De Engelse furie brandt los: Holmes' bonfire in 1666

De Tweede Engels-Nederlandse Oorlog (1665-1667) zou uiteindelijk gewonnen worden door de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Nederlanders van nu zijn dan ook trots op de Nederlandse overwinningen in die oorlog, met als hoogtepunt de Tocht naar Chatham. Daarbij werden de Engelsen in 1667 zware verliezen toegebracht. Toch leed de Republiek eerst nog wel zelf een grote nederlaag, op 19 en 20 augustus 1666. Toen vond een rampzalige gebeurtenis plaats op Vlieland en Terschelling: de Engelse furie. Een gebeurtenis waar Nederlanders liever níét aan herinnerd worden...

Het begin van de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog

Er waren al vanaf het begin van de 17e eeuw spanningen tussen Engeland en de Republiek. De reden hiervoor was dat beide landen grootmachten waren in scheepvaart en koopvaart. Engeland nam verschillende maatregelen om Nederlanders dwars te zitten, en na de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog (1652-1654) was de strijd nog niet gestreden. Een tweede Engels-Nederlandse oorlog begon in 1665. Het begon goed voor de Republiek: onder leiding van Michiel de Ruyter werd de Vierdaagse Zeeslag (11-14 juni 1666) gewonnen. De zeeslag op 4 en 5 augustus werd echter verloren. De Ruyter kon op het nippertje wegkomen en trok zich terug op Vlissingen. Hier ruziede hij met luitenant-admiraal Cornelis Tromp, die hem in de strijd niet genoeg zou hebben geholpen.
Ondertussen was de route naar de Waddeneilanden onbeschermd, waar de Engelse schout-bij-nacht Robert Holmes gebruik van wilde maken. Hij zeilde met zijn vloot door richting Vlieland.

Het belang van Vlieland en Terschelling

De Wadden waren van groot strategisch belang. Er waren drukke handelsroutes en ze vormden 'de poort tot Amsterdam'. Op de Vlieree, de Vlielandse rede, lagen 170 Nederlandse schepen. De schippers waren vertrokken uit Amsterdam en negeerden moedwillig bevelen van de admiraliteit om daarheen terug te keren. Het telde zwaarder dat ze de bemanningen al gage hadden betaald dan dat ze blootgesteld waren aan de Engelse dreiging. Een grote inschattingsfout, zo zou blijken.

De Engelse furie

Voor de navigatie had Holmes twee gidsen: de Nederlandse verrader Laurens van Heemskerck (gevlucht tijdens een gevecht) en een loods van een Deens schip. Hierdoor wist hij zijn vloot heelhuids door de verraderlijke wateren te krijgen.

Nederlandse vloot in vuur en vlam

Op 19 augustus werd Vlieland bereikt, waar de Engelsen tot hun verbazing de 170 schepen zagen liggen. De twee Nederlandse oorlogsschepen, die de koopvaardijschepen nog probeerden te beschermen, waren geen partij voor de Engelse overmacht. De Engelsen hadden vrij spel en vrijwel alle schepen werden in brand gezet. Een groot vuur was tot in de wijde omtrek te zien. Na deze verwoesting - de grootste Nederlandse scheepsbrand ooit - wilde Holmes eigenlijk doortrekken naar Vlieland, om dat dorp ook te verbranden. Opkomend noodweer zette een streep door dat plan: het Engelse buskruit was onbruikbaar omdat het nat geworden was.

Holmes' bonfire op Terschelling

Vlieland werd dus gespaard, maar de Engelse furie was nog niet gedoofd. Op de ochtend van 20 augustus kwamen de Engelsen aan op Terschelling. De eilandbewoners hadden dit al aan zien komen en waren gevlucht. De Engelsen gingen door waar ze gebleven waren; van de circa 270 woningen vielen ongeveer 240 ten prooi aan de brand. Vuurtoren de Brandaris en de Westerkerk werden gespaard. Deze aanval werd in Engeland Holmes's bonfire gedoopt, vanwege het 'vreugdevuur' dat er te zien was.

De Republiek neemt wraak

De Nederlandse verliezen waren vooral economisch: de verbrande schepen waren zo'n 50.000 gulden waard en West-Terschelling moest weer worden opgebouwd. Een jaar later zou de Republiek de rekening vereffenen door middel van de beroemde Tocht naar Chatham. De Engelse vloot werd daarbij beslissend verslagen, waardoor de Republiek de oorlog won.

1666-2016: Herdenken van een vergeten ramp

In augustus 2016 werd groots herdacht dat de Engelse furie 350 jaar geleden plaatsvond. De eilandbewoners van Vlieland en Terschelling wilden extra aandacht geven aan de 'vergeten ramp' en organiseerden op beide eilanden een ceremonie. Op de Brandaris werd een 3D-projectie van de Engelse furie vertoond.