Nagele, een dorp dat verdween en terugkeerde

In de Noordoostpolder ligt een dorp dat de naam Nagele draagt. Deze plaats is vernoemd naar een eiland dat vroeger in de Zuiderzee lag. Het eiland Nagele is door stormvloeden onder water verdwenen. Er bestaan sagen (volksverhalen) over het Middeleeuwse Nagele, waarin beweerd wordt dat de ondergang van dit eiland een straf van God was. Het nieuwe dorp met de naam Nagele werd in de jaren vijftig gebouwd. Als architecten speelden onder meer Gerrit Rietveld en Cornelis van Eesteren hierbij een belangrijke rol.

De oorsprong

Oorspronkelijk was De Nagele de naam van een kleine rivier bij de monding (de delta) van de IJssel. De Nagele was in de Middeleeuwen als waterweg vooral van belang voor schippers die uit Stavoren handel dreven met steden aan de IJssel en de Rijn. Mede door overstromingen is in de loop van de Middeleeuwen die delta van de IJssel echter grotendeels veranderd; daardoor verdween ook het riviertje De Nagele. Op de landkaarten verscheen echter nabij die plek wel een eiland (tussen Urk en Schokland) dat de naam kreeg van de verdwenen rivier: (de) Nagele.

De legende

Op dat eilandje lag een vissersdorp, dat eveneens de naam Nagele droeg. In de sagen die over Nagele gaan, wordt echter met enig gevoel voor overdrijving beweerd dat er op dat eiland niet een dorpje, maar een complete stad lag. Er wordt ook beweerd dat de bevolking van de stad Nagele nogal zondig was. De pastoor van Nagele deed erg zijn best om de inwoners op het rechte pad te krijgen, maar hij boekte weinig resultaat.

De moord en de vloek

Op een dag was er een vechtpartij tussen twee mannen in de herberg. 'De messen flikkerden in hun roode ruigbehaarde handen en moordlust brandde in hun ogen.' Op dat moment kwam de pastoor binnen. Hij probeerde tussenbeide te komen en maande de twee mannen tot rust. De pastoor sprak zalvende woorden, maar die hadden allerminst de uitwerking die hij had gehoopt.

'Een der vechtenden, door het dolle heen omdat men tusschenbeide komen dorst, vloog op de priester af en doorboorde hem met het vlijmscherpe mes het hart.' De pastoor zakte in elkaar, maar voordat hij stierf riep hij nog dat De Nagele ten onder zou gaan. Hij verkondigde dat ‘de zee deze onzalige plaats verzwelgen zou en dat de visschers die er zouden komen visschen hun netten aan de steenen zouden stukscheuren.' En ja hoor, de profetie van de pastoor kwam uit. Door stormvloeden zou het eiland inderdaad ten ondergaan. Dit geschiedde waarschijnlijk in de dertiende eeuw.

Grafzerken in visnetten

Veel schippers durfden in latere jaren niet in het gebied te vissen waar het eiland Nagele vroeger had gelegen. Het gebied zou vervloekt zijn. Vissers die zich er wel waagden, vonden in hun netten geen vis, maar onder meer grafzerken, een doopvont en een kerkkandelaar.

Sage

De legende van Nagele is onder meer beschreven in het boek 'Sagen en Legenden Rond de Zuiderzee' van Simon Franke. Daarin draagt het de titel 'Het kerkhof tusschen Urk en Schokland'. Dit boek verscheen in 1932, naar aanleiding van het einde van de Zuiderzee, die door de voltooiing van de Afsluitdijk immers veranderd werd in het IJsselmeer.

Het nieuwe Nagele

De ironie van de geschiedenis wilde echter, dat juist dat einde van de Zuiderzee indirect ook het begin betekende van een nieuw Nagele. In het nieuwe IJsselmeer ontstond namelijk de Noordoostpolder en bij een zoektocht naar namen voor de nieuwe dorpen die men in die polder bouwde, besloot men om één zo'n dorp naar het oude eiland Nagele te vernoemen. En zo keerde de plaatsnaam Nagele terug op de landkaarten.

Architectuur van Nagele

Het nieuwe dorp Nagele werd in de jaren vijftig gebouwd. De gebouwen in dit dorp werden merendeels ontworpen door progressieve, modernistische architecten van de groepen Opbouw en De Acht. De grove schetsen voor het ontwerp van Nagele werden gemaakt door de legendarische architect Gerrit Rietveld. Bij het uitwerken van die ideeën werd er een grote rol gespeeld door de beroemde architect en stedenbouwkundige Cornelis van Eesteren. Het dorp kreeg hierdoor een opvallend architectonisch uiterlijk. In het dorp bevindt zich Museum Nagele. De vaste tentoonstelling van dat museum gaat deels ook over de architectonische ontwikkeling van Nagele. Het dorp Nagele telt anno 2020 ongeveer tweeduizend inwoners. Het ligt in de gemeente Noordoostpolder. De hoofdplaats van die gemeente is Emmeloord.