Geschiedenis van thee: Van ontdekking tot Japanse ceremonies

Thee is een boeiende drank omwille van de vele variaties die er zijn. In tal van landen wordt thee geteeld en elk land heeft zijn eigen thee-cultus en geschiedenis. Het is best boeiend om de geschiedenis van deze drank eens door te nemen. Zo blijkt volgens de Chinezen dat de thee door één van hun keizers per ongeluk werd ontdekt. Er is echter nogal wat twijfel of dit een mythe is of een feit. Het is echter wel zo dat thee daar reeds in de 3e eeuw v.C. werd gedronken. Eerst dronk men thee omwille van zijn medicinale krachten maar later omwille van het genot van thee. Monniken brachten de thee naar Japan waar men echte theeceremonies ontwikkelde.

De ontdekking van de thee

De mythe
Volgens de Chinezen begint het verhaal van thee bij keizer Shen Nung. Hij was een geleerde en een kenner van kruiden. Hij wou met het oog op hygiëne enkel gekookt water drinken. Op een dag in 2737 v.C. zat de keizer onder een wilde theestruik. Een lichte bries stak op en enkele bladeren kwamen terecht in het kokende water. Hij dronk van het brouwsel dat hierdoor was ontstaan en vond het lekker en verfrissend. Zo zou thee ontdekt zijn.

De realiteit

Het is moeilijk te achterhalen of Shen Nung echt bestaan heeft of eerder een mythologisch figuur is. Men heeft geen geschreven bronnen heeft uit deze periode die het verhaal van het ontstaan van thee kunnen bevestigen. Aangezien er tot in de 3e eeuw v.C. geen eenheid was in China en er dus nog geen verenigd rijk was, lijkt het onwaarschijnlijk dat ze een keizer hadden in 2737 v.C.

Het is echter wel zo dat geleerden het er wel over eens waren dat China de drank al heel lang kende. Dat bewijs werd namelijk geleverd toen het vermeld werd in een schriftelijke bron van 300 v.C. In deze bron werd er door een Chinese arts verwezen naar thee als geneesmiddel om de concentratie en de waakzaamheid te vergroten.

Verwarring alom

Toch zorgt de schriftelijke bron van de Chinese arts ook voor verwarring aangezien het woord 'tu', dat thee betekent, ook gebruikt werd voor zaaidistels. Het Chinese karakter was dus hetzelfde alleen wanneer het uitgesproken werd, kon men het onderscheid maken tussen 'tu' als thee of 'tu' als zaaidistels. Pas tussen 206 v.C en 220 n.C zal een keizer uit de Han-dynastie bepalen dat het karakter als 'cha' moest worden uitgesproken wanneer men naar thee verwees. In de 8ste eeuw n.C. nam men definitief alle onduidelijkheid weg door thee een eigen karakter te geven in het Chinese geschrift.

De grote vraag naar thee leidde tot een verdere ontwikkeling

Toenemende vraag in 3e eeuw v.C.

Thee werd tot de 3e eeuw v.C. gebruikt als medicijn. Men maakte een tonicum uit de verse groene blaadjes van wilde theebomen. Om te kunnen voldoen aan de toenemende vraag moest men echter een garantie hebben op een regelmatige oogst en kon men onmogelijk nog beroep doen op enkel wilde theebomen. Zo begonnen boeren op kleine akkers theestruiken te kweken. Geleidelijk aan ontwikkelde men een droog- en bewerkingssysteem.

Thee wint aan populariteit in de 4e en 5e eeuw

Tijdens de 4e een 5e eeuw nam de populariteit toe van thee in China. Omwille van de stijgende populariteit vestigde men nieuwe heuvelplantages in de vallei van Chang Jiang.

Keizers kregen thee als geschenk omdat het zo populair was. Maar de thee was niet enkel een drankje voor de rijken. Het werd ook geschonken in herbergen, eethuizen en zelfs in wijnwinkels.

In 476 werd thee aangeboden in de vorm van geperste blokken gestoomde groene bladeren. Deze blokken werden verruild met de Turken waardoor de thee zich begon te verspreiden op internationaal niveau.

De gouden eeuw van de thee

Thee als statussymbool

Vanaf 618 tot 906 spreekt men van de gouden eeuw voor de thee. Het drankje werd namelijk niet enkel meer gedronken om zijn medicinale kenmerken maar werd vooral gedronken omdat men er van genoot. De bereiding en het serveren van het drankje groeiden uit tot een ware theeceremonie. Theehandelaars werden rijk en pottenbakkers en edelsmeden begonnen kostbaar theegerei te maken omdat dit een waar statussymbool werd. Er werden ook boeken, nog een statussymbool in die tijd, geschreven over thee.

Blokken thee
Tijdens de gouden eeuw werden de jonge blaadjes na het plukken gestoomd en gekneusd om vervolgens tot een pasta geroerd te worden. Deze pasta werd verkregen door er pruimensap aan toe te voegen. De pruimensap diende als bindmiddel. De pasta werd in vormen gedaan en tot blokken geperst om daarna droog te bakken. Om effectief thee te zetten, werd het geperste blok in het vuur geroosterd tot het zacht genoeg was om het tot poeder te verkruimelen dat vervolgens in water werd gekookt.

Naar gelang de wens van de theeliefhebber werden volgende smaken toegevoegd: zoete ui, gember, kruidnagels, sinaasappelschil en pepermunt. Deze smaken werden voor of na het koken van het water toegevoegd.

Blokken thee bleven lang houdbaar en dienden zelfs soms als betaalmiddel in verre oorden.

Strenge regels

De regels om thee te verbouwen, werden tijdens de gouden eeuw opgesteld. Ze waren streng maar werden noodzakelijk geacht om zo de kwaliteit te garanderen. Deze regels bepaalden wie de thee moest oogsten, wanneer en hoe dit oogsten moest verlopen en hoe men de geplukte theebladeren moest behandelen. Er werd ook bepaald wat jonge theeplukkers al dan niet mochten eten om zo te voorkomen dat bepaalde geuren aan hun vingertoppen een effect zouden hebben op de theeblaadjes. Zo mochten ze geen knoflook, uien of sterke kruiden eten.

Waar komen de verschillende soorten thee vandaan?

Groene thee: van blokken naar losse thee

Oorspronkelijk teelde men in China enkel groene thee die in blokken werd geperst. Deze thee werd vooral geteeld tot 1360. Daarna probeerde men tijdens de Ming-dynastie thee te maken in een andere vorm. Men perste ze dus niet meer in blokken maar produceerde losse, gestoomde en gedroogde bladthee. Deze thee was echter niet goed houdbaar en verloor zijn geur en smaak vrij snel. Het is wel zo dat men subtielere smaken toevoegde aan de thee. Deze smaken waren essences van jasmijn, lotusbloemen en chrysanten.

Nieuwe theesoort ontstaat zwarte thee

Omdat er meer vraag was naar thee vanuit het buitenland, ontwikkelden Chinese kwekers twee nieuwe soorten thee. Dit deden ze vooral omdat de thee zijn kwaliteit moest behouden ondanks de verre reizen naar Europa. De twee theesoorten die ze ontwikkelden waren de zwarte thee en de gearomatiseerde bloementhee.

Zwarte thee werd van dezelfde blaadjes gemaakt als de groene, ook al dacht men aanvankelijk dat dit niet zo was. Men dacht oorspronkelijk dat zwarte thee van een andere plant kwam. Men verkreeg zwarte thee door het productieproces te wijzigen, niet de plant. Zo had de Ming-dynastie ontdekt dat de blaadjes beter bewaard bleven, wanneer men ze in de lucht liet fermenteren tot ze koperrood waren. Vervolgens ging men het natuurlijk rottingsproces tegen door ze te branden.

Van China naar Japan

Monniken verbouwen Chinese thee

In de Japanse geschiedenisboeken wordt het drinken van thee vermeld in 729. Op het paleis van keizer Shomu zou er thee geserveerd zijn aan 100 boeddhistische monniken. Het hield hen wakker en verbeterde de concentratie tijdens lange meditaties.
Maar thee was toen nog een Chinees product en werd niet verbouwd in Japan.

Pas in 805 zou een Japanse monnik kweekzaad uit China hebben meegebracht om te planten rondom het klooster waar hij woonde. Vijf jaar later zou hij de eerste thee gemaakt hebben van zijn planten. Hij bood keizer Saga de thee aan. Die keizer genoot zo van het drankje dat hij gebood om thee te verbouwen in vijf provincies rondom de hoofdstad.

Ware theeceremonies
Terwijl in China de theeceremonies wat verloren gingen, ontwikkelden de Japanners net hele complexe en unieke ceremonies. Zo bestaat er nog steeds de ceremonie Cha-no-yu. Deze ceremonie heeft als doel een moment van rust te scheppen waarin de gastheer en zijn gasten streven naar spirituele verkwikking en harmonie met het heelal.

De Japans theeceremonies bevatten allerlei elementen van de Japanse filosofie. Die filosofie is gebaseerd op vier principes: harmonie met anderen en de natuur, respect voor anderen, zuiverheid en rust.

Een theeceremonie kan wel tot vier uur duren en kan in je eigen huis of een speciaal theehuis uitgevoerd worden.

Lees verder

• Hoe wordt thee gemaakt? Van struik tot productieproces