Het beleg van Groenlo in het verleden en de sporen van nu

Groenlo (Grolle of Grol) is een stad in de Achterhoek (Gelderland) en in de gemeente Oost Gelre. De naam Groenlo is ontstaan in de zevende eeuw en refereert waarschijnlijk naar een groen bos (Groñi-loo). In de 14de eeuw werd Groenlo ommuurd en in de 16de eeuw werden de wallen om Groenlo heen vernieuwd. Een gracht in de vorm van vijf hoeken werd gegraven, om de burgers te beschermen. In de 16de en 17 eeuw vormde Groenlo een vestingstad die vooral tijdens de Tachtigjarige Oorlog veel belegerd is geweest. Veel elementen uit het verleden zijn de anno 2020 zichtbare getuigen hiervan.

• De stad Groenlo (Grol, Grolle)
• De Tachtigjarige Oorlog
• Belegh van Grol
• De strategie van het belegh van Grol
• De circumvallatielinie
• Einde vestingstad
• Andere zichtbare herinneringen
• Een bijzondere ontdekking
• Kerkers 1627

De stad Groenlo (Grol, Grolle)

Groenlo (Grol, Grolle) ligt tegen de Duitse grens en is ontstaan in het begin van de zevende eeuw. Het lag aan de handelsweg van Nederland naar Duitsland waardoor Saksen (afkomstig van de Noord-Duitse laagvlakte) zich er gingen vestigingen. Er ontstond een bloeiende welvaart in Groenlo. Om Groenlo lagen wallen en in 1277 kreeg Groenlo dan ook het stadsrecht van Graaf Reinoud I van Zutphen waar het toen onder viel en vanaf toen was het stad Groenlo. Een stad van bescheiden omvang, maar een stad en vestingstad.

De Tachtigjarige Oorlog

De Opstand of de Nederlandse Opstand was een opstand van Nederland tegen het Spaanse Rijk (1568 tot 1648), met een tussenpoos van twaalf jaar vrede (1609-1621). De opstand in Nederland werd geleid door Willem van Oranje, ook Willem de Zwijger genoemd (vermoord in 1584), en voortgezet door zijn zonen Maurits en Frederik Hendrik. Fillip II (*1527-†1598) leidde de Spanjaarden en werd na zijn dood opgevolgd door zijn twintigjarige zoon Fillip III.

Groenlo werd in 1606 ingenomen door de Spanjaarden onder leiding van Spinola. In 1617 werden de ommuurde vijfhoekige vestingwerken verbouwd in een zeshoekig vestingwerk met hoge aarden wallen zes bastions, zes halve manen (een verdedigingseiland in de gracht) en zes ravelijnen (het buitenwerk van een vesting). Ook de loop van het riviertje de Slinge moest aangepast worden. Negentien jaar later in 1627 (tijdens het belegh van Groenlo of het beleg van Grol) kwam onder leiding van Prins Frederik Hendrik (die in 1625 zijn broer Maurits opvolgde als stadhouder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden), Groenlo weer in handen van het Staatse leger (het leger van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden). In 1648 accepteerde Spanje de Nederlandse Republiek als een onafhankelijke republiek.

Belegh van Grol

Tijdens de Tachtigjarige Oorlog is de stad Groenlo diverse malen belegerd geweest tussen de troepen van Nederland en Spanje. In 1606 is Groenlo in handen van de Spanjaarden en in 1627 werd er besloten om Groenlo definitief te heroveren en werd het plan van aanpak gemaakt om de oorlog tegen de Spanjaarden te beëindigen. Vanuit het westen trok in 1627 Frederik Hendrik (die in 1625 zijn overleden broer Maurits opvolgde) met zijn leger over de Rijn naar het oosten. Aangekomen bij Emmerick aan de Rijn ging de tocht verder over het land, naar Groenlo.

De strategie van het belegh van Grol

Voor de verovering van de stad Groenlo werd voor de eerste keer tijdens de Tachtigjarige Oorlog een insluitingslinie (circumvallatielinie) of verdedigingslinie gemaakt. Voordat de circumvallatielinie een feit werd moesten er eerst:

• kwartieren aangelegd worden;
• schansen gebouwd worden;
• een omwalling gemaakt worden.

Kwartier

Als eerste werden er drie legerkampen (kwartieren) voor de militairen ingericht. Eén kwartier in het oosten van Groenlo bij Zwolle waar Duitse en Schotse troepen verbleven, één kwartier ten zuiden van Groenlo bij Lievelde, waar het kampement van prins Frederik Hendrik was en één kwartier ten noordwest van Groenlo, bij Avest. Ook werden er langs de wegen naar Groenlo toe redoutes gebouwd. Redoutes zijn extra kleine vierkante verdedigingsschansen en dienen naast het bewaken van de wegen ook een waarschuwingsfunctie door te seinen met rook- en vuursignalen. In de loop van het beleg werden er nog twee kwartieren bij gebouwd.

Schansen
Er werden schansen gebouwd om de toegangswegen naar Groenlo voor het Spaanse leger te bemoeilijken: een stervormige schans met vier punten (bastions) omringd door een gracht en een aaneengesloten rij van palen als omheining (palissade). Zo werd de Franse schans gegraven aan de weg naar Bredevoort, de Friese schans aan de weg
naar Vreden (D), de Hollandse schans aan de weg naar Borculo, de schans Altena aan de weg naar Enschede en de Engelse schans in Lievelde, om het kwartier ten noorden van de Engelse schans te verdedigen: het kwartier van prins Frederik Hendrik (de Lievelder Es) met 10.000 militairen.
Omwalling
Om de kwartieren lag een gracht en een aarden wal (vestigingswal) met boven op de wal geschut (borstwering). De wal had een hoogte van bijna twee meter en een breedte van bijna twee en een halve meter. Onder de wal bevond zich de onderwal (faussebraye) en een doorlopende weg (bedekte weg) rondom de vesting met een extra lager walletje (glacis). Alles ter verdediging van de stad Groenlo.

De circumvallatielinie

Na de kwartieren en schansen begon prins Frederik Hendrik meteen met het aanleggen van een aarden wal, ruim drie kilometer om de stad Groenlo heen: de circumvallatielinie of verdedigingslinie, die zo’n 15 kilometer lang was. In en langs de verdedigingslinie kwamen onder ander:

• 14 redoutes;
• hoornwerken;
• ravelijn;
• redan.

Redoutes

In de verdedigingslinie waren 14 kleine, gesloten schansen (redoutes) gebouwd. Redoutes waren behalve kleinere verdedigingswerken, vooral ook waarnemingsposten waarmee de kleinere zandwegen naar Groenlo werden bewaakt. Vanuit de redoutes kon men dan met rook- dan wel vuursignalen alarm slaan.

Hoornwerken

Een hoornwerk is een uitbouw van de linie en bestaat uit een verbindingsmuur (courtine) tussen twee punten (bastions) van de verdedigingswal. De lange rechte buitenkant sloot aan op de verdedigingslinie met als voornaamste doel bij een vijandelijke aanval te kunnen vuren.

Ravelijn

Courtines worden verdedigd door ravelijnen: een drie- of vijfhoekig eiland in een gracht, los van de verdedigingslinie en ter hoogte van het hoornwerk. Een ravelijn heeft een open zijde voor geschut (batterij) en is het buitenwerk van de verdedigingsvesting.

Redan

Een redan is een driehoekige versterking in de verdedigingslinie zelf en niet, zoals een ravelijn, een eilandje in het water.

Einde vestingstad

Binnen zes weken na de aankomst van het Staatse leger was het Belegh van Grol een overwinning voor prins Fredrik Hendrik die daarna een kanon schonk aan de stad Groenlo. Het authentieke kanon dat in 1570 is vervaardigd staat anno 2020 op het Mussenbolwerk of kanonswal en maakt deel uit van het park de halve maan met het vogeleiland, de vroegere ravelijn. Op bepaalde tijden wordt er in de 21ste eeuw met dit kanon nog geschoten, zoals met nieuwjaar, kermis en carnaval.

Andere zichtbare herinneringen

Herinneringen die naar het Belegh van Grol verwijzen, zijn onder ander de:

• Stadspoort en stadsmuur;
• Grolse gracht;
• Oude Callixtuskerk;
• Slag om Grolle.

Stadspoorten en stadsmuur
Aansluitend op de stadswallen worden rond 1235 in Groenlo de twee poorten gebouwd aan de west- en zuidzijde. De derde stadspoort aan de noordkant wordt ongeveer een eeuw later in opdracht van graaf Reinoud II van Gelre gebouwd, samen met de stadsmuur en twaalf ronde verdedigingstorens. De huidige grachten met de resterende wallen zijn ontstaan tijdens het twaalfjarig bestand, toen de stad in Spaanse handen was. Het opknappen van het verdedigingsstelsel ging gepaard met zes bastions en het verleggen van de bedding van de Slinge, die van midden in de stad verlegd werd tot om de stad heen. Stadspoorten die toegang tot de stad gaven, waren de:

• Beltrumse poort (westzijde);
• Lievelder poort (zuidzijde);
• Nieuwe poort (noordzijde).

In 1832 gaan de drie stadspoorten tegen de grond en in 2004 zijn bij bouwwerkzaamheden de resten van de Lievelderpoort en delen van de stadsmuur gevonden. Anno 2020 liggen de resten op de Boompjeswal omdat hier meer ruimte is en de Lievelder poort die hier stond, een grote gelijkenis toonde.

De Grolse gracht

De Grolse gracht is een onderdeel van de verdedigingswerken geweest en anno 2020 is het een rijksmonument. De gracht is cultuurhistorisch bepalend maar tevens een gracht om actief te beleven. In 2012 is de gracht verbreed, zijn er nieuwe bruggen gekomen, is de groeninrichting aangepakt (natuur, rust en historie komen samen), zijn de contouren van de oorspronkelijke historische vesting zichtbaar gemaakt, zijn er diverse replica’s van kanonnen langs de gracht gekomen en wordt de gracht creatief en sportief gebruikt door:

• schaatsers in de winter;
• zwemmers in de zomer;
• vaarders in de fluisterboot;
• vissers als viswater.

Vandaar de naam: 'Groenlo Venetië van de Achterhoek'.

Oude Callixtuskerk

De Oude Calixtuskerk is met bouwen begonnen in de 13de eeuw is voltooid in de 14de eeuw (rond 1520). De kerk met de laatgotische stijl heeft tijdens de Tachtigjarige Oorlog veel schade geleden.

Slag om Grolle

Normaal gesproken vindt 'de Slag om Grolle' om de twee jaar plaats met re-enactors (mensen gekleed zijn als die 17de-eeuwse soldaten) die het belegh van Grolle imiteren. De inwoners van Groenlo figureren als 17de-eeuwse burgers tijdens de slag om Grolle. De stad:

• is drie dagen en nachten autovrij;
• heeft een fakkeloptocht;
• heeft kinderactiviteiten;
• heeft twee feestavonden;
• geeft de mogelijkheid om de hele dag door de loopgraven te bezoeken en gevechten te zien tussen de re-enactors.

De slag om Grolle wordt georganiseerd door vrijwilligers.

Een bijzondere ontdekking

Nog steeds worden sporen uit het verleden ontdekt. In 2003 was de zomer erg droog en het gras verdroogde, behalve het groene gras in een stervormige vorm. Een piloot ontdekte de vorm en maakte er foto’s van en het bleek dat in de grond de restanten zaten van de Franse schans. In 2011 legden archeologen restanten bloot van de Hollandse schans. De wal is gedeeltelijk afgegraven om zand te winnen en daarbij zijn enkele kanonskogels uit de 17e eeuw gevonden.

Kerkers 1627

In 1982 werden onder het oude stadhuis van Groenlo 17e-eeuwse kerkers ontdekt. In de kerkers bevinden zich deuren met eeuwenoude planken uit palen die in 2014 gevonden zijn in de gracht. Een waterput bevindt zich in de kerkers en een lijst met namen van mensen die er gevangen hebben gezeten.