Laag water in de Rijn en het wrak van een dynamietschip

Het dynamietschip ‘Elisabeth’ ontploft op de Rijn aan de Duitse zijde (bij Griethausen), ter hoogte van Spijk en Tolkamer. Bij de ontploffing komen dertien mensen om, vallen zeven gewonden en sneuvelden ruiten tot op een afstand van tien kilometer. In 2018 is het een erg droog jaar en staat het water in de Rijn erg laag. Het is dan de vijfde keer na de ontploffing dat de resten van het dynamiekschip te zien zijn.

• Het dynamietschip Elisabeth of ‘Reijmer’ en zes andere betrokken schepen
• De gebeurtenissen vooraf
• Een geweldige klap en gevolgen
• Vijftien doden
• Alle huizen in de verre omtrek schudden op hun grondvesten
• Dynamietschip boven water

De Rijn komt bij Spijk Nederland binnen en tussen Spijk en Millingen ligt de grens in het midden van de Rijn overgaand in Bijlands kanaal.

Het dynamietschip Elisabeth of ‘Reijmer’ en zes andere betrokken schepen

De schepen die bij de ontploffing betrokken waren zijn;

• het schip ‘Elisabeth' ook wel het dynamietschip Reijmer genoemd. De kapitein van het schip is H. Reijmer uit Pannerden en de eigenaar was C. van Meekeren uit Gendt (G);
• de ‘Maria Odedelia’. De kapitein is Kobus van Meekeren uit Gendt en de eigenaar is eveneens C. van Meekeren. Niet bekend is of het broers van elkaar waren of vader en zoon;
• de ‘Gesina’ van W. Leenders;
• de ‘Hoop’, een tweemaster uit Millingen van H. Gerritsen;
• de ‘Vier Gebroeders’ van P. Vermaas;
• de ‘Grete’ van Dhr.Willemsen;
• de ‘Duif’ van Th. Drevers uit Millingen.

De gebeurtenissen vooraf

Vanaf de kruitfabriek van Porz bij Keulen is het de bedoeling dat via het Zeelandse Liefkenshoek kisten met dynamiet naar Port Elizabeth in Zuid-Afrika gaan. Dynamiet nodig voor in de goudmijnen. In januari 1895 zijn twee schepen vanuit Keulen onderweg richting Tolkamer. Het water in de Rijn staat hoog en er is vorming van kruiend ijs. Bij aankomst in Nederland leek het de douaneambtenaren wijzer om het dynamiet te verdelen over zeven schepen. Begin februari begon het echter stevig te vriezen en vervoer verder werd te gevaarlijk. Het dynamiet werd zolang ondergebracht in een overslaghaven bij het Duitse Griethausen. Een maand later, op 19 maart, was het weer zodanig veranderd dat er besloten werd om het dynamiet verder te vervoeren in de zeven schepen. Door het hoge water en het kruiende ijs mocht dat niet aan Nederlandse zijde en werd er dus uitgeweken naar de Duitse zijde van de Rijn. Omdat de Rijn hier Duits grondgebied is, gebeurde het overladen door medewerkers van de kruitfabriek uit Keulen onder toezicht van vier Duitse politieagenten (gendarmes). Het dynamiet werd vanuit de opslaghal op karren geladen en naar de schepen vervoerd. De weg naar de schepen werd met stro bedekt om heftige bewegingen van de voortgetrokken handkarren met het dynamiet, te vermijden. De arbeiders zijn dynamiet gewend en hebben wel meer dan zes kisten tegelijk op een handkar geladen en lieten de kisten met dynamiet op een plank in het ruim van een schip glijden. De Gesina, de Vier Gebroeders en de Grete waren al geladen met dynamiet en laat in de middag zijn de mannen bezig met het laden van de Elisabeth.

Een geweldige klap en gevolgen

Op het houten kruitschip de Elisabeth bevindt zich een brandende kolenkachel tegen de kou en tegen ongeveer half zes in de avond gaat het mis. De Elisabeth van Reijmer die al geladen was met 1000 kisten dynamiet geeft een enorme explosie en het houten schip zinkt meteen. Ook het ernaast gelegen schip de Hoop vliegt in brand, ontploft en zinkt. De Gesina, de Vier Gebroeders en de Maria Odelia raken door de explosie zwaar beschadigd en de Duif, die verder weg lag, ziet kans om het anker te lichten en weg te varen met een ingedrukt dak. Het schip de Grete lag al bij Tolkamer en ontsnapte aan de ramp.

Vijftien doden

Op de Elisabeth vinden de kapitein, H. Reijmer, schipper H. Gerritsen en zijn 24-jarige zoon John de dood. Kobus van Meekeren (de schipper van de maria Odelia) en zijn vrouw, de 19-jarige scheepsknecht Herman Bresser en de vier dynamietladers van de kruitfabriek die op of bij de Elisabeth aan het laden en opstapelen van de kisten waren, vinden ook de dood. De vrouw van schipper Gerritsen en de rest van het gezin, een 18-jarige dochter en drie kleine kinderen, bevinden zich op het naastgelegen schip de Hoop en worden door de kracht van de explosie naar de wal geslingerd, waar de dochter overlijdt. Ook schipper Vermaas en zijn vrouw, een 23-jarige zoon en 19-jarige dochter van het schip de Vier Gebroeders, sterven. Of zij op de Elisabeth aanwezig waren is niet zeker. Uiteindelijk zijn er 15 doden te betreuren en veel materiële schade in de omgeving.

Alle huizen in de verre omtrek schudden op hun grondvesten

De materiële schade is enorm. Ruiten in de wijde omgeving sprongen door de drukgolf aan diggelen. Bij Spijk zijn alle ruiten van de huizen gesprongen. Bij Emmerich (D), Elten (D), Lobith, Tolkamer, tot ’s Heerenberg zijn veel ruiten gesprongen. Huizen in Keeken (D), tegenover Tolkamer, werden zwaar beschadigd en onbewoonbaar verklaard. In Kranenberg (D) zag men na eerst een grote vuurzuil in de lucht, een enorme rookzuil in de lucht. Op 20 maart komen berichten binnen uit Limburg, Friesland en München Gladbach (D) dat de schok van drukgolf gevoeld is.

Dynamietschip boven water

10 augustus 2018 geeft de Rijn bij Lobith de laagste waterstand aan van de zomer van 2018. De waterstand bij Lobith zakte tot 6.96 meter +NAP en dat is bijna het laagste niveau ooit. Het laagste niveau sinds 1900 is 6,89 meter +NAP en is van 2011.
Een lage waterstand bij Lobith zegt echter niet zoveel over de hoeveelheid water die de rivier afvoert. Dit heeft te maken met de bodemdaling van de rivier. Door de kribben (1850) in de Rijn kunnen de oevers niet meer verruimd worden maar daalt de bodem gemiddeld met 1,5 tot 2 centimeter per jaar. Is de waterstand erg laag dan zijn de resten van de ramp in 1895 te zien aan de Duitse kant van de Rijn tegenover het zand en grindbedrijf aan de Nederlandse kant. Is de waterstand erg laag dan zijn de resten van de ramp uit 1895 te zien.