingsactie

Afdelingscommandant Kroese lichtte het verzet in en knokploegen uit Enschede en Utrecht begonnen met het treffen van voorbereidingen om zowel ds. Slomp als de Twentse verzetsman Henk Kruithof, die ook in de Koepel zat, te bevrijden.

Op 12 mei leverden twee KP’ers, verkleed als marechaussee, een ‘arrestant’ af bij de gevangenis. Het was een zwarthandelaar, lieten ze weten, die de volgende dag in Nijmegen voor het Economisch Gerechtshof moest verschijnen en tot die tijd in de Koepel zou verblijven. Zodra zij binnen waren, trokken zij alle drie een pistool om de portier onder schot te houden en drongen andere KP’ers binnen. Eenmaal binnen sloten zij de aanwezige bewakers op in een paar cellen en met de sleutels die ze wisten te bemachtigen, verschaften ze zich toegang tot het cellencomplex. Daar bevrijdden zij Slomp en Kruithof, leidden hen uit de gevangenis en brachten hen met twee auto’s naar een onderduikadres in Wolfheze.

Frits Slomp besloot geen enkele actie meer te ondernemen en samen met zijn vrouw en kinderen op zijn onderduikadres de bevrijding af te wachten. Op 11 april 1945 werd Overijssel bevrijd. De afgezette burgemeester vroeg Frits Slomp om tijdelijk de burgemeesterspost te bezetten. Na een paar weken trok Slomp als onderofficier in het bevrijdingsleger naar het westen van het land om contacten te leggen met het verzet. De kerkenraad stelde hem vervolgens een jaar vrij om pastorale zorg te verlenen aan de vrouwen en kinderen van de ongeveer 1700 leden van het verzet die tijdens de oorlog omgekomen waren. In 1948 vertrok de gedreven predikant naar Nederlands-Indiё als geestelijk verzorger van Nederlandse militairen.