Geschiedenis van de Brug van Willebroek
De geschiedenis en ontwikkeling van modderachtig landbouwersdorpje tot huidige industriegemeente en logistiek knooppunt loopt parallel met het ontstaan en het ontwikkelen van de Willebroekse Vaart, een van de oudst bevaarbare zeekanalen van Europa. Thans wordt het landschap ter hoogte van Willebroek gedomineerd door de azuurblauwe Brug van Willebroek, door charmezanger Wannes van de Velde treffend omschreven als monster van ijzer en staal en door de inwoners regelmatig ervaren als de brug der zuchten. In de loop van de geschiedenis zal de brug meer dan eens de uitverkoren plaats van het strijdtoneel worden.
Oude brug
De eerste brug werd vermoedelijk gebouwd tussen 20 januari 1553 en 11 oktober 1561 maar exact is deze datum niet te bepalen gezien er geen geschiedkundige teksten met betrekking tot de bouw van de oudste brug gevonden werden. De vroegste datum 20 januari 1553 is de dag waarop de dijk tussen het nieuw gegraven kanaal en de Rupel doorstoken werd. De laatste datum 11 oktober 1561 is de opleveringsdatum van de infrastructuuraanpassingswerken die dringend nodig waren, nadat het doorsteken van de dijk een overstroming aanrichtte, met als gevolg schade tot in Tisselt. Doorheen de loop van de geschiedenis zal men vele malen de brug herstellen en vervangen, waarbij men uiteindelijk verkiest een T-vormige wipbrug te installeren, die in mei 1940 opgeblazen wordt door de terugtrekkende Belgische genietroepen die zo het oprukkende Duitse leger wilden vertragen op hun mars naar Dendermonde.
Constructie oude brug
Deze wipbrug was een T-vormige constructie die in het midden van de vaart stond. Wanneer een boot de brug wenste te kruisen, werd er een wiel gedraaid die zo een kabel oprolde die verbonden was met het westelijk gedeelte van de horizontale arm van de T-constructie. Zo wordt de ene zijde van de horizontale T dus omlaag getrokken en omgekeerd de andere zijde omhoog, met daaraan verbonden het wegdek dat nu verticaal komt te staan en de doorgang voor scheepvaart mogelijk maakt. Dergelijke bruggen komen nog steeds veel voor in de lage landen en worden ook wel zwaaibruggen genoemd omdat het wegdek langs de ene kant omhoog zwaait terwijl de andere zijde verbonden blijft met de oever. De oude brug werd permanent bewaakt door zogeheten brugwachters, die verantwoordelijk waren voor het ordelijk verloop en de bediening van de brug. Bootverkeer krijgt, net zoals vandaag de dag, voorrang op het wegverkeer.
Noodbrug
Kort na het opblazen van de wipbrug, zullen de Duitse genietroepen een vaste noodbrug in hout aanleggen. Deze brug verbindt weliswaar beide oevers maar maakte tegelijk het doorgaand waterverkeer onmogelijk.
Nieuwe brug
De huidige vredesbrug is een metaalconstructie van het type hefbrug, waarbij het wegdek niet gekanteld maar getild wordt. Met andere woorden het wegdek blijft bij het opereren van de brug horizontaal: de rijstroken worden in hun geheel opgetild. De constructie werd uitgevoerd door de thans ter ziele gegane ketelslagerij Société Anonyme des Ateliers de Construction de Willebroeck. De bouw ving aan in 1947 en de brug werd officieel ingehuldigd op 5 mei 1952 door de toenmalige minister van Openbare Werken, Oscar Behogne, die oorspronkelijk beroepshalve metaalarbeider en mijnwerker was.
Referenties
In Portugal over de rivier de Douro bouwde dezelfde maatschappij een gelijkaardige brug die de naam Luis-I Brug draagt, naar koning Lodewijk I van Portugal. Kapelle op den Bos had ooit ter hoogte van de Mechelseweg een brug die men bouwde naar hetzelfde ontwerp als de brug van Willebroek. In Neder-Over-Heembeek staat vandaag de dag nog steeds de Budabrug en in Nederland stond de Barendrechtse brug tot die in 1969 vervangen werd door de Heienoordtunnel.
Naamgeving
Naast de benaming 'Brug van Willebroek', die eenvoudig verwijst naar zijn centrale ligging in de gemeente, gaat de brug ook gekend onder de naam 'de brug der zuchten'. Deze naam is afkomstig uit het feit dat de brug zo laag boven het water hangt. Een sportieveling met een kajak kan er net onderdoor, maar hij dient plat te gaan liggen om eronder te kunnen. Zelfs voor het kleinste plezierbootje moet de brug omhoog, waardoor ze meerdere malen per dag niet toegankelijk is voor het wegverkeer. Bovendien komen aan beide zijdes van het water een drietal wegen uit op de brug, waardoor het verkeer in het centrum van Willebroek al snel lam komt te liggen in vrijwel alle richtingen, omdat automobilisten en fietsers in hun wachten en aanschuiven soms de uitwegen van de tegenliggers en dwarsliggers gaan verhinderen. De benaming 'brug der zuchten' is dan ook veel gehoord onder de zuchtende wachtenden.
Een minder gekende naam is de 'Vredesbrug'. Deze benaming verwijst naar het feit dat de 11th Armoured division van het Britse leger in 1944 langs hier het kanaal volgde op weg naar de bevrijding van Antwerpen.
In de volksmond gebruikt men deze benaming echter zelden, en spreekt men nog het meest over het stalen monster, verwijzend naar zijn imposante verschijning en de krijsende metaalgeluiden die de brug maakt bij het stijgen/dalen. Dit is ook de beschrijving die Wannes van de Velde eraan gaf in het refrein van een van zijn liedjes: 'k stond voor de brug van Willebroek, monster van ijzer van staal'.
Waterrijk gebied
Om het belang van de vaart voor de bevoorrading van Brussel via de Willebroekse vaart verder uit te bouwen, ontstonden in de jaren 90 van de vorige eeuw plannen om het kanaal verder te verbreden. Hiertoe werden op de Oostdijk vanaf de brug richting Brussel menige particuliere woonhuizen onteigend en gesloopt, die de eigenaardige eigenschap hadden om op twee straatniveau's tegelijk uit te komen. Als men het huis langs de vaartzijde inging en men daalde een trap af, kwam men langs de andere zijde opnieuw op het straatniveau uit. Dit is het meest duidelijke voorbeeld van de eigenschap dat deze door mensen gegraven en ingedijkte vaart eigenlijk hoger ligt dan het landschap en dit in een regio die van nature al erg waterrijk is. Mede als gevolg hiervan hebben veel huizen uit de omgeving te kampen met lekkende kelders.
Afwaterende straten
Wie op de brug staat en de baan in beide richtingen bekijkt, ziet duidelijk de afwatering van de brug weg, wat voor sommigen erg onnatuurlijk aanvoelt. Wie van de brug wegwandelt richting Dendermonde en de eerste straat naar links neemt, ontdekt dat deze de naam Overwinningstraat kreeg. De vroegere naam was echter Palingstraat omdat in eerdere tijden tijdens overstromingen van de vaart de vis werd aangevoerd, en bij het wegtrekken van het water de paling achter bleef. De lokale bevolking kon met handen en emmers de paling scheppen en afvoeren naar de keuken voor verdere verwerking, bereiding en bewaring. Dankzij een efficiënte monitoring waarbij overhevelingstechnieken voor en achter Brussel de waterstand van de vaart bijsturen, is het kanaal vandaag de dag van gelijke waterhoogte.
Beschermd monument
Na de onteigeningen en het slopen van de huizen op de Oostdijk ontdekte men dat de legergroene brug sinds 1992 tot industrieel erfgoed erkend is en dus niet afgebroken mag worden. Bijgevolg was een verbreding op die plaats praktisch onmogelijk. In 2008 renoveerde men de brug grondig: een nieuw wegdek, de kabels en bepaalde onderdelen werden vervangen en de legergroene kleur werd overgeschilderd met een frisse azuurblauwe kleur die meegaat met de hemelkleur van een zonnige dag.