De geschiedenis van Stavoren

De Friese stad Stavoren is in de 21e eeuw nog maar een kleine plaats met amper duizend inwoners. Deze havenstad heeft echter een boeiende en rijke geschiedenis. In de middeleeuwen was het een belangrijke Hanzestad. Men beschouwde Stavoren in die tijd als 'de hoofdstad van de Friese kusten'. Behalve een vooraanstaande handelsplaats, was het vanwege het Sint-Odulphusklooster ook een belangrijk religieus centrum. Vlakbij Stavoren vond in 1345 de beroemde 'Slag bij Warns' plaats.

God Stavo?

Er bestaan prachtige legendes over de oorsprong van de plaatsnaam Stavoren. Zo zou deze stad vernoemd zijn naar de Indische god Stavo. Volgens een oude mythe zou koning Friso, de stamvader en eerste koning van de Friezen, oorspronkelijk uit Indië komen en als generaal gediend hebben in het leger van Alexander de Grote. Na de dood van Alexander brak er een zeer onrustige tijd uit in diens rijk, vandaar dat Friso met zijn familie en volgelingen elders een rustige plek zocht om een eigen land te stichten.

Na een verre reis kwamen zij uit op de plek die later Friesland zou worden. Een belangrijke Indische god die Friso en consorten altijd hadden aanbeden was Stavo. Vandaar dat ze bij hun nieuwe woonplek een tempel bouwden voor die godheid. Rondom die tempel zou, reeds vele jaren voor de geboorte van Christus, de stad Stavoren zijn ontstaan. Dit fascinerende verhaal is echter een legende en geen historische werkelijkheid.

Staveren

Historici en taalkundigen hebben een totaal andere verklaring voor de plaatsnaam Stavoren. De plaats werd in het verleden meestal Staveren (dus met een e in plaats van een o) genoemd. Dat woord zou in de oude Friese taal ongeveer hebben betekend 'bij de palen'. Dit sloeg mogelijk op het grote palenscherm bij de vroegere haven, die de golven uit de zee brak en er zo voor kon zorgen dat schepen veilig konden aanmeren.

Odulfus

De plaats Stavoren is minder oud dan men in de legendes over de god Stavo beweert. Waarschijnlijk werd Stavoren in de vroege middeleeuwen gesticht. Bij deze plaats werd in het jaar 837 door de monnik Odulfus een klooster gesticht. Dit zou later naar die stichter vernoemd worden: het Sint-Odulphusklooster. Dat klooster werd in de negende en tiende eeuw een belangrijk hoofdkwartier voor het verspreiden van het christelijke geloof. De plaats Stavoren (als havenplaats) en het Sint-Odulphusklooster (als religieus centrum) zouden toen gezamenlijk een bloeitijd hebben beleefd. Daar kwam een einde aan toen in het jaar 991 de Vikingen binnenvielen en zowel de plaats als het klooster plunderden.

Glorietijd

Stavoren herpakte zich in de daaropvolgende jaren. In 1061 kreeg de plaats officieel stadsrechten. Het was daarmee de eerste plaats in Friesland die deze rechten kreeg. De stad groeide in de volgende eeuwen uit tot een buitengewoon bloeiende havenstad, die op grote schaal handel dreef met de toonaangevende havensteden aan de Noordzee en ook de Oostzee. Volgens het toenmalige recht hadden schippers die uit Stavoren kwamen, bij de tol aan de Sont (de doorgang naar de Oostzee) voorrang op andere schippers uit andere gebieden rondom de Noordzee. Deze privilege had Stavoren gekregen van de koning van Denemarken, die in deze periode de macht had over die tol bij de Sont.

Hoofdstad van de Friese kusten

Naar die glorieperiode verwijst ook de bijnaam van Stavoren: 'de hoofdstad van de Friese kusten'. Het was in die tijd zonder twijfel de belangrijkste plaats in Friesland, maar ook de rest van de lage landen was voor een belangrijk deel afhankelijk van de handel die via Stavoren liep. Die bloeitijd en de daaropvolgende neergang van Stavoren is ook de historische achtergrond bij het verzonnen volksverhaal over 'Het Vrouwtje van Stavoren'.

Slag bij Stavoren

In het jaar 1345 speelde de stad Stavoren een hoofdrol bij de 'Slag bij Warns', wat een buitengewoon beroemde veldslag is in de Friese geschiedenis. Friesland werd toen aangevallen door een leger uit Holland. De Friezen versloegen de Hollanders op een verpletterende wijze. Deze veldslag vond vlakbij Stavoren plaats en in de loop der tijd hebben diverse prominente historici ervoor gepleit dat eigenlijk de naam de 'Slag bij Stavoren' historisch gezien een betere benaming zou zijn dan de 'Slag bij Warns'.

Oud-Stavoren

Het Stavoren waarover hierboven wordt geschreven, de hoofdstad van de Friese kusten, de buitengewoon succesvolle Hanzestad waarvan de schippers heersten over de Noordzee en de Oostzee, de stad van het grote Sint-Odulfusklooster en de stad van het Vrouwtje van Stavoren, bevindt zich geografisch gezien echter wel net op een andere locatie dan het 21e eeuwse stadje Stavoren. Die oude locatie noemt men meestal 'Oud-Stavoren'. In de middeleeuwen had men meermaals last van grote stormvloeden, die voor overstromingen zorgden in Stavoren. Om daaraan te ontkomen, heeft men in de loop der eeuwen zowel de stad als het klooster diverse malen naar een andere locatie moeten verhuizen, meer landinwaarts.

De locatie waar de oude stad vroeger lag, viel op den duur geheel ten prooi aan de opstormende zee. De voormalige stad kwam dus te liggen op de bodem van de Zuiderzee, wat later het IJsselmeer werd. Deze omstandigheden hebben archeologisch onderzoek naar Oud-Stavoren vanzelfsprekend bemoeilijkt. Historici zijn het er wel over eens dat Oud-Stavoren ergens nabij Stavoren op de IJsselmeerbodem moet liggen, maar de exacte locatie is opvallend genoeg nog nooit gevonden.

Staveren, Starum of Stavoren?

Er zijn in de loop der tijden verschillende schrijfwijzen geweest van deze plaatsnaam, zoals Stavoren, Staveren en Staveron. In de jaren zeventig van de 20e eeuw heeft de gemeenteraad besloten dat voortaan 'Stavoren' de officiële schrijfwijze was. Een reden om hiervoor te kiezen en niet voor 'Staveren' was dat men geen verwarring wilde met de Gelderse plaatsnaam Staverden. Een minstens zo belangrijke reden was echter, dat men in het buitenland het verhaal van 'het vrouwtje van Stavoren' kent en de gemeenteraad om toeristische redenen graag bij de schrijfwijze van de plaatsnaam in dat verhaal wilde aansluiten. Opvallend genoeg wordt de plaats echter door de meeste inwoners in de 21e eeuw nog altijd 'Staveren' genoemd. In het Fries heet de stad officieel overigens niet Stavoren of Staveren, maar Starum.

Stavoren in de 21e eeuw

De ooit zo bloeiende stad Stavoren is anno 2020 nog maar een plaatsje met circa 950 inwoners. Het stadje is zich economisch gezien vooral gaan richten op toeristen die van watersport houden. Het is een populaire plaats geworden voor pleziervaarders die zowel op de Friese Meren als op het IJsselmeer willen zeilen. Stavoren was tot 1984 de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente. Vervolgens werd de het stadje een onderdeel van de fusiegemeente Nijefurd. Daarna fuseerde deze gemeente in 2011 met een aantal andere gemeenten tot de nieuwe gemeente Súdwest-Fryslân, met als hoofdplaats Sneek. Dit behoort qua oppervlakte tot de grootste gemeenten van Nederland.

Lees verder

• Het vrouwtje van Stavoren - een Friese sage
• Stavoren - havenstad aan het IJsselmeer in Friesland