Dove Peter en dove Waander - de grens tussen Aalden en Wezup

In de velden tussen de Drentse dorpen Aalden en Wezup lagen ooit twee grote stenen, die als bijnamen droegen: ‘Dove Peter en dove Waander.’ Wat is de oorsprong van deze bijnamen? Aan die stenen is een oude sage verbonden. Ooit werden deze stenen gebruikt als grensstenen tussen Aalden en Wezup. Het was de bedoeling dat door het plaatsen van die stenen een hooglopend grensconflict tussen de twee dorpen ten einde zou komen.

Het verhaal van dove Peter en dove Waander

Marke

Dit verhaal zou zich vele eeuwen geleden hebben afgespeeld. In die tijd behoorde in Drenthe veel grondgebied nog tot de zogenaamde 'marken'. Een marke was de gezamenlijke grond van de boeren die in een bepaald gebied woonden. Op die collectieve gronden werden bijvoorbeeld de gezamenlijke kuddes geweid. Zo'n marke werd (althans voor die tijd) relatief democratisch bestuurd door de zogenaamde 'volle boeren' (boeren met een behoorlijk groot eigen bezit) die in zo'n gebied woonden. Er bestond in die tijd echter in Drenthe geen erg sterk centraal bestuur; er was nooit door een centrale overheid heel exact bepaald welke stukken grond precies bij welke marke hoorden. Hierdoor waren er zeer regelmatig grensconflicten tussen de verschillende marken.

Aalden en Wezup

Zo was er dus ook een heftig conflict tussen de marken van Aalden en Wezup. Het was al jaren onduidelijk waar op de heidevelden precies de grens tussen deze twee marken liep. De inwoners van Wezup beweerden dat een bepaalde paal op dat veld er ooit neer zou zijn gezet om precies de grens te bepalen. De inwoners van Aalden ontkenden echter dat op die plek de grens lag.

Peter en Waander

Op een boerenvergadering werden weer eens hevige discussies gevoerd over de grens tussen Aalden en Wezup. De hoofden van de inwoners van beide plaatsen raakten verhit en het dreigde uit te lopen op een grote vechtpartij. Toen kwamen er echter twee oude boeren tevoorschijn, de broers Peter en Waander. Zij woonden onder Aalden en hadden zich nog niet eerder in de boerenvergadering over de grensbepaling gemengd. De twee oude broers vertelden dat zij de enige nog levenden waren, die indertijd getuigen waren geweest van een officiële grensbepaling tussen Aalden en Wezup. Peter en Waander vertelden dat zij daarom de enigen waren, die voor eens en voor altijd op een eerlijke wijze dit conflict konden oplossen.

Grensstenen

De broers trokken naar het veld tussen Aalden en Wezup. Daar plaatsten ze twee grensstenen. Door hun actie was het gebied van de marke Aalden in één keer opvallend veel groter geworden dan men verwacht had, terwijl dat van Wezup dus ook opvallend veel kleiner was geworden. De meeste inwoners van Wezup durfden echter niet te heftig te protesteren tegen de twee broers. Het waren immers oude mannen, die toch over heel wat levenswijsheid moesten beschikken en die toch als enigen getuigen zouden zijn geweest van de oorspronkelijke bepaling van die grens?

Bezworen

Uiteindelijk vroeg men echter toch aarzelend aan de broers: 'Is dit echt waar, ligt hier echt de grens?' Het antwoord van Waander luidde: 'Gode moge ons straffen, als wij de waarheid niet spreken.’ En zijn broer Peter zou toen hebben gezegd: 'Wij staan ervoor. Het is de waarheid of nooit weer zullen wij u horen spreken.'

In Aalden vierde men groot feest vanwege deze oplossing, die voor hen zeer voordelig was. In Wezup was men verbaasd en teleurgesteld, al waren diverse inwoners toch ook wel gelukkig dat er op deze wijze in ieder geval een gewelddadig conflict tussen beide dorpen was voorkomen.

Een stille wereld

Drie dagen later beleefden Peter en Waander de gevolgen van de eed die zij gezworen hadden. Toen zij 's ochtends wakker waren geworden, merkten ze tot hun verbijstering dat hun wereld stil was geworden: ze waren beiden die nacht doof geworden en zouden in de rest van hun leven nooit meer iets horen. De broers trokken vervolgens vol schaamte weg uit Aalden, naar een plek waar niemand hen kende. Daar zouden ze later sterven met een hart vol schaamte en wroeging over hun leugens.

Waarschuwing

De twee stenen in het veld tussen Aalden en Wezup kregen als bijnamen 'Peter en Waander'. Ze dienden voortaan niet meer als grensstenen, maar als symbolische waarschuwingen: in de eeuwen die volgden zouden veel ouders aan hun kinderen die stenen laten zien en hen vervolgens het moralistische verhaal vertellen over de twee broers die gestraft werden omdat zij de waarheid niet spraken.

Versies en verschillen

Zoals gebruikelijk is bij sagen, bestaan er veel versies van het verhaal over de broers Peter en Waander. Een bekende versie is van de auteur Huso (een pseudoniem van Lammert Huizing); deze versie is onder meer opgenomen in de bundel 'Volksverhalen uit Drenthe'. Een andere bekende versie van dit verhaal is in dichtvorm geschreven door de Drentse schrijver Harm Tiesing.

Wat zijn opvallende variaties die opgenomen zijn in de verschillende versies van dit verhaal? In veel versies handelen Peter en Waander niet uit het belang van de marke Aalden, maar uit eigenbelang. Er wordt dan bijvoorbeeld aan het begin van het verhaal verteld dat de beide oude broers na vele jaren terugkeren naar Aalden en dat zij vervolgens beweren dat de grensstenen op hun ouderlijke erf op een andere plek liggen dan ze vroeger (in hun jeugd) lagen. Ze beweren dat mensen uit Wezup dat stiekem hebben gedaan en eisen het recht om ze weer terug te leggen.

Een andere wijziging die men in veel versies van het verhaal ziet, is dat men niet beweert dat hun doofheid een straf van god is, maar dat de beide broers betoverd zijn door een woedende heks (of kruidenvrouw) uit Wezup, of door een groep ‘Witte Wieven’. Er bestaan ook versies van dit verhaal waarin het niet over twee broers gaat, maar over slechts één boer genaamd Waander Ottens.

Aalden en Wezup

Wezup is een plaats in de gemeente Coevorden. Het grootste evenement dat hier jaarlijks plaatsvindt is een driedaagse kerstmarkt.

Het dorp Aalden ligt eveneens in de gemeente Coevorden. Dit dorp ligt tegen het buurdorp Zweeloo aan. Aalden is een zeer toeristisch dorp, met onder meer het bungalowpark Aelderholt en een golfterrein genaamd De Gelpenberg. Naast het hedendaagse dorp Aalden ligt ook nog het oude dorp, 'Oud-Aalden', een beschermd dorpsgezicht, dat bestaat uit Saksische boerderijen en dat veel door toeristen wordt bezocht.

Grensconflicten in Drenthe

Het grensconflict tussen Aalden en Wezup is beslist niet het enige Drentse grensconflict dat een mooi verhaal heeft opgeleverd. Een andere beroemde sage over zo'n grensconflict is de 'De Lebbestoak' (Lebstok). Dit gaat over een conflict tussen Peest en Zeijen.