Paaseiland: Geschiedenis van de paasbeelden en het eiland

Paaseiland is een klein, mysterieus eilandje gesitueerd in het zuiden van de Grote Oceaan tussen Chili en Tahiti. Op het kleine eiland is vrijwel geen mens of boom te bekennen, maar toch is het wereldberoemd. Enkel grote reuzen van steen bezetten namelijk het eiland, starend naar de woelige zee. Deze beelden zijn het symbool van Paaseiland geworden: de Moai. De geschiedenis en betekenis van de beelden en het door UNESCO beschermde eiland zijn uiterst interessant.

Algemeen

Paaseiland

Paaseiland is een zeer dunbevolkt, Polynesisch eiland gesitueerd in de Grote Oceaan. Staatkundig gezien is het eigendom van Chili en fungeert het eiland als provincie binnen de Chileense regio Valparaíso. Het eiland is 163,6 km² groot en wordt beschouwd als één van de meest geïsoleerde eilanden van de wereld. Het dichtstbijzijnde bewoonde eiland is meer dan 2000 km verwijderd en draagt de naam Pitcairn.

De herkomst van de naam Paaseiland is afkomstig van de Nederlandse ontdekkingsreiziger Jacob Roggeveen, die toevallig Paaseiland ontdekte. Hij deed dit op een paaszondag (5 april 1722) wat de naam van het eiland verklaart. De oorspronkelijke bewoners noemen het eiland Rapa Nui. Dit is Polynesisch voor 'grote rots'. De term Rapa Nui wordt ook gebruikt als naam voor de oorspronkelijke inwoners van Paaseiland en hun taal. Een andere naam die de Polynesiërs voor het eiland gebruiken, is Mata Ki Te Rangi. Een letterlijke vertaling hiervan duidt: Ogen die naar de hemel kijken. De herkomst van deze benaming kan men vinden bij de paasbeelden die met hun ogen deels naar de hemel kijken.

Paasbeelden/Moai

De Paasbeelden, ook wel Moai genoemd, zijn grote beelden gehouwen uit sedimentair vulkanisch gesteente dat ook wel tufsteen of tuffiet wordt genoemd. Dit vulkanisch gesteente bestaat uit verschillende componenten, maar voornamelijk uit samengeperste vulkanische as. De afmetingen van de verschillende beelden varieert van beeld tot beeld, maar sommigen zijn wel tot 9,5 m hoog en tot 8 ton zwaar.

De beelden kunnen ingedeeld worden in drie verschillende groepen:

1. Beelden die geen oogkassen hebben.
2. Kleine beelden die op een soort platform hebben gestaan. Deze kregen oogkassen nadat ze rechtop werden gezet.
3. Een groep van kleine, bredere figuren

De volgorde waarin deze beelden werden gemaakt, is voor de wetenschappers onbekend, maar wat men wel weet is dat de beelden steeds groter en groter werden. De pre-Colombiaanse stijl van de beelden doet denken aan de rijke cultuur van de Inca’s of die van de Maya’s. Hoewel de Moai zeer primitief en simplistisch lijken, zijn ze toch een mooi voorbeeld van een grote beschaving die verloren gegaan is.

Uitzicht van de beelden

Vandaag de dag

De beelden lijken enkel te bestaan uit een hoofd, maar niets is minder waar. Ze moesten de voorvaderen voorstellen. Men herkent een persoon meestal aan zijn of haar gezicht en daarom werd de nadruk dus gelegd op het meest herkenbare deel van het lichaam: het gelaat. De rest van het lichaam, zoals de romp en de ledematen, werden heel primitief voorgesteld zodat alle aandacht naar het hoofd getrokken wordt. Sommige beelden hebben ook een hoofddeksel, ook wel Pukau genoemd, dat vervaardigd is uit een ander (roodachtig) vulkanisch gesteente dan waaruit het oorspronkelijke beeld zelf gehouwen is.

Hoe ze er vroeger uitzagen

Vroeger hadden de Moai ook ogen in hun oogkassen, gemaakt uit wit koraalrif en rood vulkanisch gesteente, maar deze zijn in de loop der tijd vergaan of simpelweg van de beelden gehaald. De ogen moesten ervoor zorgen dat de voorouders zouden kunnen zien, zodat ze zouden kunnen waken over het leven. De Moai stonden vroeger vooral bij ceremoniële plaatsen waar ze werden vereerd, in de hoop dat ze ervoor zouden zorgen dat het land vruchtbaar werd. Ze moesten voor voorspoed zorgen. Een andere theorie stelt dat de beelden een statussymbool waren voor de regerende stamhoofden uit die tijd.

Geschiedenis

Algemeen

De paasbeelden zijn omgeven door een sluier van mysterie. Om de betekenis van de beelden en een tipje van deze sluier te onthullen, is het noodzakelijk dat men de geschiedenis van het eiland doorgrondt en alles te weten komt over de vervlogen beschaving die de Moai het leven heeft geschonken. Niet alleen de vorm van de beelden, maar zeker ook de verhalen zijn fascinerend. De beelden zijn de handtekening van de beschaving van die tijd en verschaffen ons een hoop informatie over hoe de mensen toen leefden en dachten. Men schat dat ze zijn vervaardigd rond 1000-1100 na Christus door Polynesische eilandbewoners die het eiland koloniseerden. Dit zijn echter theorieën, want de geschiedenis van Paaseiland is erg moeilijk te achterhalen.

De bewoners van Paaseiland

De vroegere bewoners van Paaseiland waren verdeeld in twee groepen, de kort-oren en de lang-oren. De lang-oren (Polynesiërs) zijn de eerste bewoners van Paaseiland en de mondelinge overlevering van de Rapa Nui vertelt dat een zekere Hotu Matu'a als eerste arriveerde op Paaseiland met zijn familie, gebruikmakend van twee kano's. Men veronderstelt dat zij van Polynesische afkomst waren. Een tweede bevolkingsgroep op het eiland waren de kort-oren, ook wel de 'blanken' genoemd. De kort-oren werden onderdrukt door de lang-oren en verplicht om beelden te houwen voor hen. Na een bloeddorstige oorlog tussen deze twee stammen met de kort-oren als overwinnaar, kwam er abrupt een einde aan het maken van beelden en werden de reeds gebouwde beelden omvergeduwd en beschadigd. In de negentiende eeuw is het grootste deel van de bevolking op Paaseiland door walvisvaarders en slavenhandelaars gevangen genomen en van het eiland verwijderd, waardoor de mondeling overgebrachte cultuur en tradities van de oorspronkelijke bewoners grotendeels vernietigd werden. Enkel de Moai bleven eenzaam achter op het eiland. Later zijn ze terug rechtgezet en gerestaureerd. Hoe de kolossen van een paar ton verplaatst werden van de plaats waar ze gemaakt werden naar hun standplaats is nog altijd onbekend, maar men denkt dat de Polynesische bewoners boomstammen gebruikten om ze te verplaatsen. Vandaar dat er op het eiland geen enkele boom meer groeit, ze zijn toen allemaal omgekapt.

Bij de laatste volkstelling in 2012 leefden er ongeveer 6000 mensen op Paaseiland. Van deze 6000 inwoners zijn er ongeveer 2300 die afstammen van de oorspronkelijke bevolking (Rapa Nui). 87% van de totale bevolking woont in Hanga Roa, de hoofdstad van het eiland. De meesten onder hen verdienen hun geld in de toeristische sector of door handel te voeren met Chili.

Men kan alleen maar gissen wat er gebeurd is op Paaseiland, aangezien men niets kan bewijzen door het verloren gaan van de interessante cultuur van de Polynesische eilandbewoners. Alleen de Moai weten wat er gebeurd is, ze dragen de geschiedenis van Paaseiland met zich mee. Zij zullen het ons echter niet vertellen, want ze hebben het te druk met te staren naar de blauwe, open zee.