Reconstructie van de Engelse Schans uit 1627 in Lievelde

Lievelde (Lie-vulde) is een dorp in de gemeente Oost Gelre, Gelderland en ligt tussen Lichtenvoorde en Groenlo. Ten zuiden van Lievelde ligt de Besselinksschans. Naast onder ander evenementen zoals het muziekfestival de zwarte cross, en motorwedstrijden van de MACL (Vereniging Motor- en Autoclub Lichtenvoorde), ligt de Engelse Schans in het hart van de Besselinkschans. De Engelse Schans is een overblijfsel van de verdedigingslinie om Groenlo in de zeventiende eeuw, om Groenlo te bevrijden van de Spanjaarden.

• Waarom een Engelse Schans
• De Engelse Schans
• De strategie van de Engelse Schans
• De Engelse Schans na 1627
• Bouke’s toren
• De herontdekking van diverse verdigingswerken in de buurt van Groenlo

Waarom een Engelse Schans

In de zomer van 1627 werd op een uitloper van het Winterswijks plateau (of Oost-Nederlands plateau), een achttien meter hoger gelegen plateau waar drie beken (de Visserijbeek, Vragenderbeek en Weijenborgerbeek) naar beneden stromen in en nabij de Besselinkschans, door de Staatse troepen van prins Frederik Hendrik de Engelse Schans aangelegd. Vanaf 1606 is Nederland in handen van de Spanjaarden tot de Tachtigjarige Oorlog (1568 tot 1648). In 1627 werd door het Staatse leger (het leger van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden) onder leiding van prins Frederik Hendrik van Oranje Nassau besloten om Groenlo te heroveren en werd een plan van aanpak opgesteld om een einde te maken aan de oorlog tegen de Spanjaarden. Voor de verovering van de stad Groenlo werden vijf schansen gebouwd voordat er rondom Groenlo een verdedigingslinie (circumvallatielinie) gemaakt werd. Het betrof schansen op plekken om doorgaande wegen naar Groenlo af te sluiten voor vijandelijk verkeer.

De Engelse Schans

De Engelse Schans had echter een buitengewone functie in de strategie van het belegh van Groenlo. Deze schans lag buiten de verdedigingslinie omdat het kampement van Frederik Hendrik op nog geen kilometer afstand lag van de Engelse Schans (Lievelder Es is ten oosten van het openluchtmuseum en herberg Erve Kots) en echt een kamp kon zijn om aangevallen te worden door vijandelijke troepen. Het doel van de Engelse Schans was dan ook om het kampement van de prins te behoeden voor vijandelijke aanvallen, wat gelukt is. Er werden drie legerkampen ingericht waarvan een op de Lievelder Es, één in het buurtschap Zwolle en één ten westen in Avest. De belegering van Groenlo had ongeveer een maand geduurd toen de Spanjaarden capituleerden. Op 19 augustus 1627 werd het capitulatie-verdrag getekend. In 1648 accepteerde Spanje de Nederlandse Republiek als een onafhankelijke republiek. In 1935 werd het gebied de Besselinksschans gekocht door de MACL die de restanten van wallen en bastions gebruikten als crossbaan.

De andere schansen

In totaal werden er vijf schansen aangelegd door het Staatse leger. Een stervormige schans met vier punten (bastions) omringt door een droge gracht en omheind door een aaneengesloten rij van palen (een palissade). Naast de Engelse Schans zijn dit de:

• de Franse Schans, ten zuiden van Groenlo;
• de Friese Schans, ten oosten van Groenlo;
• de Hollandse Schans, ten westen van Groenlo;
• de Schans Altena, ten noorden van Groenlo.

De namen van de schansen duiden op het land of gebied waar de Staatse soldaten vandaan kwamen. Vanuit de kampementen werd door Franse en Engelse soldaten zelfs een wedstrijd gemaakt welke loopgraaf vanuit de schans het eerst de gracht om Groenlo zou bereiken.

De strategie van de Engelse Schans

Schansen waren kleine vestigingen die bij een aanval zelfstandig moesten handelen. Een vierkant middenterrein met op elke hoek een puntig verdedigingswerk (bastion). Om de Engelse Schans werd een droge gracht heen gegraven van 7,50 meter breed en 1,90 meter diep en waarbij het vrijgekomen zand werd gebruikt voor een hoge wal van 1,70 meter en die op de grond 7 meter breed was. Achter de wal lag het binnenterrein met de tenten van de soldaten en een eigen waterput. In de grachten werden stormpalen geplaatst evenals bij de borstwering. Dit ter verdediging van de soldaten die zich op de wal bevonden. Op sommige plekken buiten de gracht werden grote rijen palen geplaatst met ijzeren weerhaken (‘scheurbroeken’ geheten).

De Engelse Schans na 1627

Na 1627 nam de natuur de resten van de Engelse Schans langzaam over. Vanaf 1945 werd het terrein gebruikt als motorcrosscircuit. De Engelse Schans is de ontginning hierdoor grotendeels ontlopen doordat op het verdedigingswerk van de Tachtigjarige Oorlog het oefen- en wedstrijdcircuit werd uitgezet. In 1946 kwam het circuit in de voormalige gracht te liggen, met de leeuwenkuil als moeilijkheid en de springbulten waar tijdens de Tachtigjarige Oorlog de hoektorens opstonden, dienden als springbulten voor de motorrijders. In het andere bos (met de berenkuil) werd in 1990 besloten om hier de nieuwe crossbaan aan te leggen om de oorspronkelijke verdedigingswerken in ere te herstellen en te behouden voor de toekomst. Na meer dan tien jaren herstel door de projectgroep Herstel Engelse Schans kon de gereconstrueerde Engelse Schans in 2002 voor het publiek worden opengesteld. Het resultaat is een stervormige schans met vier bastions (punten) omringd door een gracht en een palissade, een rij van palen als omheining, met een uitkijktoren.

Bouke’s toren

Doordat tijdens de reconstructie van de schans een hoogwerker gebruikt werd ontstond het idee om ook bezoekers de contouren van de schans te laten zien. Het idee werd werkelijkheid en in 2010 werd een hoge uitkijktoren geopend voor elke bezoeker zonder hoogtevrees; een stalen toren van twintig meter hoog die lichtjes ‘meebeweegt'. Boven gekomen wijzen informatieborden uit waar Groenlo ligt of de Lievelder Es. De naam Bouke’s toren is een herinnering aan Bouke ten Brinke, de in 2009 overleden voorzitter van de MACL en de Stichting Engelse Schans (SES).

De herontdekking van diverse verdigingswerken in de buurt van Groenlo

Door de hete zomer van 2003 is de Franse Schans en een groot hoornwerk met redoute ontdekt. Een piloot van een ultra-light vliegtuigje zag tussen de verdroogde mais, groene banen in een puntvorm. Hij vloog door naar de in de buurt gelegen gereconstrueerde Engelse Schans en zag dat de groene lijnen in het droge maisland op de contouren van de Engelse Schans leken. De Franse Schans uit 1627 was ontdekt! Iets verderop ten westen van Groenlo zijn dat jaar de contouren van een redoute en een groot hoornwerk waargenomen, waar anno 2017 industrieterrein de Laarberg is gebouwd. Een redoute diende als uitkijk- en verzamelpost voor het Staatse leger en is een van de veertien die aangelegd zijn in de circumvallatielinie. Een groot hoornwerk bestond uit twee bastions en moest de weg van Eibergen-Enschede bewaken.

2009

In 2009 wordt in buurtschap Zwolle (Oost Gelre) ten noorden van Groenlo de riolering vervangen. Hier bevond zich ongeveer het kampement van Schans Altena onder leiding van Ernst Casimir van Nassau en daarom is er archeologisch onderzoek verricht, met succes. Aangetoond is dat het kampement voorzien was van een dubbele gracht en wal en een redan, een verdedigingswerk met een driehoekige vorm.

2012

In 2012 vond archeologisch onderzoek plaats naar het Groot Hoornwerk ten noordwesten van Groenlo, eerder in 2003 gezien van uit de lucht. Archeologisch onderzoek vond plaats om de juiste plek van de circumvallatielinie te bepalen.