Geboorte en bevalling vroeger bij de Oude Grieken

Wie in het oude Griekenland een kind ter wereld moest brengen, wist dat de komst van het nieuwe leven met de dood gepaard kon gaan. De risico's voor zowel de kinderen als hun moeders waren namelijk erg groot. Vrouwen konden gelukkig wel tijdens de bevalling op ondersteuning van andere vrouwen rekenen. Mannen waren echter bij het baren afwezig. Pas wanneer het met de bevalling mis dreigde te lopen, trad een mannelijke arts naar voren. Verder waren het ook de mannen, die verhandelingen schreven over bevallingen. In de alledaagse praktijk was een bevalling echter een vrouwenaangelegenheid. Bij het bevallen werd een vrouw in principe namelijk ondersteund door een vroedvrouw en een groep andere vrouwen van haar huis en van haar bekenden.

Risico's van de bevalling in het oude Griekenland

De tragediedichter Euripides liet Medea een inmiddels klassiek geworden spreuk verwoorden over de gevaren van een bevalling. De mythologische vrouw Medea zei namelijk dat ze liever driemaal op een strijdveld zou willen staan dan eenmaal te moeten bevallen. Vrouwen overtroffen zo dus mannen in heldenmoed.

Moedersterfte en kindersterfte bij de oude Grieken

Deze uitspraak correspondeert met de historische realiteit. Vrouwen en hun kinderen hadden namelijk een behoorlijk grote kans om de bevalling niet te overleven. Exacte percentages van deze sterfte ontbreken. Vergelijking met andere pre-industriële samenlevingen leert wel dat de moedersterfte in de orde van enkele procenten van het totaal aantal barende vrouwen zal hebben gelegen. Van de kinderen stierven enkele tientallen procenten bij de geboorte.

Sterfte en geboorte waren zo sterk verweven in het oude Griekenland. De grafschriften waren hier de levende getuige van. Ze laten het leed zien van de achterblijvende mannen, die hun vrouw moesten missen.

Het Griekse geloof rond de bevalling

Grieken hadden een zeer uitgebreid pantheon. Voor elke zaak bestond namelijk een godheid. Zeker voor een verschijnsel als een bevalling, dat met zoveel gevaren omgeven was, moesten er dan ook goden zijn.

Een godheid op wie een barende vrouw tijdens haar weeën een beroep kon doen, was Artemis. Deze godin had immers ooit bij de bevalling van haar goddelijke broer Apollo toegekeken. De naam Artemis was daarmee verbonden met de geboorte van een kind. Nadat alles goed gegaan was met de bevalling, werd dan ook niet zelden aan het heiligdom van Artemis een bezoek gebracht om de godin te danken. Kostbare kledingstukken werden dan als dank aan haar geschonken.

Een andere godheid die aangeroepen en gedankt werd bij een geboorte, was Eileithyia. Deze godheid werd al sinds de Minoïsche tijd geëerd en kende daarmee een zeer lange verering. Onbelangrijk was de godin niet, want zij was bij machte om de pijn van de bevalling te verlichten.

Antieke verhandelingen over bevallen

De barende vrouwen werd niet alleen religieuze hulp gegeven. Er werden namelijk ook verscheidene redelijk praktische verhandelingen geschreven over het wel en wee bij een bevalling. Herophilus stelde bijvoorbeeld een geschrift op, maar van hem is maar weinig bewaard gebleven.

Soranus van Efeze over bevallingen

Van de Griekse arts Soranus van Efeze is wel een tekst over de bevalling overgeleverd. Soranus distantieert zich in deze verhandeling van alle bijgeloof. Hij kiest er juist voor om allerlei praktische zaken rond de bevalling te beschrijven. Zo stelt hij dat een vroedvrouw zachte handen moet hebben, die niet door de vele handarbeid ruw waren geworden. Ook moest ze de gewoonte hebben om haar handen geregeld te oliën. Verder had ze bij voorkeur lange en smalle vingers, zodat haar ingrepen minder pijn zouden doen.

Soranus beschreef ook de persoonlijkheid van de ideale vroedvrouw. Ze was bij voorkeur iemand die het vertrouwen wist te wekken bij het huis waarin ze haar werk verrichtte. Geldzuchtig mocht ze daarbij niet zijn, want ze moest geheel voor haar vak gaan. Tevens moest ze een goed geheugen hebben, want in haar vakgebied kon ze immers ervaren worden door haar eerdere ervaringen met bevallingen te blijven onthouden.

Wat betreft de geboorte zelf vermeldt Soranus dat de navelstreng voor het knippen afgewonden moet worden. Vervolgens mocht het kind niet met koud water overgoten worden, want dat was een barbaarse praktijk. Pasgeboren baby's moesten juist met warm water gewassen worden. Hun ogen moesten met olijfolie schoongemaakt worden.

De Griekse gebruiken rond de bevalling

Veel is onbekend over het verloop van een doorsnee bevalling in het Oude Griekenland. De geboorte van een kind was immers een vrouwenaangelegenheid en van vrouwen zijn maar weinig teksten uit de oudheid overgeleverd. Vooral van mannen als Hippocrates en Soranus zijn immers verhandelingen over bevallingen overgeleverd. Mensen van hun geslacht waren echter gewoonlijk niet bij een bevalling.

Was er al een doula bij de geboorte in het Oude Griekenland?

Een doula of bevallingscoach is een vrij recent en Amerikaans concept. In het antieke Griekenland waren er al wel slavinnen, die een barende vrouw ondersteunden. Het huidige woord doula is dan ook afgeleid van het Griekse woord doulé, dat slavin betekent. De vrouw die in het oude Griekenland de leiding had bij de bevalling, wordt echter in de regel vroedvrouw genoemd.

Hulpmiddelen bij de bevalling

Bij de bevalling kwam gewoonlijk een vroedvrouw thuis, die de bevalling (samen met een groep van bekende vrouwen of vrouwen uit de buurt) begeleidde. Ze bracht vele hulpmiddelen mee. Zo had ze olijfolie, een baarstoel en kruiden bij zich. In een baarstoel vond namelijk in principe de bevalling plaats. Als de nood erg hoog werd, kon een barende vrouw ook plaatsnemen op de schoot van de vroedvrouw.

Ook konden kruiden aangewend worden om de pijn van de weeën te verzachten of om de bevalling snel te laten verlopen. Bij het begin van de bevalling werden kruiden ook als verzachtend middel gebruikt.

Het nemen van een warm bad met zoet water (of zelfs een bad met wijn) werd ook aanbevolen. Dat moest kalmerend werken voor de barende vrouw.

Het geslacht van de baby

De vroedvrouw had de leiding bij de bevalling. Zij maakte dan ook het geslacht van de baby bekend. Buitenshuis werd dit bericht op symbolische wijze openbaar gemaakt. Bij een jongen werd een olijfkrans aan de deur gehangen, terwijl een plukje wol de geboorte van een dochter aanduidde. Van vrouwen werd immers verwacht dat zij wol zouden gaan bewerken.

De behandeling van pasgeborenen in het Oude Griekenland

Na de geboorte werd het kind in doeken ingezwachteld. Grieken geloofden dat dit noodzakelijk was om vergroeiingen van de ledematen te voorkomen. Verder vonden zij het nodig dat de vrouw een ritueel bad nam om na de bevalling weer gereinigd te worden. Pas wanneer het bloeden bij de vrouw na de bevalling geheel gestopt was, werd zij weer als rein beschouwd. Vanaf dat moment kon zij zich weer naar de tempel begeven om een godin dank te betuigen voor haar goed verlopen bevalling.