Megafauna uit het Pleistoceen: De mastodont

Hoewel er veel interessante schepsels in het verre verleden bestaan hebben, trekken vooral de dinosauriërs de aandacht naar zich toe. Onterecht, ook na de ten ondergang van deze reuzenhagedissen hebben er nog enorme, opmerkelijke organismen de aarde bewandeld. De megafauna uit het Pleistoceen bijvoorbeeld. Dit tijdvak loopt volgens de tijdsschaal van het de ICS (International Commission on Stratigraphy) van ongeveer 2,5 miljoen tot iets minder dan 12 duizend jaar geleden. Het was een periode waarin ijstijden elkaar aan een ongezien tempo opvolgden, maar het was ook een tijdperk vol leven. Zes miljoen jaar geleden dwaalden de eerste mastodonten rond op de aarde.

Uiterlijk

Er zijn vier soorten mastodonten bekend, waarvan de Amerikaanse mastodont de bekendste is. De drie overige zijn de Mammut cosoensis, Mammut matthewi en de Mammut raki. De verschillen tussen de Amerikaanse mastodont en de twee laatstgenoemden zijn echter verwaarloosbaar, sommige wetenschappers weigeren zelfs te erkennen dat het andere soorten zijn. Wat ze allemaal gemeen hebben is dat ze lijken op de olifant die we vandaag kennen, hoewel ze er geen direct verwantschap mee delen. Mastodonten werden waarschijnlijk even groot als de Afrikaanse olifant, met een schofthoogte van om en nabij de drie meter. Verder delen ze in grote lijnen de lichaamsbouw en bezitten ze net als hun hedendaagse dubbelgangers ook slagtanden en een slurf. Wat de mastodont onderscheidt van een banale olifant is het feit dat ze net als een mammoet behaard waren. Daarnaast loopt hun kop geleidelijker over naar de romp, hebben ze kleinere oren en zijn hun slagtanden meer gekruld.

Gedrag

De mastodont was een vegetariër. Hij overleefde op een dieet van blaadjes. Vrouwtjesmastodonten leefden in groepen met hun kalfjes van het mannelijk of het vrouwelijk geslacht. Wanneer een mannelijke mastodont volwassen werd verliet hij de groep om een solitair leven te gaan leiden. Het kon goed zijn dat hij het tijdens zijn omzwervingen aan de stok kreeg met een ander exemplaar. Gevechten tussen mastodonten onderling was niet zeldzaam. Vaak twistten ze over het recht om met een wijfje te mogen paren. Hun gigantische slagtanden kwamen goed van pas bij dit soort gevechten. De slagtanden waren overigens ook een effectief wapen tegen roofdieren als de sabeltandtijger.

Tijd en ruimte

Uitgestorven diersoorten zijn moeilijk te situeren in tijd en ruimte. De eerste mastodonten zouden zo'n 6 miljoen jaar geleden ontstaan zijn. Voor een paar miljoen jaar lopen de reuzen rond in Noord- en Zuid-Amerika en Eurazië. Iets meer dan 10 000 jaar geleden kostte de dodelijke combinatie van de mens en klimaatveranderingen de laatste mastodont het leven.

Ontdekking

De eerste fossiel van een mastodont werd in 1705 ontdekt door een boer. Het exemplaar had zijn laatste rustplaats gevonden op de plek waar duizenden jaren later het dorpje Claverack in New York gebouwd zou worden. De man besefte het belang van zijn ontdekking niet en ruilde de oeroude slagtand maar al te graag met een lokale, snuggere politicus voor een glas rum. Uiteindelijk kwamen de fossiele resten in Engeland terecht waar ze bekend werden onder de naam Incognitum, Latijns voor ongekend. De eerste beenderen die ook echt bestudeerd werden, zijn afkomstig uit het Big Bone Lick State Park in Kentucky. Daar werden ze ontdekt door Franse soldaten die ervoor zorgden dat de dierlijke resten terechtkwamen in hun vaderland. Ze werden over de Mississipi verscheept naar het natuurhistorisch museum van Parijs. Pas in 1806 werden de beenderen geïdentificeerd en gaf de 'vader van de paleontologie', de Franse Georges Cuvier de nieuwe diersoort de naam mastodont.