Hoe effectief was de Franse Revolutie voor de burgers?

'Te wapen, burgers!', zo begint het refrein van de Marseillaise. Dit Franse volkslied is ontstaan rond de tijd van de Franse Revolutie, in de jaren 1789 tot en met 1799. De burgers voelden zich achtergesteld en probeerden hun positie te verbeteren door de wapens op te nemen tegen de overheid. Ze kwamen aan de macht, regeerden roerig en eindigden met de regering van keizer Napoleon. Of de Franse Revolutie dan ook inderdaad een positief effect heeft gehad op de situatie van de gewone burgers is niet zomaar te zeggen.

Oorzaken

De Franse burgers zaten in een lastige situatie. Het grootste probleem was het Ancien Régime, de oude manier van regeren. Franse koningen hadden in vrijwel alle opzichten alleenheerschappij (absolutisme). De absoluut vorst was daar tevreden mee en deed geen enkele poging dit regime te veranderen.

Economische onrust

Bij zijn beleid lette de koning niet op financiën. Lodewijk XV liet zijn opvolger Lodewijk XVI een enorme schuld na. In plaats van spaarzaam omgaan met geld en proberen de schuld af te lossen, steunde Lodewijk XVI de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog tegen de Britten. Dat kostte nog meer geld, wat leidde tot belastingverhogingen voor het Franse volk.
Daarnaast was er begin 1789 een hongersnood in Parijs, veroorzaakt door slecht zomerweer en een strenge winter, waardoor de economische ellende vergroot werd.

Sociaal-politieke ongelijkheid

Waar de Franse burgers ook mee te maken hadden, was de standenmaatschappij waarin Frankrijk was opgedeeld. Er bestonden drie standen: de geestelijkheid, de adel en de burgers. Van die drie kwam de zwaarste druk op de derde stand. De eerste en tweede stand hadden namelijk een aantal privileges. Ze hoefden bijvoorbeeld geen belasting te betalen, wat dus volledig door de burgers 'gedekt' moest worden. Met de genoemde verhoging werd die belasting alleen nog maar hoger.

Emmanuel-Joseph Sieyés, een priester die opkwam voor de burgers, verwoordt het in januari 1789 als volgt:


Hier zegt Sieyés dus dat de derde stand ontevreden was over zijn (gebrek aan) inspraak in de Staten-Generaal, en dat de burgers daar evenveel vertegenwoordiging wilde krijgen als de andere twee standen samen. Die twee standen hadden in het toenmalige systeem namelijk samen meer stemmen dan de derde stand. Daardoor konden de eerste en tweede stand nadelige besluiten altijd wegstemmen, en had de derde stand daar niets tegenin te brengen.

Verlichting

Zolang het volk niet klaagde, was dit de situatie in het Frankrijk van de zeventiende en begin achttiende eeuw. Maar dat veranderde door de komst van de Verlichting. Deze beweging kwam voort uit de wetenschappelijke revolutie uit de vorige eeuw en legde de nadruk op het zelf denken. Dat betekende onder andere dat men kritischer ging kijken naar de maatschappij. Vooral bij hoger opgeleide burgers, de bourgeoisie, werden de verlichte ideeën positief ontvangen.

Burgers beginnen Franse Revolutie

In 1789 gingen de burgers over tot actie. Ze probeerden het eerst nog zonder geweld, door het oprichten van een Nationale Vergadering, een Assemblée Nationale, op 17 juni 1789. Hiermee bereikte men dat de koning enkele hervormingen toekende, zoals gelijke belastingen. De derde stand bleef echter onrustig, want het vond de besluiten niet vergaand genoeg, en de inzet van geweld was hiervan het gevolg.

Op 14 juli 1789 werd de Bastille bestormd, een gebeurtenis die het begin zou blijken te zijn van de Franse Revolutie. Onder meer met de leus “Liberté, Egalité, Fraternité” (vrijheid, gelijkheid, broederschap) probeerden de burgers hun positie te verbeteren. Overigens werd dit motto in deze tijd weinig gebruikt en werd Fraternité vaak weggelaten.

De revolutie eindigde - na een roerige periode, met talloze guillotine-slachtoffers - in 1799 met de staatsgreep van Napoleon Bonaparte. In 1804 kroonde hij zich tot keizer.

Missie geslaagd?

Op het eerste gezicht lijkt het erop dat de bevolking er niets mee is opgeschoten. De Franse Revolutie begon met een absoluut koning en eindigde met een alleenheersende keizer. Wat kwam er terecht van de Liberté en de Égalité?

Liberté

De bevolking wilde meer vrijheid op een aantal gebieden, maar de voornaamste vrijheid was de vrijheid deel te nemen aan politiek. Dit doel werd niet behaald. Napoleon gebruikte wel een volksreferendum om zijn macht te bekrachtigen, maar een representatieve besluitvorming was het niet, aangezien Napoleon geen ruimte voor oppositie liet. Toch waren veel burgers opgelucht: de regering van Napoleon betekende een einde aan de onrust in Frankrijk.

Egalité

De derde stand wilde gelijkheid vergeleken met de andere twee standen en een meer gelijke verdeling van welvaart. Dat werd tot op zekere hoogte bereikt. Na de revolutie werd er minder waarde gehecht aan de stand waartoe iemand behoorde en werd opleiding daarom belangrijker. Voor de bourgeoisie dus een grote verbetering, maar veel (ongeletterde) burgers hadden daar nog steeds niets aan. Verder voerde Napoleon het Burgerlijk Wetboek in, de Code Napoléon. Daarin stonden wetten die gebaseerd waren op veel revolutionaire, verlichte, principes. Ze verbeterden de positie van de Franse burger zodanig dat de welvaart eerlijker verdeeld werd dan vóór de revolutie. Wel was er ook onder Napoleon een aristocratie, waardoor de standenmaatschappij nog steeds voortduurde.

Conclusie

Al met al hebben de Franse burgers wel geprofiteerd van de Franse Revolutie, hoewel niet zoveel als men van tevoren gehoopt had. De vrijheid werd niet zo verbeterd, maar er kwam wel meer gelijkheid in de Franse samenleving. Daarmee heeft de Franse Revolutie zeker een positief effect gehad voor de burger, maar dat nou echt effectief te noemen is?