Checkpoint Charlie; controlepost bij de Berlijnse Muur

Checkpoint Charlie kan worden gezien als één van de bekendste grensovergangen uit de tijd van de Berlijnse Muur (13 augustus 1961 tot 9 november 1989). De controlepost was gevestigd in de Friedrichstraße en vormde de scheiding tussen de Amerikaanse en Russische sector van Berlijn. Checkpoint Charlie was voor buitenlanders de enige mogelijke grensovergang om Oost-Berlijn te betreden. Hoe is Checkpoint Charlie ontstaan en wat is er nog over van de bekendste controlepost uit de Koude Oorlog?

De Koude Oorlog en de bouw van de Berlijnse Muur

Na de Tweede Wereldoorlog werd Duitsland opgedeeld in vier bezettingszones, dit was besloten in de Conferentie van Jalta. De Verenigde Staten, Frankrijk, de Sovjet Unie en het Verenigd Koninkrijk vormden elk een bezettingszone van Duitsland. Ook Berlijn, de hoofdstad van Duitsland, werd verdeeld onder deze vier landen. In 1945 werden de grenzen tussen de bezettingszones in Berlijn afgebakend, er kwamen controles op burgers die van Oost-Berlijn naar West-Berlijn gingen en andersom. Steeds meer burgers vluchtten van Oost-Berlijn naar West-Berlijn omdat ze niet onder het communistische regime wilden leven. Dit zorgde voor leegloop van Oost-Berlijn. In de nacht van 12 op 13 augustus 1961 werd, in opdracht van DDR-leider Walter Ulbricht en Sovjetleider Nikita Chroestjov, begonnen met de bouw van de Berlijnse Muur. Deze betonnen muur moest voorkomen dat mensen vanuit Oost-Berlijn zouden vluchten naar het westen. Deze periode van 1945 tot 1991 waarin de kapitalistische wereld en de communistische wereld lijnrecht tegenover elkaar stonden, wordt ook wel de Koude Oorlog genoemd.

Het ontstaan van Checkpoint Charlie

Na de bouw van de Berlijnse muur in 1961 besloot de Amerikaanse president John Fitzgerald Kennedy dat er controleposten moesten komen op de grensovergang tussen Oost- en West-Berlijn. Er werden drie controleposten opgezet die werden vernoemd naar de eerste drie letters van het NAVO-spellingsalfabet: Alpha, Bravo en Charlie. Checkpoint Alpha was gevestigd tussen Helmstedt en Marienborn, checkpoint Bravo vormde de controlepost bij Dreilinden en Checkpoint Charlie was gevestigd op de kruising van de Friedrichstraße met de Zimmerstraße. Checkpoint Charlie was de enige grenspost waar mensen (behalve West-Berlijners, West-Duitsers en inwoners van de Geallieerde Controleraad) over de weg Oost-Berlijn konden betreden. Vanaf 22 september 1961 werden er grenscontroles uitgevoerd bij Checkpoint Charlie.

Een symbool voor de Koude Oorlog

Checkpoint Charlie wordt gezien als een symbool voor de Koude Oorlog. In vele films en series wordt Checkpoint Charlie gebruikt als decor. Zo kwam Checkpoint Charlie onder andere voor in "The Spy Who Came In From The Cold" en de James Bond-film "Octopussy". Twee gebeurtenissen uit de tijd van Checkpoint Charlie hebben bijgedragen aan de bekendheid van Checkpoint Charlie, namelijk de confrontatie tussen de Amerikaanse en Russische sector in 1961 en de vluchtpoging van Peter Fechter in 1962.

De confrontatie van oktober 1961

Vrijwel direct na de bouw van de Berlijnse Muur kwam het bij Checkpoint Charlie tot een confrontatie tussen de Amerikaanse en Russische sector van Berlijn. De oorzaak was dat de Amerikanen, tegen de afspraken in, gecontroleerd werden door de Oost-Duitse Volkspolizei. De Amerikanen stelden daarom hun tanks op bij Checkpoint Charlie in de Friedrichstraße, de Russische autoriteiten stelden daarop hun tanks op tegenover de Amerikaanse tanks. Enkele dagen stonden de tanks tegenover elkaar, het kwam echter niet tot een vuren.

De vluchtpoging van Peter Fechter

In de tijd van de Berlijnse Muur werden vele pogingen ondernomen om van het communistische Oost-Berlijn naar het kapitalistische West-Berlijn te vluchten. Eén van die vluchtpogingen vond plaats in de buurt van Checkpoint Charlie op 17 augustus 1962. Op deze dag probeerde Peter Fechter (14 januari 1944 - 17 augustus 1962) samen met zijn collega Helmut Kulbeik van Oost- naar West-Berlijn te vluchten. Er werden 35 schoten gelost door Oost-Duitse soldaten in een poging beide jongens neer te schieten. Kulbeik wist te ontsnappen, maar Peter Fechter werd geraakt. Fechter kwam neer in het prikkeldraad aan de Oost-Berlijnse kant van de muur, de soldaten uit West-Berlijn konden hierdoor geen hulp verlenen. Oost-Duitse soldaten hebben de doodgebloede Fechter na bijna een uur weggehaald. Er waren veel media aanwezig toen dit incident plaatsvond en de foto's van Peter Fechter werden gepubliceerd in diverse kranten en tijdschriften. Mede hierdoor is de vluchtpoging van Peter Fechter wereldberoemd geworden. In 1997 werden Rolf Friedrich en Erich Schreiber, de soldaten die Fechter hadden neergeschoten, veroordeeld tot 1 jaar voorwaardelijke celstraf.

Checkpoint Charlie als replica

In 1989 was de hereniging van Oost-Duitsland met West-Duitsland nabij. Op 9 november 1989 werd daarom begonnen met de sloop van de Berlijnse Muur. Op 3 oktober 1990 werd Oost-Duitsland definitief herenigd met West-Duitsland. Door de val van de Berlijnse Muur werden de controleposten overbodig. Om deze reden werd Checkpoint Charlie op 22 juni 1990 afgebroken, ruim zeven maanden na de val van de Berlijnse Muur. In 2000 werd een replica van Checkpoint Charlie geplaatst als aandenken aan de meest bekende controlepost uit de Koude Oorlog. Een rij bakstenen in de grond geven de positie aan waar de Berlijnse Muur heeft gestaan. De wachttoren, die ook bij Checkpoint Charlie behoorde, is definitief afgebroken. Enkele meters ten oosten van Checkpoint Charlie is een monument geplaatst ter nagedachtenis aan Peter Fechter. Tot november 2019 stonden er nepsoldaten bij Checkpoint Charlie waarmee toeristen op de foto konden. Aan het begin van november 2019 hebben lokale autoriteiten echter besloten om de acteurs bij Checkpoint Charlie niet langer in te zetten, de reden hiervoor zijn de toenemende klachten van toeristen en bewoners. Er zou door het bedrijf, waar de acteurs in dienst zijn, namelijk illegaal geld worden gevraagd aan toeristen voor het maken van foto's.

Museum Haus am Checkpoint Charlie

Direct naast de replica van Checkpoint Charlie is het "Museum Haus am Checkpoint Charlie" (Mauermuseum) gevestigd, een museum dat in 1962 werd opgericht door Rainer Hildebrandt. In de tijd van de Berlijnse Muur werden in dit museum niet alleen exposities getoond, er werden ook ontsnappingspogingen voorbereid. Tegenwoordig beschrijft het museum aan de hand van beelden en voorwerpen de geschiedenis van de Koude Oorlog, de Berlijnse Muur en Checkpoint Charlie. Daarnaast is er een permanente expositie over geweldloos verzet in het museum te vinden. Het "Museum Haus am Checkpoint Charlie" en de replica van Checkpoint Charlie zijn tot op de dag van vandaag een populaire bezienswaardigheid in de hoofdstad van Duitsland.