Van IJsselmeer naar Flevoland

Van IJsselmeer naar Flevoland Noord-Holland en Friesland worden verbonden door een lange dijk, de Afsluitdijk. Met de aanleg van de Afsluitdijk werd de Zuiderzee afgesloten en zo ontstond een nieuw meer: het IJsselmeer. Delen van het IJsselmeer werden drooggemalen, om hier nieuwe polders te maken, het latere Flevoland. Hoe ging dat allemaal in zijn werk?

Zuiderzeewet

In 1918 nam het parlement de Zuiderzeewet aan, die bepaalde dat de Zuiderzee zou worden afgesloten. Tevens zouden in het ontstane meer grote polders worden aangelegd. Dit alles zou de veiligheid bevorderen, maar zeker niet onbelangrijk: nieuwe polders leverden nieuwe landbouwgrond op.

Sluiten Afsluitdijk / Bron: Onbekend, Wikimedia Commons (Publiek domein)Sluiten Afsluitdijk / Bron: Onbekend, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Afsluiting IJsselmeer: de Afsluitdijk

De werkzaamheden begonnen vanaf 1920 met de aanleg van de Amsteldiepdijk, van de kop van Noord-Holland naar het eiland Wieringen. In 1927 werd begonnen met de aanleg van de Afsluitdijk. Het werk vorderde prima, en op 28 mei 1932 kon het laatste gat in de dertig kilometer lange Afsluitdijk gesloten worden. De Zuiderzee was een meer geworden. Op 20 september 1932 werd de naam Zuiderzee officieel gewijzigd in IJsselmeer. Een jaar later werd de Afsluitdijk officieel geopend. Overigens heeft tot ongeveer het jaar 1200 op de plaats van het IJsselmeer al eerder een meer gelegen: het Flevomeer, dat verdween door de stijging van de zeespiegel.

Eilanden

In de Zuiderzee lagen een aantal eilanden. Bij de aanleg van de Afsluitdijk en de aanleg van de Wieringermeer was Wieringen de eilandstatus al kwijtgeraakt. Nu bleven nog over Urk, Schokland en Marken. In de originele plannen zouden deze eilanden deel gaan uitmaken van het nieuwe vasteland. Dat idee was voor de bewoners van deze eilanden niet altijd even gemakkelijk. Hoewel het natuurlijk prettig was dat je overal gemakkelijker kon komen en niet meer afhankelijk was van veerdiensten, was het toch ook een stuk inleveren van de eigen identiteit. De eilanden Urk en Schokland zouden deel gaan uitmaken van de nieuwe Noordoostpolder, het eiland Marken zou deel gaan uitmaken van de latere Markerwaard.

Satellietfoto van Noordoostpolder, al volop in cultuur gebracht. / Bron: Publiek domein, Wikimedia Commons (PD)Satellietfoto van Noordoostpolder, al volop in cultuur gebracht. / Bron: Publiek domein, Wikimedia Commons (PD)

Noordoostpolder

Nu de Zuiderzee definitief IJsselmeer was geworden, konden de inpolder-plannen worden uitgewerkt. De eerste grote polder die zou worden aangelegd was de Noordoostpolder. In 1936 begonnen de voorbereidende werkzaamheden en een jaar later begon het werk aan de dijken. In 1939 werd de dijk tussen Lemmer en Urk afgemaakt. Hiermee was Urk geen eiland meer. Een jaar later werd de zuidkant van de polderdijk gesloten. De toekomstige Noordoostpolder was nu omsloten met dijk en het droogmalen kon van start gaan. In 1942 werd de polder officieel droog verklaard, nu was ook Schokland geen eiland meer. In de Noordoostpolder werd Emmeloord de eerste nieuwe woonkern in ingepolderd land.

Randmeren

Na het gereedkomen van de Noordoostpolder werd goed gekeken hoe de polder zich ging ontwikkelen. Niet alleen kwamen er wegen, dorpen en steden, er moest ook goed worden bekeken hoe de polder droog bleef. Omdat het land onder de zeespiegel ligt en ook het IJsselmeerwater hoger staat dan het land, kan water door de dijk sijpelen, waardoor de polder uiteindelijk weer onder water zou komen. Dit kon voorkomen worden door te blijven pompen. Er zijn dus nog steeds gemalen actief. Door het bemalen van de polder werd het aangrenzende Overijsselse land automatisch ook bemalen – en dat was niet nodig. Er moest iets bedacht worden om uitdroging van het land te voorkomen. Voor de volgende polders werd besloten voortaan te gaan werken met randmeren. Sluit de Noordoostpolder nog helemaal aan het Overijsselse land aan, de volgende polders komen helemaal in het IJsselmeer te liggen. Er komen waterstroken tussen de polder en het vasteland. Deze meren noemen we de randmeren. Als je een polder bemaalt die helemaal omgeven wordt door water, loop je niet het risico aangrenzend land te droog te malen.

Satellietfoto van Oostelijk- en Zuidelijk Flevoland, al volop in cultuur gebracht / Bron: Publiek domein, Wikimedia Commons (PD)Satellietfoto van Oostelijk- en Zuidelijk Flevoland, al volop in cultuur gebracht / Bron: Publiek domein, Wikimedia Commons (PD)

Oostelijk- en Zuidelijk Flevoland

In de volgende fase werd Oostelijk Flevoland aangelegd. Deze polder is aangelegd tussen 1950 en 1957. Er was geleerd van de Noordoostpolder, dus de nieuwe polder werd aangelegd met randmeren. Tussen 1959 en 1968 was de volgende fase aan de beurt: Zuidelijk Flevoland. Deze polder grenst aan Oostelijk Flevoland, en is van het 'oude vasteland' van Nederland gescheiden door randmeren. Oostelijk- en Zuidelijk Flevoland hebben samen een oppervlakte van ongeveer 970 km².
Enkele belangrijke steden in dit gebied zouden worden:
  • Zeewolde, op de plaats waar vóór de zeespiegelstijging in de Middeleeuwen ook al een plaats gelegen heeft met de naam Seaewald.
  • Lelystad, later hoofdstad van de nieuw te vormen provincie Flevoland
  • Almere
  • Dronten

Kaartje van complete Zuiderzeewerken / Bron: Dedalus, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Kaartje van complete Zuiderzeewerken / Bron: Dedalus, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Markerwaard en Markermeer

Nu Zuidelijk Flevoland was ingepolderd, zou er nog maar één grote IJsselmeerpolder bij komen: de Markerwaard. Deze polder, waarvan het eiland Marken deel zou uitmaken, zou er echter nooit komen. De Houtribdijk, tussen Enkhuizen en Lelystad werd in 1976 aangelegd. Door deze dijk werd het IJsselmeer in feite in twee delen gesplitst. Ten noorden van de dijk ligt het IJsselmeer, ten zuiden het Markermeer. De dijk zou oorspronkelijk deel uitmaken van de dijken rond de nieuwe Markerwaard. Door internationale handel en vernieuwde productiemethoden was de vraag naar nieuwe landbouwgrond afgenomen. Wat dat betreft was de nieuwe Markerwaard dus niet meer zo nodig. Bovendien was het Markermeer voor veel watervogels een belangrijk voedselgebied geworden. Daarnaast kon het gebied uitstekend gebruikt worden als een groot zoetwaterreservoir.
Samengevat, de Markerwaard werd niet ingepolderd en bleef gewoon Markermeer, vanwege:
  • Vraag naar landbouwgrond nam af
  • Natuurgebied Markermeer was belangrijk voor veel watervogels
  • Er was behoefde aan een groot zoetwaterreservoir

Bestuur

De nieuw aangelegde polders hebben onder verschillend bestuur gestaan. Zo was het eiland Urk oorspronkelijk Noord-Hollands. De Noordoostpolder werd aanvankelijk toegevoegd aan de provincie Overijssel. Na aanleg van Oostelijke- en Zuidelijk Flevoland werden deze polders bestuurd door het Openbaar Lichaam Zuidelijke IJsselmeerpolders (OL ZIJP). In 1986 werden Noordoostpolder, Oostelijk- en Zuidelijk Flevoland samengevoegd tot de nieuwe provincie Flevoland. Zoals je ziet, Urk hoorde eerst bij Noord-Holland, toen bij Overijssel, en uiteindelijk bij Flevoland. De hoofdstad van Flevoland werd Lelystad, gelegden in het Oostelijk-Flevoland. De stad is genoemd naar ingenieur Cornelius Lely, de bedenker van het oorspronkelijke plan de Zuiderzee af te sluiten en in te polderen.

Standbeeld Cornelius Lely / Bron: Mari Andriessen, Wikimedia Commons (Publiek domein)Standbeeld Cornelius Lely / Bron: Mari Andriessen, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Eerbetoon

Met het afsluiten van de Zuiderzee en het inpolderen van de IJsselmeerpolders is buitengewone en ongekende prestatie geleverd, waar het Nederlandse volk terecht trots op mag en kan zijn. De uiteindelijke bedenker van het plan, ingenieur Cornelius Lely, heeft een tweetal bijzondere eerbetonen gekregen:
  • Allereerst is de hoofdstad van de nieuwe provincie, Lelystad, naar hem genoemd.
  • Bij de Afsluitdijk staat een standbeeld van Lely

Meer werk

Hoewel de Zuiderzeewerken in principe zijn afgerond, is het werk nooit klaar. Met nieuwe stijgingen van de zeespiegel veranderen eisen die aan dijken worden gesteld, ook aan de Afsluitdijk. Als het zeewater stijgt, wordt het lastiger rivierwater, zoals van de IJssel, in zee te lozen. Er zal dus altijd rekening gehouden moeten worden met aanpassingen aan dijkhoogten, of wijzigingen op grond van nieuwe inzichten. Waterwerk is altijd in beweging!

Lees verder

© 2012 - 2024 Hansvg, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
De Markerwaard, de polder die er niet kwamDe Markerwaard, de polder die er niet kwamDe plannen van ingenieur Lely om de Zuiderzee af te sluiten en grote stukken land te winnen door inpoldering, waren niet…
Geschiedenis van het IJsselmeerGeschiedenis van het IJsselmeerDe provincies Noord-Holland en Friesland worden verbonden door de Afsluitdijk. Met de aanleg van de Afsluitdijk werd de…
Vliegtuigwrakken in Flevoland gemarkeerdVliegtuigwrakken in Flevoland gemarkeerdTijdens de drooglegging van Flevoland zijn 36 neergehaalde vliegtuigen gevonden en geborgen. De vindplaatsen zijn gemark…

De opiumoorlogenDe opiumoorlogenOpium was een zeer verslavende drugs die de Britten naar China smokkelden. Er zijn wel twee opiumoorlogen, maar hoe heef…
Bovenlicht op Ameland - raamversiering boven de voordeurBovenlicht op Ameland - raamversiering boven de voordeurHet raam boven de voordeur dat ervoor zorgt dat er licht in de gang valt, heet een bovenlicht. Bovenlichten zijn functio…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Scipius, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
  • Wikipedia: Afsluitdijk
  • Wikipedia: Zuiderzee
  • Wikipedia: Zuiderzeewerken
  • Wikipedia: Provincie Flevoland
  • Kaartje Zuiderzeewerken: Dedalus from nl
  • Afbeelding bron 1: Onbekend, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • Afbeelding bron 2: Publiek domein, Wikimedia Commons (PD)
  • Afbeelding bron 3: Publiek domein, Wikimedia Commons (PD)
  • Afbeelding bron 4: Dedalus, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
  • Afbeelding bron 5: Mari Andriessen, Wikimedia Commons (Publiek domein)
Hansvg (513 artikelen)
Laatste update: 25-09-2020
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Geschiedenis
Bronnen en referenties: 11
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.